Yrd. Doç. Dr. Ş ule Aydın Turan POSTFORDİZM

Fordizmin Krizi Birikim rejiminin krizi Kapitalizmin belirleyici özelli ğ i kendisini yeniden üretebilmesi 2. ds sonrası dönem: fordizm, yo ğ un birikim, ABD hegemonyası, kitlesel üretimin ileri kapitalist ülkelere yayılması Fordizm: eme ğ in verimlili ğ in sürekli arttırılması, sermayenin di ğ er sermayelere kar ş ı kârlılı ğ ını sürekli koruması: tekelci sermaye birikimi Kitle üretimi-kitle tüketimi- pazarlama ürünleri Dü ş ük maliyet odaklı

Yakla ş ık 20 yıllık refah devleti (verimlilik artı ş ı-ücret artı ş ı denge, sendikaların etkisi, sosyal güv harcamaları sayesinde çalı ş amayanlar bile tüketim harcamalarını kısmen sürdürebiliyor) 60ların sonu, üretkenlik artı ş ı ile ücret artı ş ı arasındaki denge sürdürülemiyor (verimlili ğ in sonuna gelinmi ş ) Sendikalar ve sosyal güvenlik kurumları tehdit haline geliyor, sendikasızla ş tırma baskıları İş çi hareketi, Hippiler, akademik çalı ş malar

1970ler Kriz, üretim fazlası, satmak zorla ş ıyor, «kalite» öne çıkıyor, tüketim normları de ğ i ş iyor Uluslararasıla ş an üretimin içerdi ğ i farklıla ş ma olgusu fordizmin krizi oluyor Sonuç: postfordizm Esnek uzmanla ş ma Yalın üretim

ESNEK UZMANLA Ş MA MODEL İ Rekabet içindeki, uzmanlık ve üretim bilgisi alı ş veri ş inde bulunan küçük ve orta boy i ş letmeler Kuzey İ talya, Güney Almanya (i ş çi hareketleriyle mücadele hamlesi olarak türemi ş bir model; ta ş eronla ş ma ile maliyet avantajı ve sendikalarla mücadele) Birçok i ş çi atölyeler açıyor Tasarımcılar, zanaatkarlar birlikte çalı ş ıyor Genel amaçlı tezgahlarda çok çe ş itli ürün üretiliyor Merkezde büyük firmalar, çevrede uydu tedarikçiler Kitle üretiminin büyük pazarları parçalanıyor İ lk zamanlar büyük firmalara ba ğ ımlı olan firmalar, zamanla çe ş itli teknoloji kullanımı, çe ş itli ürün üretimi ve dünyaya satı ş bilgisini olu ş turuyorlar Yerel yönetimler de okullar açarak bu modeli destekliyor Tasarım gücünün önem kazandı ğ ı bu modelde çalı ş anlar yönetim süreçlerine katılımcı Büyük firmalar da esnekle ş iyor

YALIN ÜRET İ M MODEL İ Fordizm 2. DS sonrası daralmı ş Japon piyasasına uymuyor. Daha küçük birimler halinde, daha esnek üretim Yıllar içinde «0 hata» mantı ğ ına evriliyor TOPLAM KAL İ TE, TZÜ, KAL İ TE KONTROL ÇEMBERLER İ Japon üretim sistemleri ve yönetim tekniklerinin transfer edilebilirli ğ ine vurgu yapan en etkili evrensel yakla ş ımı Massachusetts Institute of Technology ‟ de (MIT) Womack vd. (1990) tarafından yapılan “Dünyayı De ğ i ş tiren Makine” isimli çalı ş masıdır. Temel olarak bu çalı ş ma, Toyota'nın üretim dehası Taichi Ohno'nun öncülü ğ ünü yaptı ğ ı Japon üretim ve yönetim tekniklerinin, Yalın Üretim olarak adlandırılan yeni organizasyonel paradigma (post- Fordizm) oldu ğ unu ileri sürmektedir. Yalın üretim, geleneksel kitle üretimi (Fordizm) ve bunun daha yeni versiyonu olan İ sveç'in takım esaslı üretim sistemlerini (Volvoizm) geçersiz hale getirmektedir. Bu yeni üretim paradigmasının en belirgin özellikleri ş unlardır: Daha basık organizasyonel yapılar, takım çalı ş ması, sürekli iyile ş tirme, israfın önlenmesi, kaynakların etkin kullanımı ve Tam Zamanında Üretim (TZÜ) esaslı malzeme

YÖN-ORG açısından ne anlama geliyor? Bilgisayar ve ileti ş im teknolojisindeki geli ş meler sayesinde üretim dünyanın birçok yerinde, aynı anda örgütlenebilir ve aynı anda örgütlenmesi de ğ i ş tirilebilir hale gelmi ş tir. Bu sayede dünya çapında i ş gücü piyasası borsasının zemini de ortaya çıkabilmekte, bir ülkede sendikal hareketlerle i ş gören ücretlerinin artması, üretimin ücretlerin daha dü ş ük oldu ğ u ba ş ka bir ülkeye kaydırılabilmesine olanak sa ğ lamaktadır Post-Fordizm, i ş gören gruplarını parçalayarak üretimi ta ş eronlara devretmi ş tir. Ta ş eronla ş ma, daha çok üretim sürecinin do ğ rudan parçası olmayan bir kısmının ba ş ka birine aktarılması, alt sözle ş me ise üretimin bizzat kendini olu ş turan süreçlerin bir bölümünün ba ş ka/küçük birimlere aktarılmasıdır Çekirdek i ş çi? Vasıfsız i ş çi? Esnekli ğ in kökeni bunlar: ta ş eronla ş ma Sendikasızla ş ma