TERKİB-İ BEND Bentlerle kurulan uzun bir nazım biçimidir. En az 5, en fazla 10 bentten oluşur. Her bent 5 ile 10 beyit arasında değişir.(Sonraki dönemlerde daha fazla beyit sayısına sahip bendler de kullanılmıştır.) Genellikle dinî, felsefî ve sosyal yaşamla ilgili eleştiri ve önerilere yer verilir. Toplum aydınlatılmaya çalışılır. Mersiyelerin de bu biçimle yazıldığı olmuştur. Her bendin (terkib-hane, kıta) sonunda vasıta beyti denen bir beyit vardır. Vasıta beyitleri her bendin sonunda değişir ve bunlar kendi aralarında uyaklanır. Türk edebiyatında Bakî (Kanunî Mersiyesi), Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu alanda en ünlü şairlerimizdir.

a x a x a x a b c x c x c x c ç d x d x d x d e f x f x f x f g ğ x ğ x ğ x ğ h ı x ı x ı x ı i 1. bend2. bend3. bend4. bend5. bend6. bend Her bendin son beyti vasıta beyti olup bendlerin vasıta beyitleri birbirinden farklıdır. Terkîb-i Bend (Kafiye düzeni-1)

a b c d e f g ğ h ı i j 1. bend2. bend3. bend4. bend5. bend6. bend Her bendin son beyti vasıta beyti olup bendlerin vasıta beyitleri birbirinden farklıdır. Terkîb-i Bend(Kafiye düzeni-2)

1Pek rengine aldanma felek eski felek-tir Zira feleğin meşreb-i nasazı dönek-tir aaaa Terkib-hane 2Ya bister-i kemhada ya viranede can ver Çün bay u geda hake beraber girecek-tir xaxa // 3Allah'a sığın şahs-i halimin gazabından Zira yumuşak huylu atın çiftesi pek-tir xaxa // 4Yaktı nice canlar o nezaketle tebessüm Şirin dahi kasdetmesi cana gülerek-tir xaxa // 5Bed-asla necabet mi verir hiç üniforma Zerduz palan ursan eşşek yine eşşek-tir xaxa // 6Bed-maye olan anlaşılır meclis-i meyde İşret güher-i ademi temyize mihenk-tir xaxa // 7Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdîr Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötek-tir xaxa // 8Nadanlar eder sohbet-i nadanla telezzüz Divanelerin hemdemi divane gerek-tir xaxa // 9Afv ile mübeşşir midir eshab-ı meratib Kanun-i ceza acize mi has demek-tir xaxa // 10Milyonla çalan mesned-i izzete serefraz Birkaç kuruşu mürtekibin cay-i kürek-tir xaxa // 11İman ile din, akçadır erbâb-ı gınâ-da Namus ü hamiyyet sözü kaldı fukarâ-da xaxa vasıta Ziya Paşa, Terkib-i Bend, 9. bend’ten

TERCİ-İ BEND Biçim ve uyak bakımından terkib-i bende benzese de konusu ve vasıta beyitleri yönüyle terkib-i bend’ten ayrılır. Vasıta beyitleri her bendin sonunda aynen tekrarlanır: Her bend terci-hane ve vasıta olmak üzere ikiye ayrılır. Dini konuların işlendiği terci-i bend’te genellikle Allah’ın kudreti, evrenin sonsuzluğu, doğanın ve yaşamın karşıtlıkları gibi konular işlenir. Terkib-i bend’ten daha zor yazılan bu nazım biçiminin en güzel örneğini Ziya Paşa vermiştir.

a x a x a x a b c x c x c x c b d x d x d x d b f x f x f x f b ğ x ğ x ğ x ğ b ı x ı x ı x ı b 1. bend2. bend3. bend4. bend5. bend6. bend Her bendin son beyti vasıta beyti olup ilk benddeki vasıta beyti tekrarlanır. Tercî-i Bend (Kafiye düzeni-1)

a b a c a ç a d a e a 1. bend2. bend3. bend4. bend5. bend6. bend Her bendin son beyti vasıta beyti olup ilk benddeki vasıta beyti tekrarlanır. Tercî-i Bend (Kafiye düzeni-2)

Tâ be key arşa çıka âh-ı dil-î nâ şadım Gökleri ağlata hasretle giden feryadım Nice bir canı yaka nâle-i âteş-zâdım Müstaid kıl yoğısa lûtfuna isti´dâdım Sana güçlük mü var ey şâh-ı kerem-mu´tâdım Şâd olmayan, sevinip neşelenmeyen gönlümün âhı, ne zamâna dek arşa çıkıp duracak; Hasretle ettiğim feryâd, ne vakte dek gökleri ağlatacak? Ateşten doğan ağlayıp inleyişim, nice bir canı yakıp duracak? Lûtfuna nail olmaya istidadım yoksa istidat sahibi et beni; Ey kerem ve ihsan etmeyi âdet edinmiş pâdişâhım, sana güçlük mü var? Mûr isem şem´ine pervane kılup eyle kabul Âb isem gevher-i yek-dâne kılup eyle kabul Seng isem Kâ´be vü kâşane kılup eyle kabul Müstaid kıl yoğısa lûtfuna isti´dâdım Sana güçlük mü var ey şâh-ı kerem-mu´tâdım Karıncaysam, mumuna karşı pervane hâline getir; kabul et; Suysam değer biçilmez inci yap, al beni. Taşsam Kâ´be yap, köşk haline sok, kabûl et beni. Lûtfuna nail olmaya istidadım yoksa istidat sahibi et beni; Ey kerem ve ihsan etmeyi âdet edinmiş pâdişâhım, sana güçlük mü var? Kâbiliyyet ver eğer vaslına nâ-kâbil isem Yeniden ver bana sermâyeyi bî-hâsıl isem Hâlimi kaale bedel eyle eğer nâkil isem Müstaid kıl yoğısa lûtfuna isti´dâdım Sana güçlük mü var ey şâh-ı kerem-mu´tâdım Seninle buluşmaya, sana kavuşmaya kabiliyetim yoksa kabiliyet ver. Elimde, avucumda bir şey kalmamışsa bana yeniden sermaye ver. Yalnızca, duyduğum sözleri naklediyorsam, sözlerimi hâle döndür; Beni naklettiğim güzel şeylerle hâllendir. Lûtfuna nail olmaya istidadım yoksa istidat sahibi et beni; Ey kerem ve ihsan etmeyi âdet edinmiş pâdişâhım, sana güçlük mü var? Müslüman eyle eğer kâfir isem kudretini Şâkir et lûtfına ger münkir isem ni´metini Dahi efzûn et eğer kemter isem rahmetini Müstaid kıl yoğısa lûtfuna isti´dâdım Sana güçlük mü var ey şâh-ı kerem-mu´tâdım Kudretini inkâr eden bir kâfirsem Müslüman et beni. Nimetini inkâr ediyorsam şükreder bir hâle getir beni. Ben aşağı ve âcizsem rahmetini daha da arttır. Lûtfuna nail olmaya istidadım yoksa istidat sahibi et beni; Ey kerem ve ihsan etmeyi âdet edinmiş pâdişâhım, sana güçlük mü var? Maksadın bey´u şîrâ rıbh a hasâret değile Keremin beste-i ser-rişte-i illet değile Bî-garez lûtfun ümîd etme kabahat değile Müstaid kıl yoğısa lûtfuna isti´dâdım Sana güçlük mü var ey şâh-ı kerem-mu´tâdım Maksadın, alıp satmak, kâr, ziyan etmek değil ya. Lûtfun, keremin, bir sebebin ipine bağlanmamış ya. Lûtfunu garezsiz, ivazsız, karşılıksız ummak, suç değil ya. Lûtfuna nail olmaya istidadım yoksa istidat sahibi et beni; Ey kerem ve ihsan etmeyi âdet edinmiş pâdişâhım, sana güçlük mü var? Afv kıl Galib-i nâpâk ü sefâhet-kârı O da olsun kerem ü cûduna lâyık bâri Bî-nevâdır deyü reddeyleme bu nâçârı Müstaid kıl yoğısa lûtfuna isti´dâdım Sana güçlük mü var ey şâh-ı kerem-mu´tâdım İşi gücü akla sığmaz kötülük olan ve hiç de temiz olmayan Galib´i bağışla da, bari o da keremine, cömertliğine lâyık olsun; Elinde, avucunda bir şeycik yoksa bile bu çaresizi reddetme. Lûtfuna nail olmaya istidadım yoksa istidat sahibi et beni; Ey kerem ve ihsan etmeyi âdet edinmiş pâdişâhım, sana güçlük mü var?

Ey dil ey dil niye bu rütbede pür-gamsın sen Gerçi vîrâne isen genc-i mutalsamsın sen Secde-fermây-ı melek zât-ı mükerremsin sen Bildiğin gibi değil cümleden akdemsin sen Rûhsun nefha-i Cibrîl ile tev'emsin sen Sırr-ı Haksın mesel-i Îsî-i Meryemsin sen Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Merteben ayn-ı müsemmâdadır esmâ sanma Merci'in Hâlik-ı eşyâdadır eşyâ sanma Gördüğün emr-i muhakkakları rü'yâ sanma Başkasın kendini sûretle heyûlâ sanma Keşf ile sâbit olan ma'nîyi da'vâ sanma Hakkına söylenen evsâfı müdârâ sanma Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen İnleyip sırrını fâş eyleme ağyâra sakın Düşme bilmezlik ile varta-i inkâra sakın Değmesin ellerin kâkül-i dildâra sakın Sonra Mansûr gibi çıkman olur dâra sakın Arz-ı acz itmeyesin yâreden ol yâre sakın Bulduğun cevher-i âlîleri bî-çâre sakın Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Sendedir mahzen-i esrâr-ı mahabbet sende Sendedir am'den-i envâr-ı fütüvvet sende Gizli gizli dahi vardır nice hâlet sende Ma'rifet sende hüner sende hakikat sende Nazar etsen yer ü gök Dûzah u Cennet sende Arş u Küsiyy ümelek sendedir elbet sende Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Hayfdır şâh iken âlemde gedâ olmayasın Keder-âlûde-i ümmîd ü recâ olmayasın Vâdi-i ye'se düşüp hîç ü hebâ olmayasın Yanılıp reh-ev-i sahrây-ı hevâ olmayasın Âdeme muttasıl ol tâ ki cüdâ olmayasın Secdeler eyle ki merdûd-ı Hudâ olmayasın Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Berk-i hâtıf gibi bu kayd-ı sivâdan güzer et Erişen hâr u hâsa âteş-i aşkı siper et Dâmenin tutmaya âsâr-ı alâyık hazır et Şems-veş hâhiş-i Monlayıla azm-i sefer et Hele bir cem'-i havâs eyle de Gâlib nazar et Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen