Materyal Tasarım ve Hazırlama İlkeleri Bölüm 8 Materyal Tasarım ve Hazırlama İlkeleri (Bir resim bin kelimeye bedeldir...) Ünite İçeriği: Öğretim Materyalleri Tasarımı 1.1-Harf kullanımı 1.2-Renk kullanımı 1.3-Biçimsel elemanların kullanım ilkeleri-TASARIM ÖĞELERİ 1.4-Yerleşim elemanlarının kullanım ilkeleri-TASARIM İLKELERİ Materyal Hazırlama İlkeleri Ders Materyali Geliştirme Aşamaları

Öğretim materyallerinin oluşturulmasında iki aşama çok önemlidir: Tasarlama Hazırlama

1. ÖĞRETİM MATERYALLERİ TASARIMI Öğretim materyali hazırlanmadan önce tasarlanması gerekir. Tasarım boyutu icatcılık gerektirir. Bitmiş materyalin gözde canlandırılması ve çok boyutlu düşünülmesi gerekir.

Tasarımda Geştaltçı psikolojinin ilkelerinin de dikkate alınması gerekir. Tamamlama Şekil zemin ilişkisi Devamlılık Yakınlık Basitlik Benzerlik Algılama

Şekil, zeminden daha dikkat çekici özelliklere sahiptir. Yakınlık, organizmanın bir alandaki ögeleri, nesneleri birbirlerine olan yakınlıklarına göre algılama eğilimidir. Benzerlik, şekil, renk , doku, cinsiyet vb pek çok özellik bakımından birbirine benzer ögelerin birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir. Tamamlama, organizmanın tamamlanmamış etkinlikleri, şekilleri, sesleri tamamlayarak algılama eğilimidir.

Devamlılık, aynı yönde giden noktalar, çizgiler vb birimlerin birlikte gruplanarak algılanma eğilimidir. Basitlik, basit, düzenli bir şekilde organize edilmiş figürleri algılama eğilimidir. Algılama simetrik, düzenli, düzgün olan iyi bir biçime, şekle ve bütüne doğru olmaktadır. Algılama, simetrik, düzenli, düzgün olan iyi bir biçime, şekle ve bütüne doğru olmaktır.

1.1 Harf Kullanımı Kullanılan harfler birbiri ile uyumlu olmalıdır. Bir yazıda çok fazla çeşit harf karakteri kullanılmamalıdır. Başlıklar büyük harfle, diğer kısımlar küçük harfle yazılmalıdır. SÜREKLİ BÜYÜK HARF KULLANILMASI DİKKAT VE ALGILAMAYI ZORLAŞTIRIR. Koyu, eğik ve alt çizme özellikleri ayırt edici bilgiler için kullanılmalı ve uzun kullanılmamalıdır.

Harf koyu olduğunda zeminin açık, zemin koyu olduğunda harfin açık olmasına dikkat edilmelidir. Harflerin çok yakın olmamasına dikkat edin. Harflerin büyüklüğü öğrenenlere göre ayarlanmalıdır; küçük yaşlarda büyük punto kullanılmalıdır.

Bir materyalde, metinde çok fazla yazı olmamalıdır Bir materyalde, metinde çok fazla yazı olmamalıdır. Örneğin, bir PowerPoint slaytında en fazla 5-6 satır; kelime sayısı da az olmalıdır. Harfler ve satırlar arasında gerektiği kadar boşluk olmalıdır; çok yakın olunca dikkat dağılabilir.

1.2 Renk Kullanımı Materyal hazırlarken renk ögesi kullanılmalıdır. Renkler her zaman dikkat çekicidir. Renkler önemli bilgileri ayırt etmede zıtlık yaratılarak kullanılabilir.

Renkler öğrenenlerin gelişim özelliklerine uygun olarak kullanılabilir Renkler öğrenenlerin gelişim özelliklerine uygun olarak kullanılabilir. Küçük yaşta olanlar için parlak renkler daha dikkat çekicidir. Renklerle bilgilerin gruplanması da sağlanabilir. Her bir bilgi bütünü bir renkle ifade edilebilir.

En önemli bilgiler canlı renklerle ayırt edilebilir. Bir materyalde renk çok aşırı kullanılmamalıdır. Kullanılan renkler estetik bir bütün oluşturmalı, dikkati dağıtacak şekilde karmaşık olmamalıdır. Renkler gerçek yaşamdakine uygun olarak kullanılmalıdır. Örneğin; ağaçsa yaprakları yeşil olmalı vb.

Ekran Tasarımı Bilgisayar temelli bir materyalde, ekran tasarımı son derece önemlidir; öğrenen için yeterince ilgi çekici hazırlanmalıdır. Bir ekranda en fazla 4-5 satır ve en fazla 20 sözcük kullanılmalıdır. Basit koyu harf tipleri tercih edilebilir. Çok gösterişli yazılar dikkat dağıtabilir.

Boşluklar olmalıdır. Her tarafı dolu bir ekran algılamayı zorlaştırır. Ekrandan ekrana tutarlılık sağlamak için satır genişliği ve satır aralığına önceden karar verilmeli. 1 satır yorucudur; en azından 1.5 satır aralık olabilir. Boşluklar olmalıdır. Her tarafı dolu bir ekran algılamayı zorlaştırır. Satır sonları “tire”lenmemelidir. Koyu fon üzerine açık, ya da açık renk üzerine koyu olacak şekilde zıtlık ekranda olmalıdır. Şekil-zemin algısı özelliğine dikakat edilmelidir.

1.3 Biçimsel Elemanları Kullanım İlkeleri (TASARIMIN ÖĞELERİ) 1. ÇİZGİ: Fonla figürün ayrıldığı kısımdır ve algılamada ayırt edicilik sağlar. Yatay, dikey, eğik olması farklı etkilere yol açar. 2. BOŞLUKLAR-ALAN: Mesaj dışında kalan yerlerdir ve algılamayı kolaylaştırır. Göz en çok sol üst 1/9’luk alanı algılar. 3. ŞEKİL-FORM-BİÇİM-BOYUT: Boyut her zaman göreceli olup, boyut hakkındaki yargımız onu çevreleyen cisimlere bağlıdır. Şekiller, bir yüzey üzerinde oluşturulan 2 boyutlu biçimlerdir. Kendine bağlanan bir çizgi bir şekil oluşturur. Form ise, kullanılan biçimlerin birbirlerine göre durumlarıdır. 4. YÜZEY, DOKU: Sade, düz, mat, renkli, parlak, pürüzlü, … Dokunma hissi verir; materyali hissetmemize yardımcı olur. 5. RENK: Algılama üzerinde etki yaratır.

1-Çizgi İki boyutlu görsel öğe olan çizginin yatay, dikey veya eğik olarak kullanılması farklı etkiler yaratır: Yatay çizgiler: Derinlik, hareketsizlik, sakinlik; Dikey çizgiler: Güç, kuvvet; Eğik çizgiler: Hareket izlenimi verir.

1-Çizgi (devam) Yatay Düşey Eğik

2-Alan Görsel materyalin, yazının kapladığı yerdir. Kapalı alanlar ve açık (boş) alanlar diye ikiye ayrılabilir. Boş alanlar bir müziğin duraklama işareti gibi, bütünleyici öğe olarak kullanılır.

2-Alan (devam) Merkez Dikkat

3-Boyut Bir şeklin boyutu göreceli olup, onu çevreleyenlere bağlıdır...

4-Doku Doku, 2 boyutlu görsellere 3 boyutlu hissi verir…

5-Renk Sıcak Soğuk Sıcak Soğuk Renk Çemberi Ana Renkler: Ara Renkler: Sarı, kırmızı, mavi. Ara Renkler: Turuncu, yeşil, mor. Sıcak/Soğuk Renkler: Soğuk Sıcak Soğuk

5-Renk (devam) Renk çemberinde, yan yana renkler uyumlu renkler, karşı karşıya renkler zıt renkler (bütünleyici renkler)’dir. Uyumlu renkler yan yana geldiklerinde birbirlerinin etkisini azaltır. Zıt renkler yan yana geldiklerinde birbirlerinin etkilerini arttırır ve en net görünürler. Zıt renkler karıştırılırsa akromatik (grimsi) renkler bulunur. Yani, çok parlak olduğunu düşündüğünüz bir kırmızı renk kullanıyorsanız, kırmızıya az miktarda yeşil eklemek kırmızıyı matlaştıracaktır. Kırmızı renkler daha çok hatırlanmaktadır.

5-Renk (devam)

1.4 Yerleşim Elemanlarının Kullanım İlkeleri (TASARIMDA GÖZÖNÜNE ALINACAK İLKELER) 1. Oran/Ölçek, objelerin büyüklüğü ile ilgilidir. Bir objenin diğer objelerle arasındaki ilişki de denebilir (Zürafa=3 insan). 2. Ritim (devamlılık), kompozisyonda gözün bir objeden diğerine rahatça kayabilmesidir. Birbirinden kopuk olarak yerleştirilmiş tasarım elemanları arasında bağ zor kurulur. 3. Vurgunun bütüne baskın olması gerekir. Materyalin can alıcı noktasıdır. Farklı renk, doku, şekil, renk kullanılabilir…

4. Hizalama, tasarımdaki öğelerin bazı öğelerle aynı hizada olmasıdır 4. Hizalama, tasarımdaki öğelerin bazı öğelerle aynı hizada olmasıdır. Dikey veya yatayda birlik varsa insanlar daha kolay öğrenir. 5. Denge, objenin göz tarafından algılanan ağırlığı ile ilgilidir (yatay, dikey vb unsurlar denge veya dengesizlikler oluşturabilir). Formal denge İnformal denge

6. Bütünlük, görsel elemanlar ve bunların işlevleri arasındaki ilişki bütünlüğüdür. Yararı olmayan hiçbir yazı, resim, şekil vb unsurun materyalde olmaması gerekir. 7. Ahenk, kompozisyonun bütünü ile ilgilidir. Bütünü oluşturan parçaların birbiri ile olan ilişkisidir. Parçalar bir araya geldiğinde bütünlük duygusu oluşmalıdır.

2. MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ Öğretim materyali, Basit, sade ve anlaşılabilir olmalıdır. Ders programlarını destekleyici biçimde dersin hedef ve kazanımlarına uygun hazırlanmalıdır. Dersin konusunu oluşturan önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır. Kullanılacak görsel özellikler materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı; aşırı kullanımdan kaçınılmalıdır.

Kullanılan yazılı metinler, görsel-işitsel öğeler, öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun ve gerçek hayatıyla tutarlılık göstermelidir. Öğrenciye alıştırma ve uygulama imkanı sağlamalıdır. Her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır. Sadece öğretmenin rahatlıkla kullanabildiği türden değil, öğrencilerin de kullanabileceği düzeyde basit olmalıdır.

Zaman içinde tekrar kullanılacak materyaller dayanıklı hazırlanmalı, bir defalık kullanımlarda zarar görmemelidir. Gerektiği taktirde, kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır. Hazırlama ve kullanım kılavuzları oluşturulmalıdır. Yakın çevreden her türlü yardım için çaba harcanmalı ve yardım alınmalıdır.

Materyal Seçiminde Bazı Faktörler Eğitim programına uygun mu? Genel ve doğru mu? Kesin ve anlaşılır bir dil kullanılmış mı? Motive edip ilgi uyandırıyor mu? Öğrenen katılımını sağlıyor mu? Teknik kalitesi iyi mi? Etkili olduğuna dair kanıt var mı? Reklam ve önyargıdan uzak mı? Kullanımı ile ilgili kılavuzlar ya da açıklamalar var mı?

3. DERS MATERYALİ GELİŞTİRME AŞAMALARI Etkinliklerde hangi içerik ve sürecin yer alacağı tasarlanır. Öğrencilere kazandırılması gereken hedefler ve kazanımlar belirlenir. Hedef ve kazanımları gerçekleştirecek etkinliklerde yer alan materyaller tasarlanır.

Materyal tasarlama ve hazırlama ilkelerine göre materyal için gerekli araç gereçler belirlenir. Araç gereçler materyal hazırlama ve tasarlama ilkelerine göre birleştirilerek materyal oluşturulur. Materyalin öğretim sürecinde uygulaması yapılır. Uygulama sonuçları değerlendirilir ve geliştirilir.

Ders materyali geliştirme aşamaları incelendiğinde sistematik bir yaklaşım olduğu görülmektedir. Ders süreci bütün olarak düşünülür ve materyal ona göre hazırlanır.

UYGULAMA Alanınızla ilgili iki boyutlu (örneğin kavram haritası, çalışma yaprağı gibi) veya üç boyutlu bir materyal (model gibi) tasarlayınız. Bütün aşamaları içeren bir rapor oluşturunuz. Ödev sadece rapor boyutunda yapılacaktır. Not: Tasarlanan materyalin nasıl hazırlanacağını şematik olarak ve aşamalı bir şekilde açıklayabilirsiniz.