Öğretim Materyallerinin Seçimi ve Tasarımı

... konulu sunumlar: "Öğretim Materyallerinin Seçimi ve Tasarımı"— Sunum transkripti:

1 Öğretim Materyallerinin Seçimi ve Tasarımı
Gökçe BECİT İŞÇİTÜRK

2 Öğretim sürecinde materyal kullanım aşamaları:
1. Yöntem seçimi 2. Araç seçimi 3. Materyal hazırlama

3 Araç Seçimini Etkileyen Değişenler

4 Öğretim materyali hazırlama yaklaşımları:
• Mevcut bir materyalin seçilmesi • Mevcut materyalde düzenlemeler yapılması • Yeni bir materyal geliştirilmesi

5 Öğretim Materyali Seçimi Ölçütleri
• Materyal, öğretim amaçlarıyla uyumlu mu? • Materyal, hedef kitlenin düzeyine ve özelliklerine uygun mu? • Materyalin içerdiği mesajlar doğru ve güncel mi? • Materyalin kaynağı güvenilir mi? • Materyal öğrenciyi güdüleyici ve ilgiyi sürekli tutacak özelliklere sahip mi? • Materyal öğrencinin katılımını sağlayıcı özelliklere sahip mi? • Materyalde açık ve anlaşılır bir dil kullanılmış mı? • Materyal, teknik özellikleri açısından yeterli mi? • Materyalin etkili olduğunu kanıtlayan veriler var mı? • Materyal, önyargılardan arındırılmış bir yapıda mı? • Materyalin kullanımına ilişkin gerekli kullanma kılavuzları ya da yardımcı kaynaklar mevcut mu?

6 Öğretim Materyali Tasarımında Ölçütler
Öğretim Amaçları: Öğrencilerde gözlenmesi beklenen davranışlar nelerdir? Hedef Kitle: Öğrencilerin gelişim ve öğrenme özellikleri nelerdir? Maliyet: Materyali hazırlamada gerekebilecek harcamalar için yeterli bir bütçe var mıdır? Uzmanlık: Öğretmen, materyal tasarımı ve üretimi konusunda gerekli bilgi ve uzmanlığa sahip midir? Malzeme: Öğretmen, materyal tasarımı için gerekli malzeme ve araçlara sahip midir?

7 Görsel Materyallerin Öğrenmedeki Yeri
Bireylerin dikkatini çekerek, onları güdüler. Dikkati canlı tutar. Soyut ifadeleri somutlaştırmaya yardımcı olur. Anlaşılması zor olan kavramları basitleştirir. Bilginin düzenlenmesini ve alınmasını kolaylaştırır. Bir kavramla ilgili öğeler arasındaki ilişkilerin anlaşılmasını kolaylaştırır.

8 Öğrencilerin görselleri anlama ve yorumlamaları;
yaş, güdülenme düzeyi, tutum Beklenti öğrenme stili kültürel geçmiş

9

10 Görsel Öğretim Materyali Tasarlama Süreci
Görsel/sözel tasarım unsurlarının seçilmesi Biçimsel tasarım unsurlarına karar verilmesi Görsel ve sözel öğelerin düzenlenmesi

11

12 Görsel Unsurlar: Gerçekçi
Gerçekçi (realistic) görseller, üzerinde durulan gerçek nesneyi gösterir. Ancak hiç bir resim veya simge tamamen gerçekçi olamaz. Gerçek nesnelerin üç boyutlu hareketli resimlerde bile resimlenemeyen yanları mutlaka vardır.

13 Gerçekçi Unsurlar

14 Görsel Unsurlar: Benzeşik
Benzeşik (analojic) görseller, bir kavramı veya konuyu açıklamak için o kavrama benzer başka bir kavramla ilgili bir şey göstererek benzerliklere dikkat çekme işlevini görürler. Bu tür görseller, öğrencilerin eski bilgileri kullanarak yeni bilgileri yorumlamalarına ve bu yolla öğrenmelerin gerçekleşmesine yardımcı olurlar.

15 Benzeşik Unsurlar

16 Görsel Unsurlar: Şematik
Şematik (organizational) görseller, akış şemaları, grafikler, haritalar, şematik ve sınırlama çizelgelerini kapsar. Bu tür görseller, kavramlar ve ana noktalar arasındaki ilişkileri göstererek öğrenenlerin konunun içerik yapısını görmelerine yardımcı olurlar.

17 Şematik Unsurlar

18 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (1)
Yakınlık Birbiriyle ilgili ögeler birbirine yakınlaştırılmalı, birbirinden farklı mesajlar veren kavram ve ögeler de birbirlerinden uzaklaştırılmalıdır.

19 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (2)
Uyumluluk Aşamalı şekilde (bir dizi halinde) birbirlerini takip eden öğretim materyallerinde düzen (yerleşim, renk, yazı biçimi gibi) aynı olmalıdır.

20 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (3)
Materyaldeki görsel unsurlar olabildiğince basit ve kolay anlaşılır olmalıdır.

21 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (4)
Grafik tasarım, bir mesajı iletmek için metnin ve görsellerin algılanabilir ve görülebilir bir düzlemde düzenlenmesidir. Materyaldeki görsel unsurlar olabildiğince basit ve kolay anlaşılır olmalıdır.

22 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (5)
Karşılaştırma yapılmıyorsa bir materyalde, farklı konulara ilişkin birden fazla resim bulunmamalıdır.

23 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (6)
Görsel unsurlarda oransızlıktan kaçınılmalı, esnek bir denge sağlanmaya çalışılmalıdır.

24 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (6a)
Görsel unsurlarda oransızlıktan kaçınılmalı, esnek bir denge sağlanmaya çalışılmalıdır.

25 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (7)
Görsel ögeleri yerleştirme açısından dikkat edilmesi gereken bir nokta en fazla dinamik olan kısmın sunum materyalinin sol üst kısmı olduğudur.

26 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (8)
En önemli görsel öge sol üst köşeye ya da merkeze yerleştirilmeli ya da dikkati çekecek biçimde vurgulanmalıdır.

27 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (10)
İçerikte vurgulanmak istenen eşitlik, büyüklük ya da resmiyet ilişkileri, ögelerin materyale yerleşim düzeni ile gösterilmelidir.

28 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (11)
Yönlendirmeler Çeşitli yönlendiriciler kullanarak dikkat istenilen şekilde yoğunlaştırabilir. Örneğin, bir “ok” işareti kullanma anahtar kavramları vurgulamak için sözcükleri kalınlaştırma bir listedeki maddeleri göstermek için “madde imi” kullanma Çeşitli unsurları renklendirme

29 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (12)
Yönlendirme Öğrenenin dikkatini çekmek için kullanılabilecek etkili stratejilerden biri işaretlemedir.

30 Görsel Unsurların Materyale Yerleştirilmesi (13)
Yönlendirme Ögelerin materyal üzerinde yer aldığı düzlem, yönlendirme işlevi görür. Bu nedenle oluşum sürecini yansıtan bir düzlem seçmek önerilmektedir

31 Yazılı Unsurlar Harf Stili Kolay okunabilir Stil Sayısı (çeşitliliği)
En fazla dört BÜYÜK HARF Zorunlu durumlarda Renk Zemin rengiyle zıt Harf Boyutu (Punto) Yaşın gereklerine uygun Harşerin Arasındaki B o ş l u k l a r Harşerin yapısına göre Satırların Arasındaki Boşluklar Okumayı kolaylaştırması veya zorlaştırması

32 Yazılı Unsurlar: Harf Stili
Yazıların kolay okunabilmesi için sade bir yazı tipi seçilmelidir. Yazıların kolay okunabilmesi için sade bir yazı tipi seçilmelidir.

33 Yazılı Unsurlar: Stil Sayısı
Hazırlanan materyalde birkaç değişik türde farklı yazı tipi kullanılmamalıdır. Vurgulanma yapmak gerektiğinde vurgulama işlemi en fazla iki farklı stille gerçekleştirilmeye çalışılmalıdır. Hazırlanan materyalde birkaç değişik türde farklı yazı tipi kullanılmamalıdır. Vurgulama yapmak gerektiğinde vurgulama işlemi en fazla iki farklı stille gerçekleştirilmeye çalışılmalıdır.

34 Yazılı Unsurlar: Büyük Harf Kullanımı
BİR METİNDE YAZILARIN EN İYİ DERECEDE OKUNABİLİR OLMALARINI SAĞLAMAK İÇİN YALNIZCA KÜÇÜK HARF VE ANCAK GEREKTİĞİ YERLERDE VEYA ZORUNLU DURUMLARDA BÜYÜK HARF KULLANMAK GEREKİR. KÜÇÜK BAŞLIKLAR BÜYÜK HARşERLE YAZILA- BİLİR ANCAK ÜÇ SÖZCÜKTEN FAZLA OLAN İFADELER VE CÜMLELER KÜÇÜK HARF KURALINA UYGUN YAZILMALIDIR. Bir metinde yazıların en iyi derecede okunabilir olmalarını sağlamak için yalnızca küçük harf ve ancak gerektiği yerlerde veya zorunlu durumlarda büyük harf kullanmak gerekir. Küçük başlıklar büyük harşerle yazılabilir ancak üç sözcükten fazla olan ifadeler ve cümleler küçük harf kuralına uygun yazılmalıdır.

35 Yazılı Unsurlar: Büyük Harf Kullanımı
BÜYÜK HARFLERDE BÜTÜN HARFLERİN BOYUTLARI AYNI OLDUĞU İÇİN GÖZÜN HARFLERİ AYIRTETME GÜCÜ AZALMAKTA VE BU NEDENLE DE OKUMA HIZI DÜŞMEKTEDİR. OYSA KÜÇÜK HARFLERDE HER HARFİN BOYUTU VE ŞEKLİ FARKLI OLDUĞUNDAN GÖZ HARFLERİ DAHA KOLAY SEÇEBİLMEKTE VE OKUMA DA DAHA KOLAY OLMAKTADIR. Büyük harflerde bütün harflerin boyutları aynı olduğu için gözün harfleri ayırt etme gücü azalmakta ve bu nedenle de okuma hızı düşmektedir. Oysa küçük harflerde her harfin boyutu ve şekli farklı olduğundan göz harfleri daha kolay seçebilmekte ve okuma da daha kolay olmaktadır.

36 Yazılı Unsurlar: Renk Materyallerde uygun renk kullanımı materyali zenginleştirir, hareket etkisi kazandırır. Renk Düzeni ve Rengin Çekiciliği Bir sunum ekranındaki renk düzeni kendi içinde uyumlu olan renklerden oluşturulduğu zaman izleyicide daha olumlu ve uzun süre hatırlanacak izlenimler bırakacaktır. Renkler ayrıca okunurluğu da doğrudan etkilemektedir. Renk ögesinin diğer işlevleri: Benzerlik ve farklılıkları vurgulamak Önemli noktalara veya ayrıntılara dikkat çekmek Duygusal bir etki yaratmak

37 Arka alan ve Önalan Renk Kullanımı
Sarı zemin üstüne “Siyah” Beyaz zemin üstüne “Yeşil, Mavi veya Kırmızı” Mavi zemin üstüne “Beyaz” Beyaz zemin üstüne “Siyah” Siyah zemin üstüne “Sarı” En iyi okunabilirlikten en az okunabilirliğe doğru bir sıralamanın yapıldığı bu tabloda “Sarı zemin üstüne siyah“ birinciliği almaktadır.

38 Renk Öğesinin Kullanımı
Önemli objelere dikkat çekmek için bu objelerde parlak ve açık renkler kullanılmalıdır. (Ancak gözü rahatsız eden veya görülemeyecek derecede açık renkler kullanılmamalıdır.) Etkili renk kombinasyonları kullanılmalıdır. Aynı ekranda farklı iki yerde yanıp sönen veya parlak nesneleri kullanmaktan kaçınılmalıdır. Önemli noktalara dikkat çekmek için farklı renkler kullanılmalıdır. Bir materyalde kullanılan renk sayısı sınırlandırılmalıdır. Metinlerde ve resimlerde zemin rengine zıt renkler kullanılmalıdır. Birden çok görsel objede tutarlı zemin rengi kullanılmalıdır (hepsinde renk aynı olmalı). Görsel objelerde kullanılan renkler konusunda tutarlı olunmalıdır.

39 Arka alan ve Önalan Renk Zıtlıkları
Bir görseldeki önemli unsurlar özellikle sözcükler kolayca görülebilmelidir. Bunu sağlamanın en kolay yollarından birisi zemin ile önalanda zıt renkleri kullanmaktır.

40 Materyallerde Renk Kullanımı
Renk kullanımına ve zemin şekil ilişkisine dikkat edilmelidir.

41 Görsel Unsurların Özellikleri: Renk Kullanımı
Materyallerde renk, aslına uygunluğu artırmak, vurgulamak, duygusal etki yaratmak için kullanılmalı ve zemin figür ilişkisine dikkat edilmelidir.

42 Renkler ve Kullanımı Renk Grupları Renkler Etkileri
Öğretim Amaçlı Kullanım soğuk renkler mavi, yeşil ve eflatun uzaklaşıyormuş gibi bir his fon (zemin) rengi olarak sıcak renkler kırmızı ve turuncu yakınlaşma hissi önemli ipuçları verirken (DUR ve GİRİLMEZ)

43 Yazılı Unsurlar: Harf Boyutu
Bir bülten panosuna asılan bir metnin uzak bir mesafeden okunabilir olması beklenir. Öğrencilere verilecek/dağıtılacak materyallerde farklı yazı tipi büyüklüklerini kullanmak gerekebilir.

44 Yazılı Unsurlar: Harflerin Arasındaki Boşluklar
Harflerin arasındaki boşluklar materyalin okunmasını kolaylaştırabilir veya zorlaştırabilir. Harflerin yapısına göre (A, I, K – H, M, N - C, G, O) boşluklar ayarlanmalıdır.

45 Yazılı Unsurlar: Satırların Arasındaki Boşluklar (1)
Tepegöz, saydam bir madde üzerindeki yazı, resim vb. şeyleri büyülterek bir ekrana, duvara, tahtaya veya perdeye yansıtan ders aracıdır. Bir metindeki satırlar birbirlerine çok yakın olduğu zaman metni okumak zor olur.

46 Satırların Arasındaki Boşluklar (2)
Tepegöz, saydam bir madde üzerindeki yazı, resim vb. şeyleri büyülterek bir ekrana, duvara, tahtaya veya perdeye yansıtan ders aracıdır. Bir metindeki satırlar birbirlerinden çok uzak olduklarında metindeki ifadeler birbirlerinden kopukmuş gibi bir izlenim yaratır.

47 Satırların Arasındaki Boşluklar (3)
Tepegöz, saydam bir madde üzerindeki yazı, resim vb. şeyleri büyülterek bir ekrana, duvara, tahtaya veya perdeye yansıtan ders aracıdır. Eğer satırlar arasındaki uzaklık ortalama harf büyüklüğünden 1,5 kat büyük olursa metin rahat bir şekilde okunur.

48 Materyalleri Çekici Kılan Unsurlar (Destekleyici Unsurlar)
Dikkat Çekicilik (Sürprizler): Bireylere yeni bilgiler verildiği sürece ve bilgiler iletilirken farklı uyarıcılar kullanıldığı sürece dikkatlerini bir konuya vermeyi sürdürebilirler. Ortam monotonlaştığında bireyler konudan kolayca kopabilirler. Bireylerin dikkatlerini sürekli ve canlı tutabilmenin yollarından birisi de şaşırtıcı, beklenmedik, sürpriz olabilecek uyarıcıları sunmaktır.

49 Materyalleri Çekici Kılan Unsurlar (Destekleyici Unsurlar)-2
Dokunulabilirlik (Desen): Görsellerin pek çoğu iki boyutludur. Bir materyale dokunulabiliyor olması bireylere konu hakkında daha açık ve yalın bir fikir verebilir. Desen, görsel bir öge olarak, renk ögesi gibi kullanılarak dokunma duygusunun yarattığı etkiye benzer bir etki yaratabilir. Desen, önem fikri verme, ayırma veya bütünleştirme amaçlı kullanılabilir.

50 Materyalleri Çekici Kılan Unsurlar (Destekleyici Unsurlar)-3
Etkileşimlilik: Etkileşimlilik unsuru bütün materyallere uygulanabilir bir özelliktir. Örneğin, izleyicilerden yansıtılan görseldeki bir soruyu yanıtlamaları istenebilir. Materyaldeki ögelerin yerleri değiştirilerek veya belli kısımların üstleri kartlarla kapatılarak sorular yanıtlarla eşleştirilebilir.

51 Tasarımda Biçimsel Yapı: Çizgilerin Kullanımı
Hizalama: Materyaldeki ögeler arasında dikey ve yatay çizgiler varmış gibi hizalanmış iseler izleyici bu unsurları ve aralarındaki ilişkileri daha çabuk kavrar.

52 Tasarımda Biçimsel Yapı: Çizgilerin Kullanımı-2
Çizgi, göz hareketlerini özel bir bölgeye çekerek dikkati çekme işlevini gören tek boyutlu bir ögedir. Çizgiler eylem, yön ve hareket gösterir. Çizgiler ayrıca bir takım şeyleri birleştirme veya ayırma işlevini de yerine getirirler. Çizgiler ayrıca üzerine kurgu yapılabilecek temel yapı olarak da kullanılabilirler.

53 Yatay çizgiler durgunluk hissi verir.

54 Yatay Çizgi B 1 2 3 A

55 Dikey çizgiler güç göstergesidir, gözlerin dikkatini yukarıya doğru çeker.

56 Öğretim Tasarımı Kuramı
Dikey Çizgi Öğretim Tasarımı Kuramı Sistemler Kuramı Öğretim Kuramı Öğrenme Kuramı İletişim Kuramı

57 Köşegen çizgiler hareket ve dinamizm hissi verir
Köşegen çizgiler hareket ve dinamizm hissi verir. Çapraz köşegenler zıtlık hissi verir. Eğik (kavisli) çizgiler ayrıca hareket hissi verir.

58 Öğretim Sistemleri Tasarımı Süreci
Köşegen Çizgi Öğretim Sistemleri Tasarımı Süreci Analiz Tasarım Değerlendirme Uygulama Geliştirme

59 Çekicilik Katan Unsurlar
• Dikkat Çekicilik: Bir materyaldeki görsel/sözel unsurlar, öğrencilerin dikkatlerini ekecek ve canlı tutacak şekilde uyarıcılar kullanılacak şekilde düzenlenmelidir. • Dokunulabilirlik: Öğretim materyali, öğrenciye dokunma hissi yaratabilecek şekilde düzenlenmelidir. Görsel ögelerin büyük bir kısmı iki boyutlu olduğu için, dokunulabilirlik unsurunun sağlanması oldukça güçtür. Ancak, özellikle renk ögesinin kullanımıyla öğrenciye dokunma hissi sağlanabilir. • Etkileşimlilik: Hazırlanan öğretim materyali öğrencinin etkin katılımını sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Örneğin, materyal öğrenciye sorular yöneltilmesini ve öğrencinin sorunun cevabına aşama aşama ulaşmasını sağlayacak etkinliklerle zenginleştirilmelidir.

60 Etkili Öğretim Materyali Tasarımı İçin Öneriler
Öğretim materyali; basit, sade ve anlaşılır olmalıdır. • Öğretim materyali; ders programlarını destekleyici, dersin kazanımlarına uygun olarak tasarlanmalıdır. • Öğretim materyali dersin konusunu oluşturan bütün bilgileri değil, özet ve önemli bilgileri içermelidir. • Öğretim materyalinde kullanılacak görsel öğeler; materyalin önemli noktalarını vurgulamak, dikkat çekmek ve materyaldeki sözel bilgilerin anlaşılmasını kolaylaştırmak için kullanılmalıdır.

61 Etkili Öğretim Materyali Tasarımı İçin Öneriler
Öğretim materyalinde kullanılan görsel ve sözel ögeler, öğrencilerin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve gerçek yaşamla ilişkilendirmelerine olanak sağlamalıdır. • Özellikle ilköğretim düzeyindeki öğrenciler için gerçek resimler yerine basit çizgi resimler, karikatürler, çizelgeler ve diyagramlar kullanılmalıdır. • Öğretim materyalinde verilmek istenen mesajla doğrudan ilgisi olmayan veya önemsiz olan unsurlar atılmalıdır.

62 Etkili Öğretim Materyali Tasarımı İçin Öneriler
• Öğretim materyali, öğrenciye alıştırma ve uygulama olanağı sağlamalıdır. • Öğretim materyali, öğrencilerin kullanımına ve erişimine açık olmalıdır. • Öğretim materyali, kullanımla zarar görmeyecek şekilde dayanıklı olarak hazırlanmalıdır.