Deney Hayvanlarında Analjezi ve Anestezi Yrd. Doç. Dr. Elvan BAKAR T.Ü. Eczacılık Fakültesi Farmasötik Biyoteknoloji AD.

İÇERİK İyi bir analjezi ve anestezi için temel şartlar ve ağrının değerlendirilmesi Analjezi ve anestezi Premedikasyon Operasyon sonrası bakım Sık kullanılan deney hayvanlarında anestezi dozları

Canlıda yapılan anatomi, fizyoloji demonstrasyonları, NEDEN ANESTEZİ Canlıda yapılan anatomi, fizyoloji demonstrasyonları, Deneysel amaçlı yapılan enjeksiyonlar, Rektal ilaç/madde uygulamaları, Her türlü cerrahi operasyonlar, Deney hayvanları da insanlar gibi ağrı duyarlar mı?

Korkusunu azaltılması Girişime bağlı ağrı duymasının engellenmesi NEDEN ANESTEZİ Deney hayvanın; Korkusunu azaltılması Girişime bağlı ağrı duymasının engellenmesi Deneyle ilgili girişimlerin güvenli ve rahat yapılabilmesinin sağlanması Araştırıcıyı korumak

ANESTEZİ Ağrı duyusunun ortadan kalkması (analjezi) Bilinçsizlik veya hafıza kaybı (amnezi) Kas gevşemesi veya immobilizasyon sağlanır.

ANALJEZİ, ANESTEZİ Temel kavram ve ilkelerin uygulanması formalite değildir. Zaman ve hayvan kaybını azaltır. Aseptik koşullarda yapılması zorunludur. Analjezi ya da anestezi öncesi ve sonrası hayvanların genel durumu dikkatle değerlendirilmelidir.

DİKKATE ALINMASI GEREKENLER Deney hayvanının türü Morfin sıçan ve tavşanda santral sinir sistemi depresyonu yapar, fare ve kedilerde tremor ve konvülsiyona neden olur. Xylazin, geviş getiren hayvanları sedatize etmekte kullanılan dozu, köpek için gerekli olanın 10 da biridir. Bazı sıçan türleri nitröz oksite duyarlıdır. Hayvanın büyüklüğü ve cinsiyeti de anesteziye verilen cevabı değiştirebilir. Yağlar vücut ağırlığına göre ayarlanan dozu etkiler.

DİKKATE ALINMASI GEREKENLER Deneysel işlemlerin travmatik niteliği ve etkileri İstenen anestezi-analjezi süresi Anestezik ajanın yan etkileri deneyi etkiliyor mu? Başka girişimler için tekrar anestezi gerekecek mi?

ANESTEZİ TİPİNİ NASIL SEÇİLMELİ Bilim dalınla ilgili makaleler araştırılmalı Tecrübeli meslektaşlarına sorulmalı Farklı bir anestezi uygulaması olabilir mi?

ANESTEZİ ÖNCESİ NE YAPILMALI Anestezi öncesi iyi bir hazırlık anestezi sırasındaki komplikasyonları azaltır. • Deney sırasında kullanılacak cihazlar malzemeler hazır ve çalışır olmalı, Personel çalışma sırasındaki teknik, cihaz ve malzemelerin kullanımına yatkın olmalı, Postoperatif bakım planlanmalıdır

Nasıl iyi bir anestezi-analjezi uygulayabilirim? Ağrının ne zaman başlayacağı, ne kadar süreceği tahmin edilmelidir. Uygun ilaç dozu belirlenmelidir. Bunun için rehber olacak kaynaklar yararlıdır. Ağrının varlığını tespit edebilmeli, şiddetini değerlendirebilmeliyiz.

Deney hayvanının ağrısı varsa, Sıvı, besin alımı ve kilo azalır. Kan basıncı artar, taşikardi, pupiller dilatasyon gelişir, solunum dakika volümü azalır. Hareket azalır, ses çıkarma, ağrılı bölgeyi yalar, ısırma, tırmalama, Tükrük salgısı artar, çiğneme hareketi Dişlerin titremesi Kambur pozisyonda durma, agresyon

Kullanılan deney hayvanı türünün spesifik davranışlarını bilmeliyiz Operasyon öncesi ve sonrasını karşılaştırabilmeliyiz Etkilenilen bölgeye palpasyon ya da manipulasyon ağrı varlığının kontrol edilmesi açısından yararlıdır Daha önceki çalışmalar dikkate alınmalıdır

Anestezi sırasında: Reflekler kaybolur. Solunum hızı azalır. ANESTEZİ SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER Nabız sayı ve ritmi Solunum hızı ve derinliği Müköz membranların rengi Vücut sıcaklığı Kas tonusu ve refleksler Kardiyovasküler Sistem Solunum Sistemi Hipotermi Anestezinin derinliğini gösterir Anestezi sırasında: Reflekler kaybolur. Solunum hızı azalır.

Refleksler Aşağıdaki reflekslerin kaybolması derin anestezi ifade eder. Hayvanlarda ilk kaybolan refleks doğrulma refleksidir. İkinci kaybolan refleks yutma refleksidir. Palpebral refleks- Göz kapağına dokunma sonucu göz kırpma hareketi Ayak ucuna bastırma- Ayak ucuna ağrılı uyaran verildiğinde geri çekme Kornea refleksi: - Korneaya pamukla dokunulmasının göz kırpmaya neden olması.

ANALJEZİKLER Pre-aneztezik olarak ya da Bilinç kaybı yaratmadan ağrı duyulmasını azaltır Pre-aneztezik olarak ya da Post-operatif ağrının giderilmesinde önem taşır

ANALJEZİKLER Opioid ve narkotik analjezikler Opioid ve narkotik analjezikler: Morfin, butarfenol, buprenorfin, meperidin (dolantin) Opioid ve narkotik analjezikler Kuvvetli analjezik ve sedatif Solunum depresyonu Hipotansiyon Bradikardi Kusma Defekasyon Non-narkotik analjezikler: Ksilazin (xylasine)

ANALJEZİKLER En çok kullanılan Nörolept Analjezi: Bilinç kaybı olmaksızın santral sinir sistemi depresyonu + analjezi Sıçanlar SSS depresyonuna rağmen işitsel uyarıya cevap verir (Jones and Simmons 1968) Köpeklerde küçük cerrahi uygulamalar, sıçanlarda abdominal cerrahi için kullanılabilir Nörolept analjezikler: Fentanil+droperidol, fluanison+fentanil NSAE ilaçlar (salisilatlar, asetaminofen naprosin, ibuprofen) En çok kullanılan

LOKAL ANESTEZİ Sınırlı bir alanda, bilinç kaybı olmadan anestezik etki Yüzeyel uygulama Örn: Lidokain (xylokain) sprey Bölgesel sinir blokajı uygulanması (lidokain, bupivakain) Spinal sinir blokajı yapılması (lidokain, prilokain ya da uzun etki için bupivakain)

GENEL ANESTEZİ Ağrı duyulmaz, bunun yanı sıra bilinç kaybı oluşur. Genel anestezi iki ayrı şekilde yapılır Enjeksiyon İnhalasyon

ANESTEZİ Anestezinin derinliği, yeterliliği, doz aşımı olup olmadığı izlenmelidir. Nabız sayı ve ritmi, solunum hızı, müköz membranların rengi, vücut ısısı, kas tonusu ve refleksler incelenmeli ve kaydedilmelidir.

GENEL ANESTEZİ Paranteral Anestezikler Barbitüratlar (fenobarbital, amobarbütol, pentobarbütal) Hızlı etkili ve barbitürat olmayanlar (propofol) Disosiyatif ajanlar (ketamin) Opioidler (morfin, meperidin, buterfenol, buprenorfin, fentanil) İnhalasyon Anestezikleri (halotan, izofluran, enfluran)

Ketamin ile koruyucu refleksler aktif kalır. Yutma devam eder. Disosiyatif anestezi Katalepsi (iradenin yitimi), hafif sedasyon, amnezi ve analjezi ile karakterize tablodur. Ketamin ile koruyucu refleksler aktif kalır. Yutma devam eder. Kan basıncı ve kalp hızı artar. Miyokard deprese olur. Ancak bu depresyon kan basıncını artırıcı etki ile ortadan kalkar. Katalepsi: İstemli motor hareketleri olanaksız kılan, hipertoni ile karakterize durum.

İnhalasyon Anestezikleri Anestezik ajan bir indüksiyon kabini içerisinde toplanır. Sonrasında maske sistemi ya da endotrakeal kanül ile idame edilir. Bu ajanlar nadiren, ancak birkaç dakika süreli anestezi için bir ped üzerine damlatılarak verilebilir. İNDÜKSİYON KABİNİ

Süksinilkolin (Lystenon) Pankuronyum Bromür (Povulon) KAS GEVŞETİCİLER Kolay endotrakeal entübasyon, istenmeyen kasılmaların önlenmesi, kontrollü ventilasyon sağlanması, Süksinilkolin (Lystenon) Pankuronyum Bromür (Povulon) Atraküryum Besilat (Tracrium) Dikkatli Kullanılmalı !!!

PREMEDİKASYON (Pre-Aneztezikler)

PREMEDİKASYON Anestezik ajanlar verilmeden önce anesteziklerin dozunu azaltmak Cerrahi veya anestezi öncesinde istenmeyen etkileri önlemek amacıyla yapılır Böylece; korku ve endişe giderilir, total anestezik dozu azaltılır, salgı ve sekresyonlar azalır, vagal refleks bloke edilir. Sakin uyuma, uyanma ve analjezi sağlanır.

PREMEDİKASYON Atropin (Sık kullanılan pre-anestezik ajanlardan biri) Özellikle oral salgısı fazla olan deney hayvanlarında (örn: kobay) Atropin pupilla dilatasyonu yapacağından anestezi derinliği pupillar refleksle izlenmez

Ksilazin: Güçlü hipnotik, kas gevşetici, analjezik Sıklıkla ketaminle kombinasyon şeklinde kullanılır Bradikardi ve hipotansiyona neden olabilir

Diazepam: Güçlü tranklizan, kas gevşetici, antikonvülzan Solunum depresyonuna yol açabilir ancak kalp debisi ve kan basıncı üzerine etkisi azdır

OPERASYON SONRASI BAKIM

OPERASYON SONRASI BAKIM Cerrahi sonrası yeterli analjezi sağlamaya özen gösterilmelidir. Cerrahi işlemle orantılı olarak operasyon sonrası ağrı artar, ilaç rejimi ayarlanmalıdır. Ağrı en çok ilk 24 saat içinde olmaktadır. 48-72 saat içerisinde azalır.

Orta düzeyde ya da şiddetli ağrıya neden olabilecek durumlar Büyük laparotomiler ya da organ insizyonları Torakotomi Organ transplantasyonu Vertebral işlemler Yanıklar Travma oluşturma Ortopedik işlemler http://oacu.od.nih.gov/ARAC/documents/Pain_and_Distress.pdf

OPERASYON SONRASI BAKIM Operasyon sonrası ağrıda önerilebilecek ilaçlar: NSAE ilaçlar (Parenteral uygulamaya uygun olanlar) Cerrahi bölgeye topikal anestezik uygulaması Örn: Lidokain-prilokain kombinasyonu ilaçlar (EMLA-krem) Buprenorfin 0,5-1 mg/kg im./ip.

SIK KULLANILAN DENEY HAYVANLARINDA UYGULANAN PRE- ANESTEZİK VE POST-OPERATİF AJANLARIN DOZLARI

SIK KULLANILAN DENEY HAYVANLARINDA ANESTEZİ DOZLARI

SIK KULLANILAN DENEY HAYVANLARINDA ANESTEZİ DOZLARI

SIK KULLANILAN DENEY HAYVANLARINDA ANESTEZİ DOZLARI

ÖZETLE; Deney hayvanının yaşam kalitesi ve buna bağlı olarak deneysel çalışmalar, çalışmayı yapan personelin eğitim ve tecrübesi ile yakından ilişkilidir. Deney hayvanı ağrısı olduğunu gösterecek bulgular vermemelidir.

Deney hayvanları insanlar kadar ağrı duymuyor olabilir yine de, Bir insanın ağrısının dindirilmesi gereken her durum deney hayvanı için de geçerlidir. Ancak, gereksiz ve fazla yapılan anestezik ya da analjezik de zararlı olabilir.