BÖLÜM 7 GÖRSEL MATERYALLER TASARIMI

Bölümün Amaçları 1. Görsel tasarım ögelerininin özelliklerini açıklayabilme. 2. Verilen bir görsel materyalde kullanılan ögelerin tasarımını eleştirebilme. 3. Görsel tasarım ilkelerinin özelliklerini açıklayabilme. 4. Verilen bir görsel materyali tasarım ilkeleri açısından değerlendirebilme.

“Bir resim bin kelimeye bedeldir.” GÖRSEL TASARIM “Bir resim bin kelimeye bedeldir.” Dersiniz için slayt, tepegöz saydamı, grafik, diyagram, poster gibi görsel materyaller tasarlamayı veya başkaları tarafından yapılmış olanları dersinizde kullanmayı planlıyor olabilirsiniz. Bu tür gereçlerin etkililiği geliştirilmesinde belirli görsel tasarım ilke ve ögelerinin doğru kullanımına bağlıdır.

Tasarım Ögeleri Görsel tasarım ögeleri çizgi, alan, şekil, boyut, doku ve renklerden meydana gelir.

Çizgi, gözü belirli bir alana ya da bir alan etrafında hare - ket ettirerek dikkatleri çeken tek boyutlu bir araçtır. Çizgi, karakalem resmi veya karikatür çizimlerinde kullanıldığı gibi aktif ve açık olabileceği gibi, zıt renkler arasında pasif veya çokta belirgin olmayabilir.

Bir görsel öge olarak çizgilerin yatay, dikey veya eğik olarak kullanımı da algılama üzerinde farklı etki yapar.Çizgiler, ayrıca, nesneleri bölmek ya da birleştirmek için de kullanılabilir. Aşağıda çizgilerin kullanımına yönelik bazı örnekler verilmiştir.

Çizgi Yatay bir çizgi örneğin (a) bir ufuk, (b) bir cadde veya (c) bir denizi temsil etmek için kullanılabilir.

Çizgi Kalın çizgiler ince çizgilerden daha etkilidir. Sağdaki görüntüde soldan üçüncü ve altıncı çizgiler aynı genişlik ve yüksekliktedir. Bu iki çizginin solundaki çizgiler aynı yükseklikte, fakat ilk baştakiler daha incedir.

Çizgi Çizgiler fikirler, kavramlar veya bir süreçteki basamakları birbirinden ayırmak için de kullanılır.

Çizgi Çizgiler bir nesne veya fikri en az zaman ve materyalle hızlıca görselleştirmemize imkan sağlar.

Çizgi Çizgilerle resmedilen nesneleri hatırlaması daha kolay ve öğrenme açısından daha etkili olabilir.

Bir dizi nokta, özellikle birbirine yakın olduğunda dikkatleri çeker. Çizgi Bir dizi nokta, özellikle birbirine yakın olduğunda dikkatleri çeker.

Şekil, bir yüzey üzerinde yaratılan iki boyutlu biçimlerdir. Farklı şekiller bir araya getirilerek anlamlı bir bütün oluşturulabilir. Bazı şekillerde mesajlar, herhangi bir iç detaya yer vermeden sadece siluet şeklinde iletilebilir (ör: kuş, kalp, vb.). Dikkatleri çekmek için olağandışı bir şekil kullanılabilir.

Şekil Şekiller, figür/zemin ilişkisini tanımlar.

Şekil Şekiller, figür/zemin ilişkisini tanımlar.

Görsel bir materyalde alan, kapalı ya da açık alanlar olarak ikiye ayrılır. Örneğin bir bülten tahtasındaki resim, grafik, yazı gibi materyallerle doldurulmayan boş kısımlar açık alanlar, bu materyallerle doldurulan kısımlar ise, kapalı alanlardır.

Alan Görsel ögeler ve kelimeler etrafında bırakılan boş alanlar kalabalık, karışık duygusuna engel olur. Bu nedenle, bir tasarımda boş alanların dağılımı, görsel ögelerin yerleştirilmesi kadar önemlidir.

Bir alan çizgilerle oluşturulabileceği gibi, sadece bir gölge veya renkle de oluşturulabilir. Bir alanda geometrik şekiller, soyut şekiller veya bir nesneyi temsil eden şekiller kullanılabilir.

Alan Görsel ögelerin yerleştirilmesinde, dikkatleri belirli ögelere çekmek için etkili yöntemlerden biri “üçüncü kural” tekniğinin kullanılmasıdır. Bu teknikte, bir resim alanı yatay ve dikey olmak üzere eşit aralıklarla çizilen çizgilerle üçe ayrılır.

Alan Çizgilerin kesişim noktaları ile ortaya çıkan dört nokta ilgi merkezini oluşturan ögelerin yerleştirilmesi için kullanılır. Ancak, yapılan araştırmalarda insanların en çok sol üst köşeye yerleştirilen nesneleri hatırladıkları bulunuştur. Bu nedenle görsel materyaldeki (bir resim, bir poster olabilir) en önemli öge mümkünse sol üst köşeye yerleştirilmelidir.

Eğer önemli ögenin kompozisyon gereği başka yerlere yerleştirilmesi gerekiyorsa, izleyenlerin dikkatleri renk, doku, çizgi gibi tasarım ögeleriyle oraya yönlendirilmelidir

Boyut Bir şeklin boyutu her zaman göreceli olup, boyut hakkındaki yargımız, çevreleyen cisimler hakkındaki bilgimize bağlıdır. Çoğu durumda çemberler, kareler, üçgenler ve diğer iki boyutlu sembollerin boyutlarını farklı tahmin ederiz.

Dikdörtgenin boyutu (a) bizim için ok fazla bir anlam ifade etmiyor. Dikdörtgeni, arkasında biri olduğunda (b) masa boyutunda; önünde araba olduğunda ise, bina boyutunda algılarız.

Çizgiler arasındaki farkı, şekiller arasındaki farktan daha Boyut Çizgiler arasındaki farkı, şekiller arasındaki farktan daha kolay ayırt ederiz. Bir nesnenin boyutunu tahmin etmeye çalıştığımızda, algımızı en çok yatay çizgiler veya yatay uzunluk etkiler.

Boyut Boyut algısı, karşılıklı olarak, algılanan uzaklıkla ve algılanan uzaklıkta algılanan boyutla ilişkilidir. Uzaklık dikkate alınmadığında, bilinen nesnelerin boyutu hakkındaki algımızda sabitlik vardır.

Boyut Öğretim amaçlı materyallerde, bir görselin boyutuna, “materyaldeki boş alan” veya “görselin güzelliğine” göre değil istendik mesajı nasıl iletebileceğine dayalı olarak karar verilmelidir.

Boyut algısı nesne hakkındaki bilgimize göre değişir. Bu nedenle bilinmeyen bir nesnenin boyutu hakkında doğru kararlar vermek için bu nesneler yanında bilinen nesnelere yer verilmelidir.

Boyut Bir nesnenin boyutu bir hikayede sayfadan sayfaya ve hatta aynı sayfada değiştiğinde, küçük yaştaki çocuklar bunları farklı boyuttaymış gibi algılayabilir (Pettersson, 1993).

Doku Görsellerin çoğu iki boyutludur. Ancak, iki boyutlu görsellerde doku ya da gerçek materyallerin kullanımıyla üçüncü bir görünüş boyutu eklenebilir. Doku, üç boyutlu nesne ve materyallerin dokunma duyusuyla hissedilebilecek yüzey özelliği olup, dikkatleri nesneye çekmek, bütünlüğü artırmak amacıyla da kullanılabilir.

Renk Renk, görsel materyallerde önemli bir unsur olmakla birlikte etkililiği bilinçli kullanılmasına bağlıdır. Bir renk, kendisini çevreleyen renkler dikkate alınmadıkça doğru olarak değerlendirilemez.

Kırmızı, sarı ve mavi ana renklerdir. Turuncu, mor ve yeşil ise ara renklerdir. Ara renkler ana renklerin karışımından meydana gelir. Kırmızı ve sarı renklerin karışımı turuncu, mavi ve sarı renklerin karışımı yeşil, kırmızı ve mavi renklerin karışımı mda mor rengi meydana getirir.

Mavi, yeşil ve mor renkler “soğuk renkler” olarak algılanmakta, kırmızı, turuncu ve sarı ise “sıcak renkler” olarak değerlendirilmektedir. Buna göre, renk çemberinin yarısı sıcak renklerden, diğer yarısı da soğuk renklerden meydana gelmektedir. Son olarak, renk çemberinde birbirine bitişik olan renklere (ör: turuncu-kırmızı) uyumlu renkler denilmektedir. Çember üzerinde tam karşı karşıya gelen renkler (ör: mor-sarı) ise, tamamlayıcı ya da bütünleyici renkler olarak adlandırılmaktadır.

Renk Görsellerde fon (zemin) ve figür (şekil, grafik, yazı) rengi birbirine zıt olmalıdır.

Bir diğer uygulama grafik alanı ile ilgilidir. Bir poster ya Renk Bir diğer uygulama grafik alanı ile ilgilidir. Bir poster ya da bülten tahtası tasarlarken, örneğin, koyu mor bir fon üzerine sarı bir başlık, başlığın daha parlak ve net bir biçimde görünmesini sağlayacaktır. Kırmızı, yeşil fon üzerinde daha parlak görünürken, turuncu fon üzerinde daha cansız ve zayıf görünür.

Renk İşlev ya da özellikleri bakımından bir görselde farklı ögelerin ön plana çıkarılması gerekiyorsa, her bir öge için açık ve parlak renkler kullanılmalıdır. Ancak, kullanılacak renk sayısı en fazla dört renkle sınırlandırılmalıdır.

TASARIM İLKELERİ İlgi çekici ve etkili bir görsel materyal için bazı tasarım ilkeleri dikkate alınmalıdır. Bu kitapta ele alınan tasarım ilkeleri şunlardır: (1) bütünlük, (2) denge, (3) vurgu, (4) hizalama ve (5) yakınlık.

Bütünlük, görseli anlamayı ve yorumlamayı kolaylaştırır. Bütünlük, bir görseli meydana getiren ögelerin bir bütün olarak görünmesini sağlayan, ögeler arasındaki ilişkidir. Diğer bir ifadeyle, kelimeler ve diğer nesneler birlikte anlam oluştururlar. Bütünlük, görseli anlamayı ve yorumlamayı kolaylaştırır.

Bir görselde bütünlük nasıl sağlanır?

Bütünlük Bir görselde bütünlük, ögeleri üst üste bindirerek, oklar gibi işaret araçları ve yukarıda açıklanan çizgi, şekil, renk, çerçeve gibi görsel araçlar kullanarak sağlanabilir.

Karışık bir şekil. Parçalar arasındaki ilişkiyi anlamak zor.

Yukarıdaki şekil, bütünlük sağlanarak daha düzenli ve kolay anlaşılır hale getirilmiştir.

Denge Görsel bir materyalde denge, materyalde bulunan ögelerin algılanan ağırlığı ile ilgilidir. Denge, ögelerin ağırlıkları yatay ve dikey eksenin her iki tarafında eşit olarak dağıtılması ile oluşturulur. İki türlü denge vardır: Formal ve informal.

Denge Bir görsel merkezden ikiye bölündüğünde, tasarım her iki tarafta da birbirinin yansıması ise denge simetrik ya da formaldir. İnformal denge asimetriktir. İnformal denge, daha dinamik ve izleyenin dikkatini görsele daha çok çeken bir düzenlemedir. Ağırlık yaklaşık her iki tarafta da eşit olmakla birlikte, her iki tarafta farklı ögeler kullanılır.

Ögeyi dikkat ve ilgi merkezi haline getirmek. Vurgu Görsel bir materyalde tek bir fikir ele alınsa dahi, bazen görsel içerisindeki bazı önemli ögelerin vurgulanması gerekir. Ögeyi dikkat ve ilgi merkezi haline getirmek.

Vurgu Ok ve benzeri yön gösteren araçlar kullanmak. Önemli öge için diğerlerinden daha parlak bir renk kullanmak. Temel ögeyi diğerlerinden daha büyük yapmak.

Vurgu Vurgulanmak istenilen madde rengi ile zemin rengi arasında kontrast oluşturmak. Diğer şekillerden farklı bir şekil kullanmak. Vurgulanacak ögeyi diğer ögelerin çakıştığı bir yere yerleştirmek.

öğrenir ve hatırlarlar. Hizalama İnsanlar dikey yada yatay olarak hizalanan şeyleri hizalanmayanlara göre daha düzenli olarak algılarlar ve düzenli bilgileri düzensizlere göre daha kolay öğrenir ve hatırlarlar.

Yakınlık Bir görsel görüntüde birbirine yakın ögeler birbirleriyle ilişkili; uzak ögeler ise ilişkisiz olarak algılanır. Ögeler yakınlık bakımından birbirinden açıkça ayırt edilmedikçe, izleyenler bu ögeleri anlamlandırır, hangilerinin birlikte düşünüleceğine karar vererek gruplandırmaya çalışır.

Diğer Tasarım İlkeleri Görseller mümkün olduğunca basit olmalıdır. Gerçek resimler yerine basit çizgi resimler, karikatürler, çizelgeler ve diyagramlar kullanın. Çok fazla ayrıntı ya da gerçeğe yakınlık öğrenmeyi güçleştirmekle kalmaz, öğrencinin nelerin önemli olduğu konusunda dikkatlerini dağıtır.

Diğer Tasarım İlkeleri Algılamamız seçicidir. Önceden sahip olduğumuz deneyimlerimiz ve duyularımızın sınırlı kapasitesinden dolayı bize sunulan mesajın sadece küçük bir bölümüne dikkatlerimizi yöneltiriz (Winn ve Holliday, 1982).

Diğer Tasarım İlkeleri Yandaki resim, bir mektubun gerçek görünümüdür. Ancak, sağındaki gerçeğe daha az yakın olan simge (genelde web sayfalarındaki elektronik postayı simgelemek için kullanılır) aynı kavramı en az gerçek görünüm kadar etkili verebilir.

Diğer Tasarım İlkeleri Görsellerde metin miktarı sınırlandırılmalıdır. Bir görselde metin miktarı arttıkça, öğrenme zorlaşır. Sadece anahtar kelimelerle oluşan az ve öz metinler kullanılmalıdır. Ayrıca, metinler için çok fazla yazı tipi kullanılmamalıdır.

Diğer Tasarım İlkeleri Kavramlar arasındaki farklılıkları göstermek ve karşılaştırmalar için görseller yan yana yerleştirilmelidir. Eğer karşılaştırma yapılmıyorsa, bir defada sadece bir resim kullanılmalıdır.

Diğer Tasarım İlkeleri Bilinmeyen nesnelerin boyutunu göstermek için ölçek ya da bilinen nesnelerden yararlanılmalıdır.

Diğer Tasarım İlkeleri Kullanılan görsel hakkında sorular sorarak, öğrencilerin dikkatleri çekilmeli ve öğrenmelerine yardımcı olunmalıdır. Öğrenciler, görsel okur-yazarlık düzeyleri, ilgileri, önem verme dereceleri gibi farklılıklarından dolayı görsel materyalde sunulmak istenen mesajı tam olarak algılayamayabilirler.

Diğer Tasarım İlkeleri Öğrencilere resimleri (görseli) nasıl yorumlayacakları öğretilmelidir. Kullanacağınız görseller bütün öğrencilerinizin aynı anda görebilmeleri için yeterince büyük olmalıdır. Eğer kullanacağınız görsel (resim, fotoğraf, şekil, vb.) bir grup önünde kullanmak için yeterince büyük değilse, opak projektörü veya tepegöz projektörü kullanarak büyütebilirsiniz.