LİPİTLER (Yağlar)

CANLILAR İÇİN ÖNEMLİ LİPİTLER: 1.NÖTRAL YAĞLAR (TRİGLİSERİTLER) 2.STEROİTLER 3.FOSFOLİPİTLER

1.NÖTRAL YAĞLAR (TRİGLİSERİTLER) Bitkisel ve hayvansal yağların en büyük kısmını teşkil eder. Temel atomları C, H, O ‘dir. Bazılarında N (azot) ve P (fosfor) da bulunabilir.

Suda çözünmezler.(çok az) Çünkü polar- (kutuplu) yapıya sahip değillerdir. Ancak alkol, eter, kloroform gibi organik çözücülerde çözünebilirler. Yapıya katılırlar. Enerji verirler.

* En fazla enerjiyi yağlar verir. Çünkü: İçerdiği Oksijen atomu az, C ve H atomu çoktur.

Buna rağmen vücutta 2. sırada kullanılır. Çünkü: Yağlar az oksijen içerdiğinden yıkılması için çok oksijene ihtiyaç vardır. Yıkılması zordur.

Yağların vücutta yakılmasıyla metabolik su da açığa çıkar. Kış uykusuna yatan hayvanlar, Göçmen kuşlar ve Çöl hayvanları su ihtiyaçlarını bu yolla giderirler. Yağlar hafiftir ve az yer kaplar. Bu yüzden depolamada avantajlıdır.

*Yağların yapıtaşları: Yağ asitleri ve Gliserol dür. Bağının adı ise ESTER bağıdır. Karbonhidratların fazlası karaciğerde yağlara dönüştürülür.

3 Yağ asiti + Gliserol Nötral Yağ + 3 Su ÖRNEK: 3 molekül yağ oluşması için; Kaç molekül Yağ asiti kullanılmalıdır? Bunun sonucunda kaç molekül su açığa çıkar

Yağ asitleri uzun C zincirlerinden oluşur. Bunların bazıları insan vücudunda sentezlenemez. Dışarıdan besinlerle hazır alınırlar. Böyle yağ asitlerine esansiyel (zorunlu) yağ asiti denir. ÖRNEK: Omega yağ asitleri / ceviz ve balıkta çoktur.

Doymuş yağ asiti: Bütün C atomları H ile doymuş haldedir Doymuş yağ asiti: Bütün C atomları H ile doymuş haldedir. Bağları tekli (-) bağdır. CH3 – CH2- CH2-……….CH2- COOH

Doymamış yağ asiti: H eksiği olan yağ asitleridir Doymamış yağ asiti: H eksiği olan yağ asitleridir. Çiftli (=) bağ içerir. CH3 – CH2- CH=CH……….CH2- COOH

Nötral yağların çeşitleri: 1.Doymuş yağlar 2. Doymamış yağlar Doymuş yağ asiti Doymamış yağ asiti taşırlar. taşırlar. Hayvansal yağlardır Bitkisel yağlardır. Oda sıcaklığında Oda sıcaklığında katıdırlar sıvıdırlar. ÖR: Tereyağ, ÖR: Ayçiçek, zeytin, İç yağ, kuyruk yağı fındık, pamuk, soya yağ

Hangisi daha sağlıklıdır? NOT: Doymamış yağlar H ile doyurularak margarinler elde edilir.

Yağların görevleri: 1. Enerji verirler 2. Yapıya katılırlar (hücre zarı…) 3. Deri altında depolanarak ısı yalıtımı sağlarlar, organları darbelerden korurlar. 4. Göçmen kuşların, kış uykusuna yatan hayvanların ve çöl hayvanlarının su ihtiyacını karşılarlar. 5. Yağda eriyen vitaminlerin kana karışmasını sağlarlar.

Yağ bakımından zengin besinler. Bitkisel: Hayvansal: Zeytin Et Ayçiçeği Süt Susam Peynir Fındık-Ceviz Kaymak Fıstık Yumurta sarısı Pamuk Tereyağ Soya Balık

2. FOSFOLİPİTLER: Fosfor içeren yağlardır. Hücre zarının yapısına katılırlar.

3. STEROİDLER: Metabolik faaliyetlelerde görev yapan lipidlerdir. ÖRNEK: D vitamini, kolesterol, eşey hormonları steroid yapıdadır. Kolesterol Hücre zarının geçirgenliğini artırır, sinirlerde yalıtım görevi görür, dayanıklılığı sağlar. Fazlası kalp ve damar hastalıklarına neden olur.

Kolesterol damarları daraltır, kalp krizi riski artar.

Trans yağ nedir? Bu yağlar doğal olarak oluşmaz. Sıvı bitkisel yağları katı yağ yapabilmek için, onlara Hidrojen eklenerek sentetik olarak yapılan yağlardır. Margarinler bu gruptandır. (! Paketinde “Hidrojene edilmiş nebati yağ” ibaresi yazan margarinleri kullanmayın ! )

Bu yağlar vücut için gerekli / faydalı değildir. Kalp damar hastalıkları riskini artırır. LDL (Kötü) kolesterol seviyesini artırır. HDL (iyi) kolesterol seviyesini düşürür. * Kızartmalarda defalarca kullanılan normal sıvı yağlar da “trans yağ”a dönüşür. O halde gıda firmaları neden kullanıyor? Üretimi ucuz, kullanımı kolay, uzun süre dayanıyor ve gıdaya tat veriyor . Bu yüzden..

Obezite (şişmanlık) Vücutta sağlığı tehlikeye sokacak ölçüde yağ oranının artmasına obezite denir. Çağın hastalığıdır. Ölümlere neden olmaktadır Günlük yağ ihtiyacımız, 4 çorba kaşığı sıvı yağdır. Yağ ve diğer organik besinlerin fazlası yağ olarak vücutta depo edilir. Hareketsiz yaşam, kalıtım, Dengesiz beslenme nedenidir. Daha çok sıvı yağlar ve omega yağ asitleri tercih etmeliyiz.

Sorular:

Boşlukları doldur. Yağların yapıtaşları:………… ve …………. Doymamış yağlar oda sıcaklığında …………. Önemli lipitler: 1…..……..…, 2…….………, 3………. Vücutta sentezlenmeyip dışarıdan hazır alınan yağ asitlerine……………yağ asitleri denir. ÖRNEK:………………….

Doymamış yağlar H ile doyurularak ……………….. elde edilir. Tereyağ ………………..yağdır. Yağların temel atomları ………- ……-……. Hidrojen eksiği olmayan yağ asitlerine ………………yağ asitleri denir.

Yağlar enerji vermede vücutta ……sırada kullanılırlar. Çünkü………………………... Fosfor içeren lipitlere …………….denir. 3 yağ asiti + ……. Yağ + 3…….. Yağları oluşturan bağın adı……………. Karbonhidratların fazlası ……………….organında ………………. dönüştürülür.

Vücutta sağlığı tehlikeye sokacak ölçüde yağ oranının artmasına …………… denir.

D- Y soruları Bitkisel yağlar genelde doymuş yağlardır (….) Yağlar enerji vermede vücutta 1. sırada kullanılırlar (….) Yağlar suda çok iyi çözünür (….) Fosfolipitler hücre zarı yapısına katılırlar (….)

Esansiyel yağ asitleri vücutta sentezlenemez (….) Doymuş yağlar daha sağlıklıdır (….) Zeytinyağı doymamış yağdır. (….) Yağ asitleri uzun C (karbon) zincirlerinden oluşur. (….)

Alkol yağı çözer (….) Yağlar vücutta depolanamazlar (….) Yağ asiti ve gliserol glikozit bağı ile bağlanır. (….) En fazla enerjiyi yağlar verir. (….) Trans yağlar faydalı yağlardır (….)

Göçmen kuşlar su ihtiyacını nasıl karşılar? Yağlar enerji vermede neden 2. sırada kullanırlar.? Neden en fazla enerjiyi yağlar verir? Yağların zararları neler olabilir? Kutup hayvanları neden üşümez/donmaz?

Son.