KURBANIN FIKHI BOYUTLARI Emin YAVUZYİĞİT UZMAN İMAM HATİP

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM اِنَّا اَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ Şüphesiz biz sana Kevser'i verdik. فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ O hâlde, Rabbin için namaz kıl, kurban kes. اِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْاَبْتَرُ Doğrusu sana buğzeden, soyu kesik olanın ta kendisidir. (Kevser Suresi 1-3)

KURBAN NEDİR Sözlükte kurban, "yaklaşmak, Allah'a yakınlaşmaya vesile olan şey" anlamlarına gelir. Kurban dinî bir terim olarak, ibâdet maksadıyla, belirli şartları taşıyan hayvanı usulüne uygun olarak kesmeyi ve bu amaçla kesilen hayvanı ifade eder.

KURBAN; HZ. İSMAİL TESLİMİYYETİNDEİNSANIN KENDİSİNİ ALLAH’A (CC) ADAMASIDIR.

İSLAM GELMEDEN ÖNCEDE TARİHTE KURBAN İBADETİ Adem (as)’ın iki oğlunun kurbanları İbrahim (as)’ın oğlu İsmail’i kurban etmesi ilahi vahyin tecellisi Yahudilik ve Hristiyanlıkta da kurban ibadeti vardı.

KURBAN KESMENİN DİNEN HÜKMÜ NEDİR? فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ «O hâlde, Rabbin için namaz kıl ve kurban kes.» Kevser suresi ikinci ayetin delil kabul eden İmam-ı Azama göre vaciptir. Hz Muhammed SAV Efendimizde kurbanla ilgili şöyle buyuruyor: مَنْ وَجَدَ سَعَةً فَلَمْ يُضَحِّ فَ يَقْرَبَنَّ مُصَنَا Ebu Hureyre (Radiyallahu Anh) şöyle dedi: “Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): ‘İmkanı olup da kurban kesmeyen kimse, bizim namazgahımıza yaklaşmasın!’ buyurdu.” (İbni Mace Edahi 2)

KURBAN KESMENİN FAYDALARI 1) Her şeyden önce Allah’ın emrine itaat etmektir. 2) Allah için fedakarlık yapma alışkanlığı kazanılmaktadır. 3) Toplumda yardımlaşma ve dayanışma yoluyla kardeşlik ve dostluk bağlarını güçlendirmektedir. 4) Sosyal adaletin sağlanmasına vesile olur. Bir yıl boyu et yeme imkanı bulamayanlar bu vesileyle et yemiş oluyorlar.

5) Zengine malını feda ederek şükretme, fakire de çok az bulduğu bir yiteceği bayram vesilesi ile bulduğu için şükretme imkanı vermektedir. Zenginde varsa cimrilik duygusu zaafa uğramaktadır. 6) Hayvan piyasasında ticari bir canlanmaya yol açmaktadır.

KURBAN KESMENİN RUHU VE ALLAH’IN KABUL EDECEĞİ KURBANI ALLAH HAC SURESİ 37. AYETTE ŞÖYLE TARİF ETMİŞTİR: لَنْ يَنَالَ اللّٰهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلٰكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوٰى مِنْكُمْ كَذٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللّٰهَ عَلٰى مَا هَدٰیكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنٖينَ «Onların etleri ve kanları asla Allah'a ulaşmaz. Fakat O'na sizin takvanız (Allah'a karşı gelmekten sakınmanız) ulaşır. Böylece onları sizin hizmetinize verdi ki, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah'ı büyük tanıyasınız. İyilik edenleri müjdele.» (Hac suresi 37)

KURBAN KESMEKLE YÜKÜMLÜ OLAN 1) Akıllı olmak 2) Büluğ çağına ermiş olmak 3) Dinen zengin sayılacak kadar mal varlığına sahip olmak 4) Misafir olmayan 5) Nisap miktarı mala sahip olmak 6) Hür olmak Bu altı özelliği taşıyan müslümanlar'ın yerine getireceği mali bir ibadettir.

KURBANDA NİSAP MİKTARI Nisap: Dinen zengin olmanın ölçüsüdür. Nisap miktarı: 80,18 gr altındır. Borcu olmayan ve geçiminden sonra kalan malın 80,18 gr altını bulunan kurban keser. Zekat nisabı ile kurban nisabı aynı olmakla birlikte zekattan farkı malın artıcı olması veya yıllanmış olması gerekli değildir. Kurban gununden önce fakir olupta kurban geldiğinde zengin olan kurbanını kesmesi vaciptir.

KURBAN KESİLECEK HAYVANLAR ALLAH CC BUYURUYOR Kİ; وَلِكُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللّٰهِ عَلٰى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهٖيمَةِ الْاَنْعَامِ فَاِلٰهُكُمْ اِلٰهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ اَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتٖينَ «Her ümmet için, Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiği hayvanlar üzerine ismini ansınlar diye kurban kesmeyi meşru kıldık. İşte sizin ilâhınız bir tek ilâhtır. Şu hâlde yalnız O'na teslim olun. Alçak gönüllüleri müjdele!»

KURBAN KESİLECEK HAYVANLAR Kurban edilecek hayvanları beş kısımda değerlendirebiliriz. Kurban edilecek hayvanlar; 1) KOYUN 2) KEÇİ 3) SIĞIR 4) MANDA 5) DEVE

KURBAN OLACAK HAYVANLARDA YAŞ SINIRLARI: Allah’ın Resulü s.a.v. şöyle bildirmiştir. 1- Develer; Beş yaşına girmiş olacak, 2- sığırlar; İki yaşını doldurmuş olacak, 3- Keçiler; Bir yaşını doldurmuş olacak, 4- Koyunlar bir yaşını doldurmuş olacak. Ancak Koyun en az, 6 ayını tam doldurmuş olup iri ve gelişkin olursa ve annesine benzerse kurban olabilir.

Ümmü Bilâl Binti Hilâl babasından naklediyor: "Resülullah aleyhissalatü vesselâm buyurdular ki: "Koyun nev'inden ceza'a (yani altı ayını doldurmuş olup ancak bir yılını doldurmuş gibi dolgun, görkemli olan kuzu)’nun bayram kurbanı olması câizdir. "

KURBAN OLABİLMESİNİN SAHİH ŞARTLARI 1) Kurban edilecek hayvanda kusur bulunmaması. 2) Kurban vaktinde eda edilmiş olması

KURBANIN KESİLME ZAMANI Kurban bayram günü bayram namazını kıldıktan sonra başlar ve kurban bayramının üçüncü günü ikindi namazına kurban kesme son bulur. Arafe günü ve bayramın üçüncü günü ikindi namazından sonra kesilen kurbanlar vacip olan kurban olmaz.

Berâ' b. Âzib RA’den Rivayetle Nebiyy-i Ekrem SAV Kurban bayramı günü bize hutbe îrâd buyurup: "Her kim bizim (bu) namazımızı kılıp (ondan sonra) keseceğimiz kurbanı keserse kurban (sünnetin)'e muvâfık iş yapmış olur. Her kim de namazdan evvel kurbanını keserse, namazdan evvel (kesilmiş olup kurban olmaya gayr-ı sâlih) olmuş olur ve onun kurban'dan ecri olmaz" buyurdu.» (Buhari edahi 1)

KURBANIN RÜKNÜ Kurban edilecek hayvanlardan birini kesmektir. Hayvanı kesmeden canlı olarak veya bedelini birisine vermekle kurban yerine gelmiş olmaz ve bu ancak sadece sadaka olur. Kurban asla olmaz.

KURBAN KESİLCEK HAYVANDA MANİ OLMAYACAK HALLER 1) Boynuzsuz veya boynuzu biraz kırılmış olması kurbana mani değildir. 2) Hayvanın dişlerinin biraz dökülmesi kurban edilmeye mani bir husus değildir. 3) Burulmuş hayvanın kurban edilmesinde sakınca yoktur.( Bu üç maddede sayılan husustaki kurban kesilmesi CAİZDİR) 4)Yaşlılığı sebebi ile sütten ve dölden ve dölden kesilmiş olması veya kulağı yarılmış, delinmiş, kırılmış ve buzağılı olan hayvanların kurban edilmesi sahih olsa da MEKRUHTUR.

KURBANA MANİ OLACAK HALLER Kurban Allah rızasını gözetilerek yapılan bir ibadet olduğundan kurban edilecek hayvan kusursuz olması gereklidir. Bazı kusurlar vardır ki bunlar kurban edilmeye engeldir.

KURBAN EDİLMEYE MANİ HALLER 1) İki gözü veya bir gözü kör. 2) Kesilecek yere yürümeye gücü yetmeyecek derecede topal. 3) Kulakları veya sadece bir kulağı kesik. 4) Tamamen dişsiz veya dişlerinin çoğu dökmüş. 5) Boynuzlarının ikisi veya biri kökünden kırılmış.

6) Kuyruğunun yarısı veya 3`te birinden fazlası kesilmiş. 7) Hayaları veya memelerinin uçları kopmuş. 8) Kemiklerinde ilik kalmayacak kadar zayıf ve düşkün hayvan. 9) Doğuştan kulağı ve kuyruğu olmayan. 10) Zapt edilemeyen sürüye gönderilemeyecek kadar çok deli hayvan. 11) Pislik yiyen hayvan. Bunlar da usülü üzere temizlenmedikçe kurban edilmeleri

12) İlaçla sütü kesik olan. 13) Burnunu çoğu kesilmiş olan 14) Dilinin çoğu kesilmiş olan 15) Koyun ve keçide 1 be sığırda 2 memesi kurumuş olan 16) Ölüm derecesinde hasta olan hayvan

KURBANI KİMLER KESEBİLİR Kurbanı müslüman olan erkek ve kadınlar keser. Kurban, kesebiliyorsa kurban sahibi keser lakin kendisi buna güç yetiremezse ehli olan ve hayvana eziyet etmeyecek bir kişi tarafından kurban sahibi vekalet vererek kestirebilir ve kurbanın yanında bulunması İslam’a daha uygundur. Kurban kesilirken kurbanın yanında bulunulması Efendimiz SAV’in emridir.

Efendimiz SAV kızı Fatıma RA’a; «Kurban kesilirsen orada hazır bulun. Zira işlemiş olduğun her günah, kurban kanının ilk damlası yere düştüğünde, bağışlanır.» buyurmuştur. (Mecmuuz Zevaid VI 17)

KURBAN NASIL KESİLİR Kurban kesilecek yere incitmeden götürülür ve kıbleye dönük olarak sol tarafına yatırılarak üç bacağı bağlanır. Sonra tekbir getirilir.

TEKBİR GETİRİLDİKTEN SONRA ENEM SURESİNİN 162 VE 163 TEKBİR GETİRİLDİKTEN SONRA ENEM SURESİNİN 162 VE 163. AYETLERİ OKUNUR veya ENAM SURESİ 79. AYETİ OKUNABİLİR. قُلْ اِنَّ صَلَاتٖى وَنُسُكٖى وَمَحْيَایَ وَمَمَاتٖى لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمٖينَ لَا شَرٖيكَ لَهُ وَبِذٰلِكَ اُمِرْتُ وَاَنَا اَوَّلُ الْمُسْلِمٖينَ «Ey Muhammed! De ki: "Şüphesiz benim namazım da, diğer ibadetlerim de, yaşamam da, ölümüm de âlemlerin Rabbi Allah içindir. O'nun hiçbir ortağı yoktur. İşte ben bununla emrolundum. Ben müslümanların ilkiyim.»(Enem Suresi 162,163) AYETLERİ OKUNDUKTAN SONRA «BİSMİLLAHİ ALLAHU EKBER» denilir ve kurban kesilir.

VEYA ENAM SURESİ 79. AYETİ OKUNARAK KESİLİR. اِنّٖى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذٖى فَطَرَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضَ حَنٖيفًا وَمَا اَنَا مِنَ الْمُشْرِكٖينَ "Ben, hakka yönelen birisi olarak yüzümü, gökleri ve yeri yaratana döndürdüm. Ben, Allah'a ortak koşanlardan değilim.» ( Enam Suresi 79)

KURBAN ETİNİN TAKSİMİ Kurban 3’e ayrılır; 1) Kendisine 2) Komşularına 3) ihtiyaç sahibi fakirler Taksim edilerek kurbanı bu şekilde değerlendirilir.

KURBAN ETLERİNİN TAKSİMATI İLE İLGİLİ EFENDİMİZ SAV ŞÖYLE BUYURMUŞTUR: Seleme İbn-i Ekva RA’den rivayetle Nebî Salla'llahu aleyhi ve sellem: (Bayram hutbesinde) "Sizden her kim kurban keserse (Bayramın) üçüncü (gece) sünden sonra evinde kurban etinden bir şey bulunduğu halde sabahlamasın" buyurdu. Ertesi sene hulûl edince Ashâb: Yâ Resûla'llah! (Kurban etini) geçen sene yaptığımız gibi mi dağıtacağız? Diye sordular. Resûl-i Ekrem şöyle cevab verdi; bu yıl (kendiniz) yiyiniz, (müsâfirlere, fukarâya) yediriniz, (âilenize) azık da ediniz. Çünkü geçen sene halk arasında geçim zorluğu vardı. İstedim ki (fakir) halka yardımda bulunasınız.» (Buhari Edahi 1886)

KURBAN DERİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Kurban derisi kurbanın bir parçası olduğundan dolayı satılması caiz olmadığı gibi İslam’a uygun olmayan yerlere de verilmesi uygun değildir. Kurban kesene, kesme ücreti olarak kurban derisinin verilmesi de uygun değildir. Kurbanın derisi de kurbanın bir parçası olduğundan İslam’i hassasiyet gösterilerek ihtiyaca binaen İslam’ın uygun bulunacağı yerlere verilmesi gereklidir.

KURBANLA İLGİLİ ÇEŞİTLİ SORU VE CEVAPLAR 1) Satın alındığında sağlam olup sonradan kusurlu hale gelen bir hayvan kurban edilebilir mi? Bir kimse sağlam bir hayvan satın alsa fakat daha kesilmeden hayvanda kurban edilmeye engel bir kusur meydana gelse, eğer satın alan kişi zenginse yenisini alıp kesmelidir. Yoksulsa yenisini almasına gerek yoktur, almış olduğu hayvanı kurban eder.

2)Kurban etinin bir kısmı kesim ücreti olarak verilebilir mi? Kurban etinden kesim işini yapan kişinin ücreti verilemez. Hz. Ali'nin şöyle dediği rivayet edilmiştir: "Rasulullah (a.s), develer kesilirken başında durmamı, derilerini ve sırtlarındaki çullarını paylaştırmamı emretti ve onlardan herhangi bir şeyi kasap ücreti olarak vermeyi bana yasakladı ve kasap ücretini biz kendimiz veririz" buyurdu. (Müslim, “Edahî”, 28; Ebû Dâvûd, “Dahâyâ”, 9; Nesâî, “Dahâyâ”, 37)

3) Doğumdan sonra boynuzların elektrikle kurutulması hayvanın kurban olmasına engel olur mu? Doğumun peşinden hayvanların boynuzlarının elektrik ve benzeri yöntemlerle kurutulması suretiyle boynuzsuz olarak büyüyen hayvanların kurban edilmeğe engel başka özürleri yoksa kurban edilmesinde bir sakınca yoktur.

4) Kurbanlık hayvanın elektrik veya narkoz şoku ile bayıltılarak kesilmesi caiz midir? İster kurbanlık olsun ister etlik, hayvanın kesimi esnasında; hayvana fazla eziyet vermemek esastır. Bunun için (ölüm acısını azaltmak maksadıyla) kesim sırasında hayvanın elektrik veya narkoz vererek şok ile bayıltılması, bu hayvanın kurban olarak kabul edilmesine engel kusurlardan sayılmaz. Bu itibarla (şok etkisiyle ölmeden önce hemen) canlı olarak kesilmek kaydıyla, kurbanlık hayvanın elektrik veya benzeri bir şeyle şoklanmasında dinen bir sakınca yoktur. Şayet hayvan, henüz kesilmeden, şokun etkisiyle ölürse; o, kurban olamayacağı gibi eti de yenmez.

5) Kısırlaştırılmış hayvanlar kurban edilebilir mi? Çeşitli amaçlarla kısırlaştırılmış veya burularak hadım hale getirilmiş hayvanlar kurban olarak kesilebilir. Kurban açısından bu herhangi bir eksiklik oluşturmamaktadır.

6) Alınan kurbanlığın ölmesi veya başka bir sebeple kesilememesi durumunda ne yapılmalıdır? Almış olduğu kurbanlık hayvanı ölen kişi, yükümlülük şartlarını taşıması halinde, bayramın ilk üç gününde ise yeni bir kurbanlık alıp kesmesi, bayram günlerinden sonra ise kurban bedelini yoksullara vermesi gerekir. Zengin bir kimsenin aldığı kurbanlık hayvan, kurban günlerinden önce ölürse, bu kimsenin yeniden bir kurbanlık hayvan alması gerekir. Ancak kurbanlık hayvanı ölen kişi fakirse yeniden hayvan alıp kesmesi gerekmez.

7) Gebe hayvanın kurban edilmesi caiz midir? Doğacak yavruların telef edilmesi  söz konusu olduğu için gebe hayvanın kurban edilmesi doğru değildir.

8) Kurbanlık olarak niyetlenilen bir hayvanın sütünden ve yününden yararlanmak caiz midir? Kurban etmek üzere satın alınan veya kurban etmek niyeti ile belirlenin hayvanın kesim öncesinde sütünden ve yününden yararlanmak mekruhtur. Çünkü bu durumda hayvan satın alınmasından veya kurban edilmek üzere niyet edilmesinden itibaren kurbanlık olarak belirlenmiş olmaktadır. Şayet böyle bir hayvandan yararlanılmışsa bedeli sadaka olarak verilmelidir.

9) Taksitle kurban alınabilir mi? Taksitle satın alınan hayvan kurban olarak kesilebilir.

10) Ölmüş kimseler için kurban kesilir mi? Son zamanlarda halkımız arasında yaygınlaşma eğilimi gösteren; ölü kurbanı veya kabir kurbanı diye bir kurban çeşidi  yoktur. Ancak, ölmüş birisi adına veya sevabı ölüye bağışlanmak üzere kurban kesilebilir. Ayrıca, kurban borcu olup, hayatta iken vasiyet eden kişinin bıraktığı miras yeterli ise mirasçıları tarafından vasiyetinin yerine getirilmesi gerekir. Fakat vasiyeti yoksa ölen kimseler için mirasçılarının kurban kesmeleri gerekmez. Ancak bir kimse, sevabını ölmüş bulunan anne veya babasına yahut diğer yakınlarına bağışlamak üzere, çeşitli hayır kurumlarına, fakir ve muhtaç kişilere bağışta bulunabileceği gibi, kurban da kesebilir. Vasiyet yoksa kurban etinden kesen yiyebilir.

11) Satın alınan kurbana, daha sonra başkaları ortak edilebilir mi? Kişi, mülkiyetinde olan veya kurban etmek amacıyla satın aldığı büyükbaş hayvana yedi kişiyi geçmemek şartıyla başkalarını ortak edebilir. Bu itibarla kurban edilmek üzere satın alınan bir büyük baş bir  hayvana yedi kişiyi geçmemek kaydıyla daha sonradan da ortak olunabilir

12) Kurban yerine sadaka vermekle bu ibadet yerine getirilmiş olur mu? Fıkhi hükmü ister vacip, ister sünnet olsun; kurban ibadeti belirli şartları taşıyan hayvanların usulüne uygun olarak kesilmesiyle yerine getirilir. Kurban bedelini veya kurbanlık hayvanı yoksullara ya da yardım kuruluşlarına vermek suretiyle, kurban ibadeti ifa edilmiş olmaz. Şüphesiz Allah Teâlâ’nın rızasını kazanmak niyetiyle, fakir ve muhtaçlara yardım etmek, iyilik ve ihsanda bulunmak da Müslüman’ın önemli vazifelerinden biridir. Ancak, bu iki ibadetten birini diğerinin alternatifi olarak algılamak dini açıdan doğru değildir.

13) İhmal sebebiyle kurban kesmeyen kimse ne yapmalıdır? Şartlarını taşıdığı halde ihmal v.b sebeplerle kurban kesmeyen bir kimsenin,  bir kurban bedelini fakirlere vermesi, ayrıca tövbe ve istiğfar etmesi gerekir.

14) Haram para ile kurban kesilebilir mi? İbadetler Allah rızası için yapılacağından Sünnetullah sınırlarını aşarak ibadet yapılamaz. Bundan dolayı haram kazanılan para ve faizden gelen gelirle kurban kesilmesi caiz değildir.

15) Kredi kartı ile kurban almak caiz midir.? Kurban, vaktinde ödenmesi ve gecikme faizine düşmemek kaydı ile kredi kartı ile kurban alınabilir.

16) Kurban keserken abdestli olmak şart mıdır? Kurban kesen kişinin abdestli olması şart değildir ancak kurban bir ibadet olduğundan dolayı abdestli kesmesi daha faziletlidir.

15) Vekâlet yoluyla kurban kesilebilir mi? Kurbanı, kişi kendisi kesebileceği gibi, vekâlet yoluyla başkasına da kestirebilir. Zira kurban mal ile yapılan bir ibadettir; mal ile yapılan ibadetler  ise vekâlet caizdir. Vekâlet yoluyla kurban kestiren kişi kendi bulunduğu yerde birisine vekâlet verebileceği gibi, başka bir yerdeki kişi veya kuruma da vekâlet verebilir. Vekâlet, sözlü veya yazılı olarak ya da telefon, internet, faks ve benzeri iletişim araçları ile verilebilir.

KURBANIN FIKHİ BOYUTLARINI SONUÇ OLARAK ÖZETLERSEK ALLAH’IN AYETİ İLE ÖZETLEYELİM: لَنْ يَنَالَ اللّٰهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلٰكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوٰى مِنْكُمْ كَذٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللّٰهَ عَلٰى مَا هَدٰیكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنٖينَ «Onların etleri ve kanları asla Allah'a ulaşmaz. Fakat O'na sizin takvanız (Allah'a karşı gelmekten sakınmanız) ulaşır. Böylece onları sizin hizmetinize verdi ki, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah'ı büyük tanıyasınız. İyilik edenleri müjdele.» (Hac suresi 37)

YA RAB HABİL GİBİ SAMİMİYYETLE SANA KURBANLARIMIZI SUNMAYI İHSAN EYLE DUAMIZ YA RAB HABİL GİBİ SAMİMİYYETLE SANA KURBANLARIMIZI SUNMAYI İHSAN EYLE YA RAB HZ İSMAİL TESLİMİYYETİN HEM KURBANIMIZI HEM KENDİMİZİ SANA ADAMAYI İHSAN EYLE YA RAB HZ MUHAMMED SAV EFENDİMİZİN MUHABBETİNDE SANA TÜM İBADETLERİMİZİ VE KURBANIMIZI SUNMAYI İHSAN EYLE YA RAB KESECEĞİMİZ KURBANLARIMIZI BİZE KOLAY EYLE VE BİZDEN KURBANLARIMIZI KABUL EYLE AMİN (Not: Bu sunum vaaz Diyanet KM, Diyanet DKS ve çeşitli ilmihal kitaplarından faydalanarak hazırlanmıştır.)