 Bölüm 3: Toplu Sözleşme - Piyasa Ekonomisinden Verilen İlk Taviz Kaynak: Yönetim Ekonomisi – Prof. Dr. İ. Özer Ertuna

Giriş  Piyasalarda arz ve talep kuralları çerçevesinde oluşacak fiyatlar, piyasalarda herkesi tatmin edecektir  Oluşan fiyatlar üzerinde satış yapmak isteyen tüm satıcılar satış yapacak, satın almak isteyen herkes de satın alacaktır  Piyasalarda fazla arz veya talep bulunmayacaktır  Emek piyasaları: denge fiyatlarından tam istihdam sağlanacaktır 2

Giriş  Uygulamada ücretler emek piyasalarında arz ve talep kanunları çerçevesinde oluşturulamamıştır  Arz ve talep kanunlarının uygulanması durumunda, işverenlerin işçileri çok düşük ücretlerde ve çok kötü şartlarda çalıştırdığı ortaya çıkmış  Ücretlerin piyasalarda oluşması modelinden vazgeçilmiştir  Kapitalist ekonominin piyasalarla ilgili olarak verdiği ilk taviz  Neden: teorik değil pratiktir 3

Giriş  Günümüzde işçilerin çok düşük ücretlerle, çok kötü şartlarda çalıştırılması “küreselleşme” kapsamı altında sürdürülmektedir  Küresel şirketlerin üretimlerini diledikleri yerlerde yapma ve mallarını diledikleri yerlerde satma imkânı  Bir ülkede işçilik pahalılaşmaya başladığında ücretlerin düşük olduğu başka bir ülkeye kayma imkanı 4

Emek Piyasalarında Ücretlerin Belirlenmesi: Toplu Sözleşme Düzeni  Emek piyasalarında arz ve talebin arkasındaki güçler denk değildir  İşverene karşı işçiler  İşveren kârını arttırabilmek için işçiye ücret empoze edebilmektedir  Toplu Sözleşme: ücretlerin piyasalarda arz ve talep kanunu çerçevesinde değil de, masa başında, pazarlıkla saptanması sistemidir  İşçi ve işverene sendika kurma hakları tanınmaktadır 5

Toplu Sözleşme  Sendikalaşma, işveren ve işçi arasındaki güç dengesini kurmada yeterli görülmemiştir  İşveren sendikasına karşı işçi sendikası  Yalnız karşı tarafı değil, daha geniş bir kitleyi etkileyen ‘’öldürücü silahlar’’: grev ve lokavt 6

Toplu Sözleşme Düzeninin Sorunları  İşçi sendikalarının işçi çıkarlarını değil de sadece üyelerinin çıkarlarını savunması  Toplu sözleşme düzeni, işi olmayan, iş bulamayan işçilerin sorunlarına herhangi bir çözüm getirememektedir  Ek sistemler: Sosyal güvenlik ağı  İşletme ve çalışan arasında kader birliğinin kurulması  İşçinin aldığı, işverenin kaybı değil, kazancı da olabilir 7

Paydaş Kavramı  Paydaşlar şirketle ilişkili olan (şirket faaliyetlerinden etkilenen) tüm çıkar gruplarıdır  Hissedarlar, işçiler, müşteriler, tedarikçiler, bayiler, bankalar, yakın çevrede oturanlar, devlet  Sadece hissedarlara değil, tüm paydaşlara hizmet edilmesi gerektiği anlayışı  Fakat, paydaşlara hizmet bir amaç değil, ortakların kârını yükseltebilmek için bir araçtır  Paydaşlara karşı sorumluluk ile işçi ve işvereni hasım olarak gören toplu sözleşme düzeninin başdaştırılması 8

Diğer Piyasalarda Güç Dengeleri  Mal ve hizmet piyasalarında üreticiler ve tüketiciler arası bir güç dengesinin olduğu varsayılmaktadır  Tam rekabet piyasalarıyla ilgili varsayımlardan biri, bu piyasalarda alıcı ve satıcıların tek başlarına piyasayı etkileyemeyeceğidir  Tekelci piyasalar  Gerçek hayatta şirketler müşteri gözünde mallarını farklılaştırarak tekelci güç elde etme çabası içindedir 9

Fikrî Mülkiyet Haklar  Şirket birleşmeleriyle şirketlerin tekelci konumlarını kuvvetlendirlemeri  Piyasalarda güç dengelerinin korunabilmesi  Şirketlerin tekelci güçlerini arttırmada kullanılan temel araç bu şirketlerin sahip olduğu fikrî mülkiyet haklarıdır  Tasarım, basılı devreler, marka, patent hakları, telif hakları, yöresel belirleyiciler (Paris’in Eyfel kulesi, Mısır’ın piramitleri, Efes’in Meryem Ana’sı)  Bu haklara sebep olan araştırma ve geliştirme faaliyerlerinin çok pahalı olması 10

Sermaye Piyasaları  Manipülasyon: Büyük alıcı ve satıcıların piyasayı etkileyebilmesi ve bu gücü kendi avantajlarına kullanabilmeleridir  Sermaye Piyasası Kurumu  Şirketlerle yakın ilişkisi olanların, başkalarına kıyasla daha fazla bilgiye sahip olması 11