Günümüzde sağlık çalışanları, diğer sektörlerde çalışanların maruz kaldığı iş risklerinin yanında, yaptıkları işin niteliğine bağlı olarak daha farklı iş riskleriyle de karşı karşıyadır.

Sağlık çalışanlarının maruz kaldığı bu riskler iğne yaralanmaları, bel ve sırt sorunları, lateks alerjisi, şiddet ve stres gibi geniş bir yelpazede karşımıza çıkmaktadır.

Sağlık çalışanlarının sağlığını etkileyen tehlike ve riskler; biyolojik, fiziksel, ergonomik, kimyasal ve psikososyal olmak üzere gruplandırılmaktadır

FİZİKSE L  Gürültü  Radyasyon  Aydınlatma  Kaza

FİZİKSEL FAKTÖRLER

Radyoterapi, nükleer tıp ve radyoloji çalışanları başta olmak üzere, sağlık çalışanları, iyonizan ve non iyonizan radyasyon riskleri ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunların çeşitli kanserojen ve teratojen, mutajen etkileri söz konusudur. Elektromanyetik alana maruz kalan sağlık çalışanlarında baş ağrısı, bulanık görme, çarpıntı, gözde batma, kaşıntı, sulanma, işitme azlığı, halsizlik ve yorgunluk gibi yakınmaların fazla olduğu bilinmektedir.

 Dikkat edilmesi gereken üç kural; - Kaynak yanında gereğinden fazla süre kalmamak -Mümkün olabildiğince kaynağa uzak bir mesafede çalışmak -Kaynak ile araya engelleyici bir zırh malzemesi koymak.

GÜRÜLTÜ  İnsan üzerinde olumsuz etkiler meydana getiren istenmeyen sesler  Ses frekans ve şiddet olarak değerlendirilir.  Şiddet ölçüm birimi desibel (dB)  Frekans ölçüm birimi hertz (Hz)  Santrifüj, cerrahi aletler, ziyaret saatleri…  >65dB rahatsızlık  >85dB zararlı gürültü düzeyi

Sağlık üzerine etkileri  Hipertansiyon  Çalışma performansında azalma  Stres  Uyku bozuklukları  Tinnitus  Gürültüye bağlı işitme kaybı

 Teknik Önlemler - Gürültüyü kaynakta azaltmak - Gürültüyü kaynakla alıcı arasındaki yolda azaltmak - Gürültüyü alıcıda (gürültüye maruz kalan kişide) azaltmak  Tıbbi önlemler  İdari önlemler

Hastaneler için belirlenen sınır değer  EPA (Environmental Protection Agency) hastaneler için;  Gün boyunca 45 dB  Gece 35 dB

ERGONOMİK FAKTÖRLER

Sağlık çalışanlarının hemen tümü kas-iskelet sistemi sorunları açısından risk taşımaktadır. Özellikle hemşirelik, bel ağrısı için mesleki risk faktörleri içinde ağır sanayi işçileri ve ağır vasıta şoförlerinden sonra üçüncü sırada gelmektedir. Sağlık çalışanlarında kas-iskelet sorunlarının en önemli nedeni hasta ile yakın temas gerektiren aktivitelerdir.

 Başlıca kas-iskelet sistemi sorunları, bel ağrısı, boyun, omuz ve kol ağrıları ve karpal tünel sendromudur. Hekim, diş hekimi, hemşire, fizyoterapist ve hastabakıcılarda bel ağrısı insidansının (%50-60) toplum geneline göre oldukça yüksek olduğu bildirilmektedir.

 Yinelenen hareketler  Büyük kuvvet harcanmasını gerektiren işler  Kötü postürle (duruş biçimi) yapılanlar.  Her vardiyada 20 nin üzerinde kaldırma işi  Aşırı beden hareketi  Tek başına kaldırma  Uzun süre ayakta kalma nedenleri ile Kas İskelet sistemi rahatsızlıkları çok sık görülür. SAĞLIK BİRİMİNDE CALISANLAR

Ergonomik açıdan Yüklenme Bileşenleri ve Zorlanma Çevresel tehlikeler - Kaygan ve ıslak zeminler - Düzgün olmayan döşeme yüzeyi, - Tıkanık ve dar geçitler - Yürüme yolunda atıklar - İş gereksinimine uygun sayıda olmayan personel sayısı - Yetersiz aydınlatma ve termal konfor şartları - Yetersiz uyarı ve ikaz işaretleri Psikolojik tehlikeler - İş yoğunluğunun ve yükünün fazla olması - Çalışma stresi etmenleri - Kas İskelet sistemini etkileyen durumlar

KAS-İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI ETKENLERİ PSİKOSOSYAL FAKTÖRLER: Yüksek mesleki beklenti Düşük mesleki tatmin Sosyal yönden yetersiz denetçi ve iş arkadaşı desteği Yetersiz yönetim kalitesi KİŞİSEL FAKTÖRLER: Eğitim seviyesi düşüklüğü Sigara Vücut kitle endeksi yüksekliği Kronik hastalıkları olması. FİZİKSEL FAKTÖRLER: 30 dakikadan uzun süre ayakta durma/oturarak çalışma Ağırlık itilmesi 5 dakikadan uzun süre çömelerek çalışma Ağır kaldırma Omuz seviyesi üzerine ağırlık kaldırma Kolun omuz seviyesinin üzerinde çalıştırılması ÇEVRESEL FAKTÖRLER: Isı Yetersiz havalandırma Yetersiz aydınlatma Vibrasyon

Birçok hastanın ve ölen kişilerin bakımının direkt sorumlusu olmanın verdiği stresle beraber artan iş yükü, sağlık çalışanlarının sağlık ve iyilik halini ciddi şekilde tehdit etmektedir. Vardiya, nöbet, gece çalışmaları, çağrı üzerine çalışma gibi sağlık personelinin maruz kaldığı aşırı ve düzensiz çalışma saatleri, çok sayıda sağlık sorununa ve iş güvenliği problemine yol açabilmektedir

Bunlar arasında belli başlıları; kronik uykusuzluk, yorgunluk, motorlu araç kazaları, hafıza ve konsantrasyon bozuklukları, yaralanmalar, malpraktis, obezite, bazı kanser türleri, yaygın kronik hastalıklar, duygu-durum bozuklukları, tükenmişlik sendromu, yabancılaşma ve aile içi sorunlar olarak sıralanabilir

KALDIRMA VE TAŞIMA KURALLARI  Uygun araç, gereç ve donanım seçimi önemlidir.  Hastalar ve yükler vücuda yakın taşınmalıdır.  Hastalar tek başına taşınmamalıdır(özellikle düşen hastalar)  ‘‘ Personel başına kaldırma uygulaması’’ günlük olarak sınırlandırılmalıdır.  Özellikle omurga dönük durumda iken ağır kaldırma engellenmelidir.

 Hastanın altına konan kayabilir tahtalar  Hastanın oturur ya da ayakta duruma getirilmesini sağlayan tekerlekli sandalyeler.  Mekanik kaldırma araçları,  Askılı kaldırma mekanizmaları  Yüksekliği ayarlanabilir elektrikli yataklar KALDIRMA ZORUNLULUĞUNU ÖNLEYECEK DÜZENEKLER

23

24

25

26

27

KİMYASAL FAKTÖRLER  Anestezik gazlar  Solventler  Kanser kemoterapisi  Antibiyotikler  Metaller  Temizlik malzemeleri

Patoloji, biyokimya, hematoloji ve diğer laboratuarlarda kullanılan asit ve alkaliler, tuzlar, boyalar, uçucu organik solventler, kanser ilaçları gibi çeşitli ilaçlar, allerjiden kansere kadar çok sayıda hastalığın oluşumu için önemli risk faktörleridir.

Sterilizasyon ve dezenfeksiyon için kullanılan çeşitli deterjanlar, formaldehit, glutaraldehit, gaz sterilizasyonunda kullanılan etilen oksit zararlı ajanlardır. Madenlerde çalışanlarda sık görülen bir meslek hastalığı olan silikozis diş protez laboratuarlarında çalışan kişilerde de rastlanmaktadır.

 Material Safety Data Sheet/Malzeme Güvenlik Bilgi Formu  kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri içeren dokümanlar  Msds'lerin(Formların) işyerlerinde Türkçe olarak bulundurulması yasal bir zorunluluktur.

1- Kimyasalın Tanımı, 2- İçindeki Tehlikeli Kimyasalların Bileşimi, 3- Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, 4- Yangın ve Patlama Bilgileri, 5- Bölüm Sağlık için Yarattığı Tehlike Bilgileri, 6- Bölüm Kullanım Sırasında Alınması Gereken Önlemler

Patlayıcı E Oksitleyici O Zararlı Xn Toksik T Kolay alevlenir F

1. Kimyasal Maddenin Değiştirilmesi ( Tüm/Kısmi) 2. Güvenli İş Ekipmanları Kullanımı 3. Otomasyon Sistemi Kullanımı 4. Kimyasal Maddenin Fiziksel Durumunun veya Partikül Büyüklüğünün Değiştirilmesi 5. Kapalı Sistem / Proses Çevreleme İşlemi 6. Kimyasal Maddeleri Lokal Olarak Ortamdan Uzaklaştırma 7. Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Güvenli Depolanması 8. İşyerinde Kirli Çalışma Gerektiren Bölümlerin Ayrılması 9. Seyreltme Yöntemi ile Genel Havalandırma

10. Yangın Önleme ve Yangından Korunma 11. Kimyasal Madde Patlamalarını Önleme ve Korunma 12. Güvenlik Duşu ve Göz Duşu 13. Çalışma sistemi ve organizasyon 14. Yıkanma ve kirlenmiş giysilerin değiştirilmesi ve depolanması ve temizlenmesi için düzenlemeler yapılması 15. İşaret ve uyarıların kullanılması 16. Acil durum için düzenleme 17. Düzenli kayıt tutulması 18. Kişisel Koruyucu Donanımları Kullanımı 19. Sağlık Gözetimi

BİYOLOJİK FAKTÖRLER  Solunum yolu enfeksiyonları  Hepatit  Tbc  HIV

 Biyolojik tehlikeler tüm sağlık bakım alanlarında vardır.  Hastaların kan veya kanla kontamine vücut sıvılarıyla teması sonucu HIV, HBV, HCV gibi önemli patojenlere, tüberküloz, barsak infeksiyonları ve Brucella, Salmonella gibi diğer infeksiyonlara sağlık çalışanlarında sıklıkla rastlanmaktadır.

PSİKO-SOSYAL  Gece nöbetleri  Vardiya  Uzun çalışma süreleri  Stres  İş yükü  Şiddet

 Son yıllarda sağlık çalışanlarının sağlığını olumsuz etkileyen unsurlardan biri olan şiddet, her düzeydeki sağlık kurumunda, her düzeydeki sağlık çalışanının maruz kaldığı bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.  Şiddete maruz kalanlarda, şiddet sonrası anksiyete ve huzursuzlukta artış gibi çeşitli sorunlar görünmektedir

İDARİ ÖNLEMLER  Vardiya planlama  Sıcağa maruz kişi sayısını azaltma  İş akışı yerleşim planı düzenlemeleri  Kontrol, dinlenme odaları  Yalnız çalışılmasının önlenmesi  Eğitim  Denetim

“Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik” doğrultusunda;  1. Çalışan güvenliği komitesinin kurulması,  2. Çalışan güvenliği programının hazırlanması,  3. Çalışanlara yönelik sağlık taramalarının yapılması,  4. Çalışanların kişisel koruyucu önlemleri almasının sağlanması,

 5. Çalışanlara yönelik şiddetin önlenmesi için düzenleme yapılması 6. Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesine yönelik program hazırlanması, 7. Beyaz kod uygulamasına geçilmesi, 8. Çalışanlara, çalışan güvenliği konusunda eğitimlerin verilmesi konusunda hastaneler bilgilendirilmiştir.

Etkili bir hastane iş sağlığı programı en azından aşağıdakileri içermelidir: 1. Tam tıbbi anamnez içeren işe giriş muayenesi 2. Periyodik muayeneler 3. Sağlık ve güvenlik eğitimleri 4. Bağışıklamalar 5. Sağlık danışmanlığı 6. Çevre kontrolü ve sürveyans 7. Sağlık ve güvenlik kayıt sistemleri 8. Hastane bölüm ve servisleri arasında koordine edilmiş planlama

 Bu programa göre; çalışanların tıbbi, psikolojik ve diğer danışmanlık hizmetlerini 24 saat alabileceği hastane içinde özel bir alan sağlanmalı, 24 saat danışmanlık hizmeti verilmeli, tüm yeni çalışanlar muayene edilmeli ve mesleki öykü kaydı yapılmalıdır.

Yapılacak işe muayenesi;  Rutin kan testleri(hemogram),  Periferik yayma,  Rutin idrar analizi,  35 yaş üstüne EKG,  akciğer grafisi,  Görme testleri,  SFT tetkiklerini

 Hastalara ya da hastaların enfekte materyallerine temas etmeleri nedeniyle, sağlık çalışanlarının çoğunun aşıyla önlenebilir hastalıklarla karşılaşma (ve taşıma) riski vardır  Risk değerlendirmesinde sağlık çalışanının hasta veya hasta materyali ile temas olasılığı, hastanın özelliği, sağlık çalışanının infeksiyonlara karşı immünitesi, duyarlılığı ve taşıyıcılığı önemlidir

 ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) sağlık çalışanlarına temel bağışıklanma prosedürü olarak hepatit B, suçiçeği, influenza; kızamık, kızamıkçık, kabakulak (KKK) ve tetanoz, difteri, boğmaca (Tdap) aşılarını önermektedir  2005 yılından beri görülen kızamık salgınlarıyla birlikle, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu’nun Kızamık Bilimsel Danışma Kurulu Kararıyla öncelikle turist alan bölgeler olmak üzere, 2 doz kızamık aşısı olmayan sağlık çalışanlarının aşılanmasına başlanmıştır

 SONUÇ: Sağlık hizmetleri üretimi çok farklı meslek gruplarının ya da uzmanlık alanlarının bir arada çalışmasını gerektiren emek yoğun hizmetlerdir ve sağlık çalışanları iğne yaralanmaları, bulaşıcı hastalıklar, bel ve sırt sorunları, lateks alerjisi, şiddet ve stres gibi geniş bir yelpazede sağlık sorunu ile karşılaşmaktadır. Güvenli, nitelikli ve verimli sağlık hizmetlerinin sunulması, aynı zamanda sağlık çalışanlarının sağlığına, kapasitesine ve performansına bağlı olduğu için, sağlık çalışanlarının sağlığı ve güvenli üzerinde dikkatle durulması gereken bir konudur.

 Özellikle ülkemizde, hastanelerin teknik donanım, personel ve hizmet kalitesi olarak bölgeler arasında farklılığın fazla olması nedeniyle, ulusal yasa ve prosedürlerle çerçevesi belirlenen, hem kamu hem de özel sağlık sektörünü içeren, ülke çapındaki düzenlemelerin ivedilikle sağlanarak, sağlık çalışanlarının mesleki risklere maruziyeti azaltılmalıdır.

OZAN YENİPINAR SİBEL OSMAN ÖZNUR TOSUN GÜLAY KARAGÖL HASAN AKGÖZ SÜLEYMAN ŞAHİNER İBRAHİM ŞENER HATİCE BETÜL KARAKAYA MÜZEYYEN ASLI ERGÖZOĞLU ŞEYMA KAR SEVİL İRDEM