İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü MOBİLYA SEKTÖRÜNDE KULLANILAN TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN RİSK DERECELERİNİN BELİRLENMESİ İlknur ÇAKAR İSG Uzmanı İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü icakar@csgb.gov.tr

İçerik Giriş Kimyasal Maddeler İçin Basitleştirilmiş Risk Değerlendirmesi Metodu Saha Çalışması (Mobilya Sektörü) Araştırma Bulguları Sonuçlar

Risk Değerlendirmesi İşyerinde Kimyasal Maddelerle İlgili Risklerden Çalışanların Sağlık ve Güvenliğinin Korunması" hakkındaki 1998/24/EC Sayılı Direktif Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik “İşveren, işyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür.”

Risk Değerlendirmesi Tablo 1. Tehlikeli kimyasal ajanların varlığında oluşabilecek risk faktörleri ve riskler Risk Risk Faktörleri Tehlikeli Kimyasal Reaksiyonlar -Tehlikeli kimyasal ajanların kararsızlığı ve kimyasal reaktivitesi, -Sistem pamarametrelerinin kontrolü Patlama ve/veya Yangın -Kimyasal maddelerin fiziksel hali -Sıcaklık, basınç -Tutuşabilme özelliği -Alev kaynağı Solumaya ve/veya Deri Yoluyla Maruziyete Bağlı Riskler -Toksisite -Maruziyet süresi ve sıklığı -Kişilerin hassasiyeti Sindirim Yoluyla Maruziyete Bağlı Riskler -Kişisel Hijyen Alışkanlıkları - Çalışma Postasında Yeme, İçme ve Sigara içme Deri veya Göz Ile Kimyasal Ajan Arasındaki Temasa Bağlı Riskler - Kşisel Koruyucu Donanımların Yanlış Kullanımı, - Uygunsuz Çalışma Koşulları

Risk Değerlendirme Yöntemleri Tablo 2. İşyeri ortamında tehlikeli kimyasal ajanlara bağlı olan riskleri değerlendirmek için kullanılan yöntemler Basitleştirilmiş Yöntemler Kompleks Yöntemler Maruziyete Bağlı Riskler Tehlikeli kimyasal ajanlara maruzieyete bağlı olarak ortaya çıkan risklerin değerlendirilmesi için basitleştirilmiş metadoloji EN 689: 1995’e göre ortam ölçümleri Kaza Riski Tehlikeli kimyasal ajanların varlığına bağlı olarak ortaya çıkan kaza, yangın ve patlama risklerinin değerlendirilmesi için basitleştirilmiş metadoloji HAZOP Hata Ağacı Olay Ağacı

Basitleştirilmiş Modellerin Kullanılması Ne Zaman Uygundur? İlk aşama risk değerlendirmesinde , İkincil derece risklerin tanımlanmasında , Belirlenmiş herhangi bir mesleki maruziyet sınır değeri olmaması durumunda Bu sebeplerle KOBİ’ler için kullanışlı bir yöntemdir.

Kimyasal Risk Değerlendirmesi Kimyasal Ajanların Tespiti Tehlike Çalışma Şartları Risk Analizi (Basit) Risk Analizi (Detaylı) Önleme Metodolojisi: öncelik - planlama - uygulama Tekrar

Solunum Yolu ile Maruziyette Risk değerlendirmesi Basitleştirilmiş Değerlendirme; Herhangi bir ölçüm içermez Bu tarz risk değerlendirme metotları, ayrıntılı ve kapsamlı risk değerlendirme metotlarına alternatif değillerdir ancak işyeri ortamı hakkında ilk gözlemlerin oluşmasını sağlarlar.

Solunum Yolu ile Maruziyette Risk Değerlendirmesi Tehlike Maruziyet Risk Fiziksel ve kimyasal özl. Toksikolojik özl. Fiziksel hali Etiketi MSDS Limit Değerleri Konsantrasyon uçuculuk veya tozuma kullanım şekli kullanım miktarı Zaman süresi sıklığı

+ Tehlike (R cümlecikleri) Risk derecesi Önlem Uçuculuk ve tozuma Miktarı Yayılma eğilimi * Control of Substances Hazardous to Health Essentials – COSHH Essentials: HSE 1999.2000

R Cümleciklerine Göre Kimyasal Tehlike Sınıfları R36, R36/38, R38, R65, R67 B-E gruplarında yer almayan kimyasal maddeler B R20, R20/21, R20/21/22, R20/22, R21, R21/22, R22 C R23, R23/24, R23/24/25, R23/25, R24, R24/25, R25, R34, R35, R36/37, R36/37/38, R37, R37/38, R41, R43, R48/20, R48/20/21, R48/20/21/22, R48/20/22, R48/21, R48/21/22, R48/22 D R26, R26/27, R26/27/28, R26/28, R27, R27/28, R28, Kans. Kat 3 R40, R48/23, R48/23/24, R48/23/24/25, R48/23/25, R48/24, R48/24/25, R48/25, R60, R61, R62, R63, R64 E Mut. Kat. 3 R40, R42, R42/43, R45, R46, R49, Mut. Kat. 3 R68 Grupo A: irritante para ojos, piel, somnolencia y vértigo Grupo B: nocivos por inhalación y para piel, ingestión Grupo C: Tóxicos por inhalación, dérmico, ingestión, sensibilizantes, nocivos de efectos graves Grupo D: Muy tóxico por inhalación, dérmico, ingestión; cancerígenos de 3ª categoría, tóxicos de efectos graves, fertilidad, embarazo, feto, lactancia, Grupo E: mutágenos (incluso de tercera categoría), cancerígenos, sensibilizantes,

Sıvıların Uçuculuk Düzeyi 50 100 150 200 250 300 20 80 110 140 Proses Sıcaklığı, ºC ÇOK UÇUCU ORTA UÇUCU AZ UÇUCU Kaynama Sıcaklığı , ºC

Katıların Tozuma Eğilimi Az Orta Çok Pelet halde bulunan, parçalanma, kırılma eğilimi göstermeyen maddeler. Kullanım sırasında toz oluşumu gözlenmez. Örnek: PVC peletleri Granul veya kristal yapıda bulunan katılar. Kullanım sırasında, havada asılı olarak değil, yüzey üzerinde biriken toz şeklinde gözlenir. Örnek: Deterjan tozları Toz, pudra halinde bulunan katılar.Alçak yoğunluklu ve ince tanelidirler. Kullanım sırasında ortamda toz bulutları oluştuğu gözlenir. Örnek: Çimento, karbon siyahı, kireç taşı

Kimyasal Maddenin Kullanım Düzeyi İşyerinde Kullanılan Miktar Az Gram - Mililitre Orta Kilogram - Litre Çok Ton – Metreküp

Çok Uçucu/Çok Toz Oluşumu Risk Derecelendirme Tablosu A Tehlike Sınıfı Uçuculuk/Toz Oluşumu Kullanılan Miktar Az Uçucu / Az Toz Oluşumu Orta Uçucu Orta Toz Oluşumu Çok Uçucu/Çok Toz Oluşumu Az 1 2 Çok B Tehlike Sınıfı 3 C Tehlike Sınıfı 4 D Tehlike Sınıfı E Tehlike Sınıfı Bu tehlike sınıfına giren maddelerle ilgili tüm koşullarda , risk seviyesi 4 olarak kabul edilir.

1 2 3 4 C Tehlike Sınıfı Uçuculuk/Tozuma Kullanım Miktarı Az Uçuculuk/Tozuma Orta Uçuculuk Orta tozuma Çok Uçuculuk/ Tozuma Az 1 2 Orta 3 Çok 4

Risk Derecelerine Göre Alınması Gereken Önlemler RD 1 : Genel Havalandırma RD 2 : Lokal Havalandırma RD 3 : Kapalı Sistem veya İzolasyon RD 4 : Uzman Görüşü

Saha Çalışması İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü ile Ankara Mobilyacılar ve Lakeciler Esnaf ve Sanatkarlar Odası arasında imzalanan protokol kapsamında, bu çalışma Ankara-Siteler bölgesinde yer alan 15 farklı işyerinde gerçekleştirilmiştir.

Pilot İşyerleri Boya İmalat Döşeme

AMAÇ Bu çalışmanın amacı mobilya sektöründe çalışanların, solunum yolu ile maruz kaldıkları kimyasal risk faktörlerinin “Tehlikeli Kimyasal Maddeler İçin Basitleştirilmiş Risk Değerlendirmesi Metodu” kullanılarak araştırılması ve tehlikeli kimyasal maddelerin belirlenmesidir.

Araştırma Bulguları % 11 i 20 yaş altında % 17 si 45 yaş üzerindedir. Çalışanların yaş ortalaması 34, Çalışma yılı ortalaması ise 18 yıldır. Sigara kullanımı % 59 Alkol kullanım oranı % 22 olarak tespit edilmiştir.

Araştırma Bulguları Tablo 1. Sektörde Kullanılan Kimyasal Maddelerin Risk Dereceleri R.D. 1 R. D. 2 R. D. 3 R. D. 4 Boyama İşleri Antisilikon Katkı, Ahşap Renklendirici, Glikol P.U. Vernik, P.U. Boya, P.U Astar, Akrilik Boya, Sentetik AhşapKoruyucu, Polyester Astar, Polyester Boya, Retarder, Akrilik Tiner, Aseton, Toluen Selülozik Vernik, Akrilik Vernik, Akrilik Dolgu Vernik, Selülozik Dolgu Vernik, Selülozik Boya, Akrilik Astar, Selülozik Astar, Selülozik Tiner, P.U. Tiner, Dolgu Vernik Sertleştirici, Selülozik Boya Sertleştirici, Ksilen Polyester Dolgu Vernik, P.U. Vernik Sertleştiricisi, Toluen 2,4 Diizosiyanat, Nitroselüloz Boya, Nitroselüloz Beyaz Astar Döşeme İşleri Tutkal Hot Melt Yapıştırıcı İmalat (Ahşap) Mdf Sunta Ağaç Tozu

Sonuçlar Mobilya imalat sektörü ağırlıklı olarak KOBİ’lerden oluşmaktadır. Araştırma yapılan işyerlerinde çalışan sayısı 3-10 arasında değişmektedir. Boyama, döşeme ve imalat atölyelerinde incelemeler yapılmıştır ve bu bölümlerde risk derecesi 1-4 arasında değişen çeşitli kimyasal maddelerin kullanıldığı tespit edilmiştir.

Sonuçlar Araştırmanın yapıldığı işyerlerinde genel havalandırma sisteminin yeterli olmadığı ve bu nedenle çalışanların sürekli olarak kimyasal maddelere maruz kaldıkları, Kişisel koruyucu donanımı kullanımının yaygın olmadığı, varolanların ise yapılan işin niteliğine uygun olmadığı görülmüştür.

Sonuçlar Kullanılan kimyasalların bazı işyerlerinde ayrı bir alanda depolandığı, bazı işyerlerinde ise çalışma ortamında düzensiz olarak bulunduğu gözlenmiştir.

Kaynaklar http://ec.europa.eu Dr. F. Nur Aksakal, Dr. Songül Acar Vaizoğlu, Dr. Çağatay Güler, “Mobilyalardaki Kimyasallar ve Sağlık Etkileri”, STED, cilt 14, sayı 12, 2005 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Sayı: 25328,26 Aralık 2003

TEŞEKKÜRLER