LİKENLER (LICHENES) Yrd. Doç. Dr. Hasan AKGÜL.

... konulu sunumlar: "LİKENLER (LICHENES) Yrd. Doç. Dr. Hasan AKGÜL."— Sunum transkripti:

1 LİKENLER (LICHENES) Yrd. Doç. Dr. Hasan AKGÜL

2 Liken nedir ? Likenler ya da Lichenes; başlı başına birer organizma değildirler. Mantarlar aleminde incelenirler. Mantarlar ve fotosentetik alglerden meydana gelen simbiyotik birlikteliğe Liken adı verilir. Şekil ve yaşayış bakımından kendilerini oluşturan alg ve mantarlardan tamamen ayrı bir yapı gösterirler. Renksiz bir mantar hifinden oluşan tallusun yapısına katılan fotosentetik canlı (fotobiyont), genellikle yeşil alg ya da bir cyanobakteridir; fakat bazı sarı-yeşil alglerden ve kahverengi alglerden de oluştukları bilinir.

3 Mantarlarda ise genellikle Ascomycota ve az olarak Basidiomycota ya ait cinsler görülür.

4 Alg ve mantarın birbirleri ile birleşmeleri farklı şekillerde olabilir
Alg ve mantarın birbirleri ile birleşmeleri farklı şekillerde olabilir. Eğer alg ve mantar dağılımı homojen şekildeyse bu likenler; "Homeomerik liken", heterojen bir dağılım varsa "Heteromerik liken" olarak isimlendirilirler

5 Likenler tallus şekillerine göre üç büyük gruba ayrılır
Kabuksu Likenler Yapraksı Likenler Çalımsı Likenler

6 KABUKSU LİKENLER Liken tamamen ağaç kabuğuna veya kayalara tutunmuş olup, kabuk şeklinde, yassı ve sıkı bir örtü meydana getirirler. Örneğin; Lecanora, Lecidea, Rhizocarpon geographicum (harita likeni) likenleri gibi.

7 YAPRAKSI LİKENLER Liken şerit veya levha şeklinde küçük veya büyük dilimli yaprak şeklindedir. Mesela , Xanthoria parietina gibi.

8 ÇALIMSI LİKENLER İnce şerit şeklinde ve iplik şeklinde dallanmış olup, bir çalıyı andırarak ya dik olarak veya ağaçlardan aşağı doğru sarkan likenlerdir. Örneğin; sakal likeni (Usnea australis), kadeh likeni (Cladonia rangiferina) gibi.

9 Likenler, zengin bir bitki grubudur
Likenler, zengin bir bitki grubudur. Dünyanın hemen her bölgesinde yayılmış olarak çeşitli yetişme yerlerinde yaşarlar. Kutuplardan Ekvatora, deniz kıyısından, ovalardan dağların en yüksek yerlerine kadar hemen hemen her yerde, diğer organizmaların yaşayamayacağı yetişme yerlerinde yetişebilirler. Kızgın güneş altında sıcağa ve çok düşük dereceli soğuğa, haftalarca süren kuraklığa dayanabilirler, dünya üzerinde de kadar türü bulunmaktadır.

10 Ülkemizde ise bulunan 10 türü vardır.
Letharia Lobaria pulmonaria Ramolina farinaceae Peltigera Parmelia furfuraceae Pseudevernia furfuraceae Evernia Cladonia rangiferina Rhizocarpon geographicum Usnea barbata

11 1) Rhizocarpon geographicum (Harita Likeni)
Kayalar üzerinde yaşayan sarımsı-yeşil renkte kabuklu likenlerdir.

12 2) Parmelia furfuraceae
Parmelia cinsinin çoğunluğu yaprak şeklinde kabuk ve kayalar üzerinde yaşayan, bütün dünyaya yayılmış 800 kadar türü vardır. Parmelia furfuracea türü tallusu çalımsı yaprak likenleri arasında bir yapı gösterir. Daha çok çalı likenlerine yakındır.

13 3) Evernia Çok yaygın bir liken, türüdür. Meşe, Akçaağaç, Kayın, Gürgen, Karaağaç, Kavak ve nadir olarakta iğne yapraklı ağaçlar üzerinde özellikle ülkemizde Karaçamlar üzerinde, çit, kaya ve duvarlar üzerinde yaşarlar.

14 4) Usnea barbata (Sakal Likeni)
Çam, köknar, kayın ağacı dallarından sarkan çalımsı likenlerdir

15 5) Lobaria pulmonaria (Ciğer Likeni)
Bir yaprak likenidir. Tallusu büyük yaprak şeklindedir.Derimsi, dilimli, dilimler 1-12 cm. uzunluğunda 5-30 mm genişligindedir, üst yüzü derimsi kahverengin de veya grikahverengindedir.

16 6) Peltigera Yapraksı likendir. Tallusları şerit veya safiha şeklinde küçük veya büyük dilimli yaprak şeklindedir. Peltigera canina ilmi adını kuduza karşı kullanılmış olmasından almıştır.

17 7) Cladonia rangiferina (Kadeh Likeni)
Orman kenarlarındaki güneşli yerlerde ve kireçli topraklarda yaşayan grimsiyeşil kadeh şeklindeki likenlerdir.

18 8) Pseudevernia furfuraceae

19 9) Letharia

20 10) Ramalina farinacea

21 Likenler, genel olarak aşağıda gruplandırılan yetişme yerlerinde yaşarlar.
1 — Toprak üstünde 2 — Canlı ağaç gövde ve dalları üzerinde 3 — Ağaç kütükleri, çitler vb. yerlerde 4 — Kayalar üzerinde yaşarlar.

22 Diğer yönden Likenler üzerinde yaşadığı ortama göre de gruplara ayrılmıştır.
1-Kalker kayaları üzerinde yaşayan likenler. 2-Silisli topraklar üzerinde yaşayan likenler. 3-Ağaç, gövde ve dal kabukları üzerinde yaşayan L. 4-Yapraklar üzerinde yaşayan likenler. 5-Devrik ağaç kütükleri üzerinde yaşayan likenler. 6-Suda yaşayan likenler.

23 ÜREMELERİ Likenler eşeysiz ve eşeyli olarak çoğalabilen bir canlı grubudur. Likenin eşeysiz üremesini su yosunları sağlar. Eşeyli üremeyi ise sadece mantar sağlar.

24 Eşeysiz üreme  Bu çoğalma tipi "Sored" denilen mantar hifleri ile çevrili birkaç alg hücresinden oluşan tallus parçacıkları ile gerçekleştirilir. Soredler tallusun korteksinin parçalanması ile serbest hale geçerek toz gibi çevreye dağılırlar, ulaştıkları yerlerde tutunarak, yeni bireyleri oluştururlar.

25 Eşeyli üreme  Likenlerin yalnızca mantarlarında görülür. Alg bu yapının içinde vejetatif olarak çoğalır. Mantarların meydana getirdiği fruktifikasyonlar serbest yaşayan mantarlarınkinden oldukça farklıdır. Liken yapısındaki mantarın cinsine göre oluşturulan fruktifikasyonlar farklılık gösterir.

26 METABOLİZMA Likenleri oluşturan alg ve mantarlar arasında bazı fizyolojik iş bölümleri vardır. Simbiyotik organizmalardan alg, klorofil taşıdığından fotosentez yapar ve birliğin karbonhidrat gereksinimini karşılar. Mantar ise su ve madensel maddelerin alınmasında görev alır. Likenlerde metabolik aktivite su, ısı ve ışıkla değişkenlik gösterir. Su içeriği %65-90 arasında olduğunda fotosentez oranı artar, C fotosentez için en uygun sıcaklıktır. Depo maddesi olarak nişasta bulunur. Likenlerin metabolizmaları sonucu ekonomik öneme sahip bazı maddeler oluşur. Bunlar tıpta, boya sanayinde ve besin olarak kullanılan maddelerdir. Tıpta; öksürük ve göğüs hastalıklarında, diabette, nefrit, nezle de ve iştah açıcı olarak kullanım alanları mevcuttur.

27 EKOLOJİ Dünyada geniş bir yayılım alanına sahip ve denizlerden yüksek dağlara, sıcak bölgelerden kutuplara kadar yerleşim yerlerinde ve zor koşullarda bulunurlar. Tallus yavaş gelişir, ağaç, toprak ve kayalar üzerinde bulunurlar.Üzerinde bulunduğu kayaları parçalayarak toprak oluşumuna katkı sağlarlar.

28 Likenlerin besin maddelerine olan ihtiyaçları azdır
Likenlerin besin maddelerine olan ihtiyaçları azdır. Yalnız havası temiz olan yerlerde yaşayabilirler. Kirli havaya karşı çok duyarlılık gösterirler. Bunun için likenler, bir bölgenin havasının temiz olup olmadığını belirten iyi bir göstericidir

29 KAYNAKLAR Mader, E. Genel Biyoloji (Concepts of Biology) Yıldız, Atilla (1998). Çangal Dağı (Sinop) Liken Florası. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü pages/Lobaria%20amplissima.html