Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.

... konulu sunumlar: "Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D."— Sunum transkripti:

1 Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.
FONKSİYONEL BESİNLER Prof. Dr. Gülay Koçoğlu Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.

2 Fonksiyonel Besinler Gelişim
Yaşlanan nüfus Artan sağlık harcamaları Sağlığın korunması ve geliştirilmesinde bireysel etkinlik, sağlık bakımında özerklik Diyetin hastalık prevelansını ve progresyonunu değiştirdiğine özgü artan bilimsel çalışmalar Beslenme alışkanlıklarının değişimi J Am Diet Assoc 2004;104:814-26

3 Fonksiyonel Besinlerin Tanımı
İçerdikleri fizyolojik aktif bileşenleri ile sağlıklı beslenmeye katkıda bulunmanın yanı sıra iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı etkileri olan besinlerdir International Life Sciences Institute (ILSI),2002

4 Foods for Specified Health Use- FOSHU (1991)

5 Fonksiyonel Besinlerin Bileşenleri
Makro besin öğeleri Mikro besin öğeleri Besin değeri olan bir besin bileşeni Besin değeri olmayan bir besin bileşeni Br J Nutr 2002;88:S133-S38 ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002

6 Besindir, kesinlikle ilaç değildir
Fonksiyonel Besinler Besindir, kesinlikle ilaç değildir Normal diyet örüntüsü içinde yer almalıdır Besin değeri/temel beslenmenin dışında hedef işlevler üzerinde pozitif etkisi olmalıdır Yaşam kalitesini yükselten iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı etkisi olmalıdır Etkinliği objektif, güvenilir, bilimsel çalışmalar ile gösterilmelidir Bri J Nutr 2002;88:S133-S38

7 Fonksiyonel Besinlerin Üretimi
Tanımlama /eliminasyon Besinin doğal olarak içerdiği besin öğesi/bileşeninin konsantrasyonunu artırma Besinin doğal olarak içermediği, ancak sağlık üzerine yararlı olduğu bilinen bileşenleri ekleme Besin öğelerinin yerine geçen bileşenler ekleme Besin bileşenlerinin stabilitesini ve bioyararlılığını artırma Br J Nutr 2002;88:S133-S38 ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002

8 Fonksiyonel Besinlerin Sağlıkla İlgili Hedef İşlevleri
Büyüme, gelişme ve farklılaşma Sübstrat metabolizması Oksidatif strese karşı savunma Kardiyovasküler fizyoloji Gastrointestinal fizyoloji Davranışsal ve psikolojik işlevler Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

9 1) Büyüme, Gelişme ve Farklılaşma
Hamilelik ve emziklilik döneminde maternal adaptasyon İskelet gelişimi Nöral tüp gelişimi Büyüme ve vücut bileşimi İmmün işlev Psikomotor ve bilişsel gelişim Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

10 2) Sübstrat Metabolizması
Uygun vücut ağırlığının korunması İnsülin duyarlılığının ve kan glukoz düzeyinin kontrolü Trigliserid metabolizmasının kontrolü Fiziksel aktivite sırasında optimal performans Sıvı homeostazı Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

11 3) Oksidatif Strese Karşı Savunma
DNA’ nın fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması ÇDYA ‘ nin fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması Lipoproteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması Proteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

12 4) Kardiyovasküler Fizyoloji
Lipoprotein homeostazı Endotelyal ve arteriyal bütünlük Trombojenik potansiyelin kontrolü Hipertansiyon kontrolü Homosistein düzeyinin kontrolü Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

13 5) Gastrointestinal Fizyoloji
Optimal intestinal işlev İntestinal mikroflora bileşimi Barsaklara eşlik eden lenf doku (GALT) işlevinin kontrolü Fermantasyon ürünlerinin kontrolü Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

14 6) Davranışsal ve Psikolojik İşlevler
İştah, tokluk ve doygunluk Bilişsel performans Ruhsal durum ve canlılık Stres yönetimi Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

15 Biyoaktif Bileşenler Karotenoidler
Lutein/ Zeksantin Mekanizma AOx, makular dejenerasyon riskinde azalma (Kalp, kanser, katarakt) Besin Ispanak Mısır Yumurta International Food Information Council (IFIC), 2004 J Am Diet Assoc 2004;104:814-26

16 Karotenoidler Bileşen Laykopen Mekanizma AOx, antimutajen
LDL-K ve LDL-K oksidasyonu Apoptozis (prostat, serviks, kolon, özefagus, rektum ve mide) (Kalp, kanser) Besin Domates ve ürünleri Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

17 Diyet/Fonksiyonel Posa
Bileşen Diyet/ Fonksiyonel Posa Β-Glucan Pectin Psyllium Mekanizma Tümör oluşumu ve gelişimi TK ve LDL-K ve TG Divertiküler hastalıklar Kan glikoz düzeyinin regülasyonu (Kalp, kanser, diyabet, barsak) Besin Yulaf, Kepekli tahıl ürünleri Sebzeler Meyveler Kurubaklagiller Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

18 İsothiosiyanatlar Bileşen İsothiosiyanat Mekanizma
Phenethyl (PEITC) Benzyl (BITC) Sulforaphanes Mekanizma İnhibe etme(Sitokrom P450) Tümör oluşumu/gelişimi Karsinojen aktivasyonu Karsinojen detoksifikasyonu ??? (Kanser) Besin Brokoli, lahana, karnabahar Biomed Pharmacother 2003;57: Am J Med 2002;113;S71-S88

19 Monoterpenler Bileşen Monoterpen Mekanizma İnhibe etme
d-Limonen Perillic acid Mekanizma İnhibe etme (farnesyl-transferaz enzim) Karsinojen detoksifikasyon Tümör oluşumu/gelişimi TK ve LDL-K oksidasyonu HMG CoA redüktaz (Kalp, kanser) Besin Turunçgiller Biomed Pharmacother 2003;57: Am J Med 2002;113;71S-88S

20 Flavonoidler Bileşen Flavonon Mekanizma AOx, antimutajen
Tangeritin Naringenin Hesperidin Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi (deri, meme,karaciğer, akciğer, mide, kolon) (Kanser) Besin Turunçgiller Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

21 Flavonoidler Bileşen Flavonol Mekanizma AOx, antimutajen
Quarcetin Kaempherol Myricetin Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi TK , LDL-K oksidasyonu HDL-K ,platelet agregasyonu ekosanoid sentezi (Kanser, kalp) Besin Soğan, Elma, Çay Brokoli, Marul Çilekgiller, Kırmızı şarap Biomed Pharmacother 2003;57: Am J Med 2002;113;S71-S88

22 Flavonoidler Bileşen Flavanol Mekanizma AOx, antimutajen
Epicatechin EGK E-3-gallate EGKG Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi Karsinojen detox Apoptozis LDL-K oksidasyonu Platelet agregasyonu (Kalp, kanser) Besin Yeşil/siyah çay, Kakao/çikolata Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

23 Flavonoidler Bileşen Antosiyaninler Mekanizma AOx, antimutajen
Petunidin Peonidin Delfinidin Siyanidin Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi Karsinojen detox Apoptozis LDL-K oksidasyonu Platelet agregasyonu (Kalp, kanser) Besin Elma, çilek, üzüm, armut, kiraz, vişne, şeftali, erik Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

24 Fitoöstrojenler Bileşen Lignanlar Kumestran Mekanizma
Enterolactone Enterodial Coumestrol Mekanizma LDL-K ,AOx, östrojen/antiöstrojen Yan etki:pro-oksidan aktivite ??? Besin Keten tohumu Yonca Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

25 Fitoöstrojenler Bileşen İsoflavon Mekanizma
Genistein Daidzein Mekanizma İnhibe etme (Sitokrom P450 ) AOx, östrojen/antiöstrojen, antimutajen, anjiogenez ,apoptozis TK , LDL-K , LDL-K oksidasyonu TG ,HDL-K , trombozis (Kalp,kanser, Osteoporozdan korunma) Besin Soya, Kurubaklagiller Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

26 Kükürtlü Bileşenler Bileşen S’ lü bileşenler Mekanizma AOx
Allicin, diallyl sulfide, diallyl disulfide, allyl mercaptan Mekanizma AOx Karsinojen detoksifikasyon Tümör gelişimi TK ve LDL-K , TG Kolesterol ve yağ asidi sentezi Kan basıncı , trombozis ??? (kalp, kanser, HT) Besin Soğan Sarımsak Pırasa Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

27 Sterol/Stanol Bileşen Bitki sterolleri Mekanizma TK ve LDL-K , AOx
Sitostanol Stigmasterol Campesterol Mekanizma TK ve LDL-K , AOx Kolesterol emilimi Yan etki: karotenoid emili (Kalp) Besin Soya fasulyesi yağı, pirinç kepeği yağı Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

28 Biyoaktif Bileşenler Bileşen Inülin, FOS Laktobasilli Bifidobakteri
Mekanizma Gastrointestinal sağlığı geliştirebilir Gastrointestinal sağlığı ve immün sistemi geliştirebilir Besin Buğday, soğan,muz, sarımsak, pırasa, enginar, yer elması, kuşkonmaz,hindiba Yoğurt, diğer süt ürünleri International Food Information Council (IFIC), 2004

29 Biyoaktif Bileşenler Bileşen PUFA-n-3; DHA/EPA Mekanizma
TG, kalp hastalıkları, kalp ile ilgili ölümler, miyokardial infarktüs zihinsel ve görme işlevini sürdürmede katkıda bulunabilir Besin Su ürünleri International Food Information Council (IFIC), 2004

30 Ayrıca; Nane, kekik, ada çayı, anason, defne yaprağı, maydonoz, dere otu, rezenede bulunan bazı Uçucu yağlar hipertansiyon, sindirim ve solunum sistemi hastalıkları, kanser, kalp hastalıklarından korur.

31 İnsanların veya hayvanların
PROBİYOTİKLER İnsanların veya hayvanların doğal mikroflorasına ait özellikleri geliştiren, tüketilmeleri sonucunda ağızda, gastrointestinal sistemde, üst solunum yollarında ya da üregenital kanallarda yararlı etkileriyle sağlığa ve iyileşmeye yardımcı olan tek veya karışık mikroorganizma kültürleridir.

32 Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma
Endojen patojenleri durdurma İnflamatuar bağırsak hastalıklarının kontrolü İrritable Bağırsak Sendromunun kontrolü İnfant besin alerjisi semptomlarını azaltma Dengelenmiş immün yanıt İntestinal mikrofloranın normalizasyonu Kolonizasyona direnç Doğal immüniyeti güçlendirme İmmünomodülasyon Eksojen patojenleri durdurma Serum kolesterolünü düşürme Probiyotikler Probiyotikler Bağırsak epitellerine vitaminler (örn, folik asit) ve KZYA sağlama Safra tuzlarının dekonjigasyonu ve sekresyonu Metabolik Etkileri Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma Laktozun hidrolizi Kolon kanser riskini azaltma Laktoz toleransını geliştirme Int J Food Microbiol ;78:99-117

33 PROBİYOTİKLERİN ETKİLERİ
I- İmmünomodülasyon Dengelenmiş immün yanıt İnflamatuar bağırsak hastalıklarının kontrolü İnfant besin alerjisi semptomlarını azaltma Doğal immüniyeti güçlendirme

34 II- İntestinal mikrofloranın normalizasyonu
İrritable Bağırsak Sendromunun kontrolü Kolonizasyona direnç Endojen patojenleri durdurma

35 III- Metabolik Etkileri
Safra tuzlarının dekonjigasyonu ve sekresyonu  Serum kolesterolünü düşürme Laktozun hidrolizi  Laktoz toleransını geliştirme Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma Bağırsak epitellerine vitaminler (örn, folik asit) ve KZYA sağlama Eksojen patojenleri durdurma Kolon kanser riskini azaltma

36 Diyare süresini kısaltma 0.7 (0.3-1.2) gün Diyare sıklığını azaltma
Probiyotikler Diyare Diyare süresini kısaltma 0.7 ( ) gün Diyare sıklığını azaltma 1.6 ( ) dışkı/gün Dig Dis Sci 2002;47: Pediatrics 2002;109:678-84

37 Fonksiyonel Besinlerin Önerilen Tüketim Düzeyi
Besin Tüketim Düzeyi Yeşil/siyah çay fincan/gün Soya protein g/gün: kan lipitleri 60 g/gün: menopozal s Sarımsak mg/gün: kan basıncı 1 diş serum kolesterolü Sebze-meyve por kanser riski kan basıncı

38 Besin Tüketim Düzeyi Fruktooligosakkaritler g/gün Probiyotik ürün SB/g Balık g/hafta kalp has

39 Fonksiyonel Besin Piramidi Ekmek, Tahıl, Pirinç ve Makarna
Kakao/ Çikolata Bal Yağlar ve Şekerler Et, Tavuk, Balık, Yumurta,Kuru baklagil ve Yağlı tohum Süt, Yoğurt ve Peynir Brokoli, Brüksel lahanası, havuç, lahana, karnabahar, kereviz, sarımsak, turp, enginar, soğan, pırasa, soya fasulyesi,domates Sebzeler Elma, muz, çilek, böğürtlen, greyfurt, meyve suları, limon, portakal Meyveler Tam buğday ürünleri ,mısır ürünleri, yulaflı ürünler, pirinç, keten tohumu Ekmek, Tahıl, Pirinç ve Makarna Yeşil veya siyah çay Sıvı Southern Illinois University, Functıonal Foods For Health Program ,2004

40