Şirketlerin Uluslararasılaşma ve süreci

... konulu sunumlar: "Şirketlerin Uluslararasılaşma ve süreci"— Sunum transkripti:

1 Şirketlerin Uluslararasılaşma ve süreci
Atılım Üniversitesi İşletme Yönetimi Bilgen Kazancı

2 Uluslararası Şirket Tanımları
Şirketlerin Uluslararasılaşma Aşamaları Şirketlerin Uluslararasılaşma Süreci Şirketlerin Uluslararasılaşması Üzerine Yaklaşımlar, Modeller

3 “İlginç” Bir Yüzyıl ve sonrası...
Sanayi Devrimi; Yarım yüzyıl süren Doğu-Batı gerginliğinin sona ermesi; İki Almanya’nın birleşmesi; Yüzyıllardır savaşan ülkelerin neredeyse bütün bir kıtayı kapsayacak bir Avrupa Birliği kurmaları; ulusların önce paralarından, sonra bayraklarından vazgeçmeleri; Dünyanın neredeyse yarısına yakın bir kısmının birbiriyle iletişim kurabilmesi; Ortak film ve spor yıldızları, MTV’nin ve CNN’in dünyanın her yerinden seyredilebilmesi; Gerek ülkeler, gerek insanlar arasında gelir, bilgi ve olanak farklılıklarının hiçbir zaman olmadığı kadar artması; 700 milyon kişi fakirlik sınırının altında yaşaması; Dünyanın en zengin üç kişinin toplam varlıklarının bütün az gelişmiş ülkelerin GSMH toplamlarından ve 600 milyon kişinin toplam gelirinden daha fazla olduğu bir dönem.

4 Küreselleşmenin Bölüşümsel Sonuçları:İşletmelerin Uluslararasılaşmasına yansıması
Küreselleşme ile ticaret için yeni pazarlar ortaya çıkması, ticareti yapılan malların sayısının artması ve çeşitlenmesi, artan özel sermaye akımları ve teknolojiye daha kolay ulaşım gibi birçok yeni fırsatlar doğurmuştur . Etkinlik ve üretkenliğin öne çıkarılması, ihracat ve yabancı yatırımlar için daha uygun bir ortamın bulunmasıyla dışa dönük reformlar gelişmekte olan ülkelerin ekonomik beklentilerini yükseltmiştir. İş dünyası küreselleşme ile daha önceki dönemlerde hiç olmadığı kadar hızlı bir değişim içerisine girmiştir. Her ne kadar işletmeler varlıklarını ve karlılıklarını sürdürebilmek için uzun dönemde mutlak büyüme zorunluluğu olsada uluslararası bir sektör haline gelmesinin nedeni, birçok ulusal pazarda ekonomik veya diğer avantajlar bulunmasıdır. İşletmelerin yapıları, yönetim anlayışları ve üretim biçimleri gibi pek çok değişik konuda hızlı bir gelişim süreci içine girmekte veya tamamen yenilenmektedir. Güçlü sermaye yapıları, gelişmiş teknolojiye sahip alt yapıları ve faaliyet gösterdikleri alanın genişliği sebebiyle, küresel alanda faaliyetlerini ve rekabet güçlerini kolaylıkla yürütebilmektedirler.

5 Uluslararası Şirket: Farklı Tanımlar
Türk Dil Kurumu (TDK) uluslararası tanımını, çeşitli uluslar arasında yapılan; uluslar arasında çok yönlü ilişkilerle ilgili olan, beynelmilel, enternasyonal olarak vermektedir. Ulusal sınırın ötesine ulaşan kuruluşlar transnasyonal olarak adlandırılırken, ikiden fazla ülkede ekonomik etkinlik içerisinde bulunan firma ya da korporasyon multinasyonal ya da çok uluslu olarak adlandırılmaktadır. Ekonomi Ansiklopedisinde; önceleri sadece kar maksimizasyonu amacıyla etkinlik gösteren uluslararası şirketler daha sonra dünya pazarlarına egemen olmak için, yeni bir şekil kazanmıştır. Gösterdikleri hızlı gelişme ve bunun dünya mali sistemindeki etkisi modern ekonominin en belirgin yapısını oluşturur. Rantabilitelerini maksimize etmek istemelerinin kar maksimizasyonundan daha önemli bir amaç haline gelmesi, uluslararası şirketlerin uluslararası sistemde üretim ve yatırımların kaynağı yapmıştır. Birçok ülkede faaliyette bulunmaları, sermayelerinin değişik ülkelerden toplanmış olması, hükümetler üstü bir yapıya sahip olmaları, en tipik özellikleridir. Şirketin bütünü için bir strateji uygulanmakta ve denetim şirket merkezince sağlanmaktadır. Genel bir ifade ile Uluslararası (International) Şirket; Bir ülkede kuvvetli şekilde yerleştikten sonra merkez bir yönetimden yararlanarak diğer ülkelere girmeye ve oralarda yerleşmeye çalışan firmadır.

6 Şirketlerin Uluslararasılaşma Aşamaları
Dış Talep, Mamulleri yabancı ülkeye ihraç; bir işletmenin ürünlerinden biri hakkında yabancı bir işletmeci ya da bağımsız yerli bir dış alım-satım şirketi tarafından bilgi istendiği zaman ilk aşama başlamış olmaktadır. Firma bu talebe olumlu bir karşılık verir ve malın yabancı bir piyasada karlı bir biçimde sattırabilirse mallarının dışarıda daha çok satılması için bir ortam hazırlanmış olur; ve firma yöneticileri mallarını yabancı ülkelere satmayı düşünebilirler. İşletme kendi ülkesinde üretim yapmakta, ancak ürünleri için dış pazar, aracı aradığı aşamadır. Firma sonunda, ihraç pazarlarına girerek ulusal sınırlarını aşar.

7 2.AŞAMA Dış Satım Yöneticisi, Dış Ülkelerde Satış Organizasyonları; firmanın dış satımı artmaya devam ettiği takdirde yöneticiler artık dışarıdan gelen düzensiz taleplere dayanarak iş yapmak yerine dış satım faaliyetlerini kendi yönetim ve denetimleri altına alma zamanının geldiğine karar verirler. Bu karar sonucunda işletmenin ürünlerinin aktif olarak pazarlanmasını sağlayacak bir dış satım yöneticisi gözetimi altında küçük bir kadro oluşturmaya gidilebilir. Ya da işletme örgütsel yapısının bir bölümünü yabancı bir ülkeye aktarır. Genellikle işletmenin dış pazarlarının genişlemesi nedeni ile satış bölümünün bir parçası yabancı bir işletmeye aktarılır. Bu aşamada aslında işletmenin yapısında fazla bir değişim yoktur. Sadece örgüt şemasına dış satım ile ilgili bir müdürlük eklenmektedir.

8 3.AŞAMA Dış Satım Bölümü ve Doğrudan Satış, Kendi Mamullerini Yapan Yabancı Firmalara Patent ve Know-how’ı Kullanması İçin Lisans Sağlaması; dış satım artmaya devam ettikçe ve yeni pazarlara girildikçe işletme mallarının yapımı ve satışı ile ilgili know-how’larının bir bölümünü yabancı bir işletmenin patentlerini kullanmasını sağlayan lisans sözleşmesi ile gerçekleştirir. Ülke içi satış bölümü ile aynı düzeyde tam kadrolu bir dış satım bölümü kurulur. İşletmede bu bölüm doğrudan doğruya dış satım faaliyetleriyle ilgili çalışır ve yerel faaliyetlerle ilgilenmez.

9 4. AŞAMA Satış Şubeleri ve Bağlı Kuruluşlar, Ülke Dışı İmalat Tesisleri Kurulması; İşletme yabancı ülkelerde kendisine imalat olanakları sağlayıcı kuruluşlara gider. Bu aşamada, belirli kadrolar için işe alma programı uygulamak ve işletmenin içinde çalıştığı çevreyi boyutları ile tanımak gerekir. İşletmenin dış piyasalarla ilişkisinin daha fazla yoğunlaşması neticesinde dış satımın daha da artması satış ve tutundurma işleriyle ilgilenmek üzere dışarıda satış şubeleri kurulmasını gerekli hale getirir. Satış şube yöneticisi doğrudan doğruya merkez örgüte karşı sorumludur ve şube yabancı piyasalardaki aracılara doğrudan satış yapar. Bu satış şubesi giderek dış ülkede yerleşik bir bağlı satış kuruluşuna dönüşür.

10 5.AŞAMA Dış Ülkelerde Montaj, Yönetimin En Üst Kademeden En Alt Kademeye Kadar Uluslararası Hale Getirme; işletme artık yabancı piyasalardan bir veya birkaçında montaj faaliyetine başlayabilir. İşletme bu nedenle dış ülkelere montaj fabrikaları kurabilir. Yönetim açısından artık tepeden tırnağa uluslararasılaşma dönemi gerçekleştirilir. Bu yabancı ulustan olanların ve köken ülkeden gelen yöneticilerin yoğun bir şekilde eğitilmesini gerektirir.

11 6.AŞAMA Daha Fazla Dış Ülkede Üretim, İşletmenin Mülkiyetini Uluslararasılaştırma; Böylece şirket dünya vatandaşı niteliğine bürünür. Bu durumda olan bir işletme dış ticarete yönelik faaliyetlerinde çeşitli çevresel engellerle karşılaşmaya başlayacak ve bu engeller onu diğer aşamalardan daha çok etkiler hale gelecektir. Ev sahibi ülke hükümetlerinin bazı mallara veya ülkelere kotalar koyması vb. durumlarda işletme yabancı ülkede faaliyete geçme kararı alabilir.

12 Bu aşamalar sonunda işletme dışarı ülkelerde faaliyette bulunma kararı vermesi durumunda; üretimde bulunmanın genellikle 3 değişik yöntemi vardır. Sözleşmeye dayalı üretim Lisans anlaşması Üretim tesislerine yatırım

13 Şirketlerin Uluslararasılaşma Süreci
Neden Uluslararasılaşmak İstiyorlar ? • Üst düzey yönetimler buna zorlayabilir. • Ortak girişim gibi bir öneri alan firmanın bu teklifi değerlendirmesi. • Belli alanlarda yaşanan yoğun iç rekabet nedeniyle işletmenin dış pazarlarda yeni arayışlar içine girmesi. • Keskin yurtiçi rekabet işletmeyi yurt dışına yönlendirebilir. • Uluslararası piyasalar potansiyel kâr merkezleri olarak değerlendirilebilirler. Fakat ; en önemli faktör kârdır !!! İkinci en önemli nedeni ise istikrardır.

14 Uluslararasılaşma Gelişim Etkileri
• Öğrenme Etkisi • Ölçek Ekonomisi • Üretim Sürecinin Esnekliği ve Arz Potansiyeli • İthalat Kısıtlamaları ve İhracat Teşvikleri • Rakip Firmaların Davranışları • Uluslararası Taşıma Maliyetleri ve İdari Harcamalar Uluslararasılaşma Gelişim Etkileri

15 Uluslararasılaşma Faktörleri
Köken Ülkenin İtici Faktörleri  - İç Piyasa Koşullarının Yetersizliği -Mevcut Pazarları Koruma Kaygısı - Üretilen Malın Uluslararası Niteliği - Köken Ülkede Ücretlerin Yüksek Sosyal Hakların Gelişmiş Olması - Köken Ülkenin Vergi Mevzuatı -Köken Ülkenin Yeniden İthal Kolaylıkları Sağlaması - Köken Ülkede Üretimin Daha Rasyonel İşletmecilik Uygulamasına İmkan Vermemesi Kabul Eden Ülkenin Çekici Faktörleri - Kabul Eden Ülkenin Geniş Bir Pazara Sahip Olması - Kabul Eden Ülkenin Himayeci Önlemleri - Kabul Eden Ülkede İşgücünün Ucuz Olması ve Üretim Faktörleri ile İlgili Maliyetler - Kamu Otoritelerince Sağlanan Avantajlar - İşletmenin Üstün Yönlerinin Değerlendirilmesi

16 Ticaret Engellerinin Kaldırılması ve Uluslararası Organizasyonların Etkisi   
1957 yılında imzalanan Roma Anlaşmasıyla birlikte Ortak Pazar’ın (AET) kurulması uluslararası ticaretin gelişip işletmelerin uluslararası nitelik kazanmasında önemli bir adım oluşturmuştur. Bu adımla birlikte Amerika ve Avrupa işletmeleri AET’nin sağladığı imkanlar sayesinde yeni pazar olanakları bulmuşlardır. Avrupa Serbest Bölge Anlaşması (EFTA) yeni pazar olanaklarının oluşmasında diğer önemli etkenlerden birisidir. Daha sonra uluslararası niteliğe sahip organizasyonlar oluşmuştur. Bunlardan en önemlileri; Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu’dur. Dünya Bankası ülkelerarası yakınlaşmayı sağlamakta; Uluslararası Para Fonu da uluslararası ticaretin gelişip yaygınlaşmasına yardımcı olmaktadır. Ek olarak Genel Gümrük Tarifeler ve Ticaret Anlaşması’nda (GATT) uluslararası işletmelerin yaygınlaşmasını ve ülke dışı faaliyetlerinin artmasında etkili olmuştur.

17 Uluslararasılaşmalarındaki Problemler Ve Riskler
Fırsatları Gözden Kaçırma Riski  Gereğinden Fazla İnceleme Riski Çevresel Risk

18 Uluslararasılaşma Üzerine Yaklaşımlar, Modeller
GELENEKSEL YAKLAŞIMLAR UPPSALA MODELİ YENİLİKÇİ MERKEZLİ MODELLER WAY-STATİON MODELİ ÇAĞDAŞ DOĞUŞTAN GLOBAL ŞİRKETLER (DGŞ) YAKLAŞIMI

19 GELENEKSEL YAKLAŞIMLAR
İşletmelerin belli aşamaları sırasıyla geçerek uluslararasılaştıklarını açıklayan yaklaşıma göre; genel olarak aşamalar teorisi firmaların ilk başta ihracat yaparak bilgi toplayıp, deneyim kazanıp ve bu kazanımlarını daha sonra yeni pazarlara girmede kullandığını savunmaktadır. İlk aşamalarda gelen başarı firmaların kendilerine güvenmelerini sağlamakta ve bu güven sayesinde firmalar daha yoğun ve hızlı bir şekilde uluslararasılaşma sürecinde ilerlemektedirler. Eğer başarısızlık olursa firmalar yeniden bir durum değerlendirmesi yapmakta ve genellikle başarısız oldukları aşamayı yenilemektedirler.

20 Uppsala Modeli Johanson ve Wiederscheim-Paul (1975) çalışmalarında İsveçli dört firmayı incelemişlerdir. Bu firmalar, Sandvik, Atlas, Copco, Facit ve Volvo, toplam üretimlerinin üçte ikisini yurtdışına satmakta ve yurtdışında üretim yaptıkları en az bir tesise sahiptirler. Johanson ve Wiederscheim- Paul (1975) yapmış oldukları şirket incelemeleri sonucunda şirketlerin kurulduktan sonra zamanla büyüdüklerini gözlemlemişlerdir. Johanson ve Wiederscheim-Paul (1975) dört farklı uluslararasılaşma aşaması belirlemişlerdir. Her geride bırakılan aşama uluslararasılaşma yolunda daha da ilerlendiğini belirtmektedir. 1. Aşama : Düzenli bir ihracatın olmadığı süreç 2. Aşama : Bağımsız aracılar vasıtasıyla ihracat 3. Aşama : Denizaşırı, sınır ötesi satış için bir yan firmanın (bağlı ortaklığın)oluşturulması 4. Aşama : Denizaşırı, sınır ötesi üretim biriminin oluşturulması

21 Yenilikçi Merkezli Modeller
Yenilikçi merkezli modeller (Y modeli), 1966 yılındaki Vernon’un ürün döngüsü teoremine dayanarak, her bir ayrı aşamayı firma için yenilik olarak kabul etmektedir.Bu modelde firmanın hangi aşamada olduğuna, firmanın ihracat satışlarının toplam satışlarına oranına bakılarak karar verilmektedir. Way Station Modeli Bu model Yip, Biscarri ve Monti tarafından oluşturulmuştur. Bilgi ve katılım süreçleri, birbirini mantıksal bir bütünlük içerisinde ile takip eden 6 farklı bölüme ayrılmıştır. Bu bölümler şunlardır; • Motivasyon ve stratejik planlama • Pazar araştırması • Pazar seçimi • Pazara giriş şeklinin seçimi • Olasılıkların ve problemlerin planlanması • Giriş sonrası strateji ve kaynakların aktarımı

22 ÇAĞDAŞ – DOĞUŞTAN GLOBAL ŞİRKETLER (DGŞ) YAKLAŞIMI
Globalleşme her alanda olduğu gibi bu alanda da etkisini göstererek DGŞ kavramını yaratmıştır. Bu şirketler için DGŞ adı dışında uluslararası yeni girişimler adı da kullanılmıştır. Dünyanın çeşitli bölgelerindeki ondan fazla ülkede DGŞ olarak adlandırılan şirketler belirlenmiş ve bu şirketlerin gelişimini global güçlerin hızlandırdığı öne sürülmüştür. DGŞ, kuruluş anından itibaren veya kuruluşundan kısa bir süre sonra karının önemli bir oranını uluslararası pazarlarda ürünlerini satarak kazanmanın yollarını arayan firmadır.Bu firmalar farklı ve benzeri olmayan bir bilgi veya benzer bir şeye sahiptirler, global pazarın dar bir bölümüne yönelmektedirler, güçlü bir müşteri ilişkisine sahiptirler ve girişimcilerinin vizyon ve becerileri kesin bir öneme sahiptir. Bu firmaların doğuştan global olması bir gereklilikten ziyade bir tercihtir.

23 DGŞ’ler hakkında yapılan önemli çalışmalardan birisi olan McKinsey and Co. tarafından 1993 yılında yapılan çalışmada DGŞ’lerin çoğunun şu ortak özellikleri taşıdığı belirtilmiştir ve bu özellikler diğer bilimsel çalışmalarca da desteklenmektedir. 1. Şirket yönetimi geleneksel şirketler gibi dış pazarları yerel pazarların üzerine ek bir pazar olarak görmeyip, şirketin kurulduğu ilk andan itibaren dünyayı bir bütün pazar olarak kabul etmektedirler. Hatta yerel pazarları uluslararası pazar için bir destekleyici unsur olarak görmektedirler. 2. DGŞ’ler kurulduktan sonraki iki yıl içerisinde, üretimlerinin en az % 25’ini ihraç ederek uluslararasılaşma süreçlerine başlamaktadırlar. 3. DGŞ’lerin yıllık satışları 100 milyon doları geçmeyen küçük ve orta ölçekli üretici olarak kalma eğilimi göstermektedirler. 4. DGŞ’lerin büyük bir kısmı önemli bir proses veya teknolojik yenilik sonucunda kurulan ve kurucuları aktif girişimciler olan şirketlerdir. 5. Benzersiz bir ürün geliştirmek için yenilikçi teknolojiler uygulamaktadırlar. 6. DGŞ’lerin sattığı ürünler kayda değer bir katma değere sahip ve büyük bir kısmı endüstriyel kullanım için icat edilmiş ürünlerdir.

24 Diğer önemli çalışma Oviatt ve McDougall’ın 1994 yılında yapmış oldukları çalışmadır. Bu çalışmalarında küçük şirketlerin her zaman için aşamalı olarak uluslararasılaşmak zorunda olmadığını, bazı şirketlerin kuruluşlarının ilk anından itibaren uluslararası bir şirket felsefesi izlediklerini öne sürmüşlerdir. Yine aynı çalışmada özellikle iletişim, taşıma ve bilgi teknolojileri gibi sektörlerdeki yeni dönem girişimcilerin pazarları uluslar arası gördüklerini belirtmektedirler. 1995 yılında Bell tarafından yapılan çalışma ile uluslararasılaşma sürecinin geleneksel modellerden farklı bir şekilde geliştiğini ve niş pazarların hedeflenmesi ve ruhsal mesafe yerine endüstriyel gerekliliklerin dikkate alınmasının buna sebep olan etkenler arasında olduğu ortaya konulmuştur. Avustralyalı imalat işletmeleri üzerine yapılan araştırma sonucunda DGŞ’lerin doğmasına sebep olarak bu şirketlerin ürünlerini değişen ihtiyaç ve isteklere göre hızlı bir şekilde adapte edebilmeleri ve esnek olmaları gösterilmektedir. Niş pazarlara yönelik stratejiler küçük şirketlere, büyük şirketlere çarpışma riskinden kaçınma şansı tanımaktadır.

25 Kotler’e (1996) göre işletmeler genelde aşağıdaki özelliklere/ihtiyaçlara sahip pazarlara hizmet verme konusunda uzmanlaşmışlardır; • Benzer özellikleri ve ihtiyaçları olan ve göreceli olarak küçük tüketiciler/alıcılar, • Potansiyel karlılığa sahip olacak kadar büyük ve alım gücüne sahip, • Büyük rakiplerce göz ardı edilmiş veya gözden kaçırılmış, • Önemli bir büyüme potansiyeline sahip, • Pazara girecek firmaya kendine has yeteneklerini kullanarak pazarda hizmet verme olanağı sağlayan. Madsen ve Servais’e (1997) göre doğuştan global şirketler ve yöneticilerinin tutum ve yetenekleri incelenirken, şirketlerin doğuşlarından önceki dönemlerde dikkate alınmalıdır. Knight’ın (2000) yılındaki çalışmasıyla da girişimciliğin işletmelerin uluslararasılaşmasında anahtar faktör olduğu görüşü desteklenmiştir. Girişimci yöneticiler uluslararası pazarlara dair stratejik hedeflerine ulaşma yolunda daha ileriye yönelik ve proaktif davranışlar sergileme eğilimindedirler.

26 DGŞ’ler hakkında yapılmış en kapsamlı ampirik çalışmalardan birisi 2002 yılında Moen ve Servais tarafından yapılmıştır. Moen ve Servais’in yapmış oldukları araştırma Norveç Danimarka ve Fransa’daki çeşitli sektörlerden işletmelerin verilerine dayanmaktadır. Araştırmaların sonuçları ihracat yoğunluğu, dağıtım, pazar seçimi ve global yönlendirme konusunda şirketlerin kuruluş yıllarının veya ihracata başlama yılların bir etkisi olmadığı görüşünü desteklemektedir. Yine bu çalışmaya göre, uluslararasılaşma yolunda başarıyı belirleyen en önemli nokta, şirketlerin kuruldukları yıl ile ihracata başladıkları yıl arasında geçen süredir. Kurulduktan uzun yıllar sonra ihracata başlayan şirketlerin ihracat yoğunluğu ve ihracat satışları yönünden başarısız olduğu görülmektedir. Bu çalışmada ortaya çıkan bir diğer gerçek, şirketlerin 1/3’ünün kuruluşu ile ihracata başlamaları arasındaki zaman sürecin iki yıldan daha azdır. Kuruluş yılları itibarı ile eski sayılabilecek ve uluslararasılaşma sürecinde halen yolun başında olan şirketlerin ise üzerinde durması gereken 3 nokta bulunmaktadır; 1. Şirketlerinin uluslararası rekabet gücünü analizi ve arttırmanın yollarını aramak 2. Kaynaklarını yöneltebilecekleri bir hedef pazar belirlemek 3. Yönetimin bu süreçte katılımını sağlamak.

27 KAYNAKÇA ABACIOĞLU Nurettin; Uluslararasılaşma Kavramından Uluslararası İlaç Sanayine: Yapısal Süreçler ve Sosyalist Seçenek. Alpar C. Çok Uluslu Şirketler ve Ekonomik Kalkınma; (1980) Ankara, Syf 27-30, 3. Baskı, Turhan Kitabevi. Arvınd V. PHATAK; (1996), İstanbul, Uluslararası Yönetim; çev: Prof.Dr.Atilla BARANSEL Arş.Grv.Tomris SOMAY; İ.Ü.İşletme Fakültesi Yayın No:213 İşletme İktisadi Enstitüsü Der Yayınları. BURNAZ Şebnem; (2008), Küresel Pazarlama Yönetimi İ.T.Ü., Beta Basım A.Ş. İLKİN A; Çok Uluslu şirketler, Ekonomi Ansiklopedisi, Syf 265, Cilt 1, Paymaş yayınları, İstanbul, Lenin Vİ. Emperyalizm, Kapitalizmin En yüksek Aşaması; (1975), Ankara, (Çeviren Süreya C.), 3. Baskı, Sol yayınları. Marksist Düşünce Sözlüğü, Syf. 114, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, MUTLU Esin Can; Mayıs (1999), İstanbul, Uluslararası İşletmecilik 1.Basım Beta Yayınları.

28 ÖLMEZ Seyfi; (2006), Adana, Kobi’lerin Uluslararasılaşma Süreçleri: Adana İli Üzerine Bir Uygulama. ÖZALP Prof. Dr. İnan; (1986), Eskişehir, Uluslararası İşletmecilik Seçme Yazılar. ÖZTÜRK Sevgi Ayşe; (2006), Uluslararasılaşma Süreci ve Sınırları Zorlayan Şirketler, Ekin Kitabevi. TAŞTAN Araş. Gör. Seçil; (2009), Uluslararasılaşma Süreci ve Çokuluslu Şirketler. Uluslararası İşletmecilik Kongresi Bildiriler; Mayıs 1980, İzmir. 6. Ulusal İşletmecilik Kongresi 2000’li Yıllarda İşletmecilik Eğitimi, Düz: Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F., Kasım 1998.

29 TEŞEKKÜRLER……..