Bölüm VII Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Öğretim Materyalleri

... konulu sunumlar: "Bölüm VII Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Öğretim Materyalleri"— Sunum transkripti:

1 Bölüm VII Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Öğretim Materyalleri

2

3

4 ÖZET Konunun özelliği, öğrenciye kazandırılmak istenilen davranışlar, öğrenci özellikleri, okulun sahip olduğu fiziksel olanaklar ve öğreticinin araç-gereç ve materyal kullanma becerileri sosyal bilgiler derslerinde kullanılacak olan materyallerin seçiminde etkili olmaktadır. Söz konusu kriterler esas alınarak bu bölümde sosyal bilgiler derslerinde kullanılabilecek öğrenme-öğretme araç-gereçlerinden; ders kitabı, akıllı tahta, karikatürler, fotoğraflar, haritalar, grafikler, filmler, televizyon, internet, gazete, sözlü ve yazılı edebi ürünler ele alınmıştır.

5 GİRİŞ Sosyal bilgiler, sosyal ve insanla ilgili diğer bilimlerin içerik ve yöntemlerinden yararlanarak, insanın fiziksel ve sosyal çevresiyle etkileşimini zaman boyutu içinde disiplinler arası bir yaklaşımla ele alan ve küreselleşen bir dünyada yaşamla ilgili temel demokratik değerlerle donatılmış, düşünen ve becerili demokratik vatandaşlar yetiştirmeyi amaçlayan bir çalışma alanıdır (Doğanay, 2004a). Bu bağlamda çeşitli değerler (sorumluluk, saygı, vatanseverlik vs.), kavramlar ve becerileri (sosyal katılım, eleştirel düşünme, iletişim, araştırma, tarihsel empati, vs.) kazandırmaya yönelik amaçları bünyesinde bulunduran sosyal bilgiler, bu davranış değiştirme sürecine büyük katkı sağlamaktadır.

6 Araç-gereçler; öğretim ortamında yapılan faaliyetlerin etkililiğini artırarak daha kalıcı bir öğrenmenin gerçekleşmesi için süreci destekleyen her türlü kaynak, materyal, görsel, işitsel, teknolojik ve güncel olan her şeydir (Saban, 2008). Öğretim materyalleri öğretmenin yerini alacak bir seçenek olmamakla birlikte, konuyu öğrencilerine aktarmalarında öğretmenlere âdeta asistanlık yapar (Gündüz ve Odabaşı, 2004). Öğretim materyali her döneme göre değişiklik göstermektedir. Ancak önemli olan öğretim materyallerini derste öğrencilerin kazanımlarını gerçekleştirmek üzere yaratıcı bir biçimde sentezlemek, bu sentezleri materyal hazırlama ve tasarım ilkelerini kullanarak geliştirmektir. Öğretim materyalleri, öğretimin niteliğini artırmada önemli bir ögedir (Yanpar ve Yıldırım, 1999). Materyaller, öğretimi desteklemek maksadıyla kullanılır.

7 SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ÖĞRETİM MATERYALLERİ
Konunun özelliği, öğrenciye kazandırılmak istenilen davranışlar, öğrenci özellikleri, okulun sahip olduğu fiziksel olanaklar ve öğreticinin araç-gereç ve materyal kullanma becerileri sosyal bilgiler derslerinde kullanılacak olan materyallerin seçiminde etkili olmaktadır (Gülbahar, 2008). Bu kriterler esas alınarak aşağıda belirtilen öğretim materyalleri sosyal bilgiler derslerinde kullanılabilir. Ders Kitabı Ders kitabı, bir derste kullanılan ve dersin geliştirilmesine esas oluşturan araçlardan birisidir. Başka bir deyişle ders kitabı; belli bir dersin (Sosyal bilgiler, fen bilgisi vb.) öğretimi için ve belli bir düzeydeki (ilkokul 1, ortaokul 8 gibi) öğrencilere yönelik olarak hazırlanan, içeriği öğretim programına uygun olan, incelemesi yapılmış ve onaylanmış temel kaynaktır (Gülersoy, 2013).

8 Günümüzde bütün eğitim alanında ders kitabının, dersin temelini oluşturduklarını ya da en azından derse refakat ettiklerini belirtirsek, hatalı bir yargıyı ortaya koymamış oluruz (Hesapçıoğlu, 2008). Sosyal bilgiler dersinde de en temel materyallerden birisi olan ders kitapları eğitimin amaçlarını gerçekleştirmek üzere öğrencinin öğrenme yaşantılarına kaynaklık eden öğretim materyallerinden biridir (Nalçacı ve Ercoşkun, 2005). Günümüzde görsel eğitim, görsel olgu, ders kitaplarının sadece bilgi veren bir eğitim-öğretim aracı olmayacağı gerçeğinden hareketle (Oğuzoğlu, 2001), sosyal bilgiler ders kitaplarının dil ve anlatım unsurları bağlamında; okunabilirlik, anlaşılırlık, ilgi çekicilik, okumayı kolaylaştırıcılık, araştırmaya teşvik edicilik, öğrenmeye ölçücülük ve mekanik standartlar gibi niteliklere sahip olması beklenmektedir (Şahin 2004).

9 Akıllı Tahta İnteraktif beyaz tahta (interactive whiteboard) veya elektronik beyaz tahta (electronic whiteboard) olarak da adlandırılan fakat ülkemizde genellikle akıllı tahta (smart board) olarak bilinen bu aygıt, bilgisayar ve projeksiyon bağlantısı ile çalışan büyük ve dokunmaya duyarlı ekrana sahip bir tahtadır (Erduran ve Tataroğlu, 2009). Akıllı tahta sisteminin bileşenlerini; bir bilgisayar, bir projeksiyon aygıtı ve sınıf tahtası işlevi gören aktif bir yüzeye sahip panel oluşturmaktadır.

10 Akıllı tahtanın sadece eğitim ortamına değil öğrencilere de faydası vardır. Bu faydalar şu şekilde sıralanabilir (Loschert, 2004, Akt. Polat ve Özcan, 2014): Akıllı tahta, yaparak öğrenmeye daha fazla imkân verir. Etkileşimli olduğu için çocukların daha hızlı öğrenmesine yardımcı olur. Öğrenci, dersi görsel ve işitsel materyallerin çeşitliliği sayesinde daha hızlı kavrar. Resim, grafik, animasyon ve videolar sayesinde dersler daha eğlenceli işlenir. Yazılanlar silinmeden dersler kayıt altına alınabilir. Bu kayıtlar daha sonra çıktı olarak öğrencilere verilebilir. Oylama butonu sayesinde öğrenciler derslere daha etkili katılmakta ve anında dönüt alınabilmektedir.

11 Karikatürler Karikatür, İtalyanca bir kelime olup abartma, yükleme anlamlarına gelen “caricare” sözcüğünden türemiştir (Özşahin, 2009). Karikatür, bir kimsenin karakteristik çizgilerini hicvetmek maksadı ile mübalağalı bir şekilde bozarak yapılan resimdir. Karikatür sadece güldürmek gayesini taşıdığı gibi güldürürken düşündürmek için de kullanılır (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 1986). Ayrıca karikatür mizah yapma sanatı olarak (Özer, 2007) tanımlandığı gibi, birey ve toplumdaki olumsuzlukların, çelişkilerin, yanlışlıkların, kötülüklerin eleştirel bir gözle, abartılı çizgilerle anlatılması olarak da tanımlanmaktadır (Uslu, 2007).

12 Karikatür temel olarak üç ana unsurdan oluşmaktadır. Bunlar:
Sanat unsuru: Karikatür güzel sanatların bir dalı olmakla birlikte bir nesneyi komik biçimde çizme yoluyla mizah üretmektedir. 2. Fikir unsuru: Fikir, karikatürün olmazsa olmaz bir unsurudur. Karikatürün seyirciler için komik bir mesajı vardır. Karikatür fikirleri yayan ve mesaj veren bir sanattır. 3. Mizah unsuru: İçeriğinde mizah olmayan bir resim karikatür sayılmaz. Mizahın karikatürdeki işlevi iletilmek istenen ana mesajı vermesidir (Avşar, 2007; Efe, 2005).

13 Karikatürler öğrencilerin özellikle soyut ve karmaşık bulduğu sosyal ve doğa sorunlarının daha kolay çözümlenebilmesini, yorumlanabilmesini, somutlaştırılmasını kolaylaştırır (Kleeman, 2006). Karikatürün eğitimde kullanımının faydaları şöyle sıralanabilir: 1. Öğrencilerin konuya ilişkin ön öğrenmelerini belirleme. 2. Öğrencilerin gözlem yapma ve düşünme becerilerini geliştirme. 3. Öğrencilerin bilimsel bilgilerini gerçek yaşam koşullarına uygulama becerilerini geliştirme. 4. Öğrencilerin yazılı ve sözlü görüş açıklama becerilerini, merak ve yaratıcılıklarını geliştirme. Öğrencilerin yorum yapma becerilerini geliştirme.

14 Fotoğraflar Fotoğraflar, sadece fotografçı tarafından onaylanan veya bize önerilen bir gerçeği içermektedir. Görüntüler, her zaman otoğrafçıların müdahalesine maruz kaldıkları için fotoğrafçı kendisini daima gerçeğin çok üzerinde görür. Bu yüzden fotoğraf, fotoğrafçı tarafından bir yorum yapabilmemiz için ortaya atılan bir fikirdir (Karadağ, 2004).

15 Öncelikle fotoğraf kullanımı eğitim açısından diğer derslerde de görülen bazı ortak kazanımlar sağlamaktadır. Buna göre fotoğraflar görsel bir materyal olarak bilgiyi somut hâle getirme ve bilginin kolay ve anlaşılır biçimde öğrenilmesini sağlama işlevine sahiptir. Bilginin uzun süreli belleğe aktarımını kolaylaştıran fotoğraflar böylece kalıcı bir şekilde öğrenmeye hizmet etmektedir. Tarihsel bir döneme ait fotoğraflar o dönem hakkında sözlerle anlatılması güç olan pek çok mesajı verebilir (Köstüklü, 1999). Keşfedildiğinden beri fotoğraflar coğrafi çalışmalarda sıkça kullanılmıştır. “Bu yer neye benzemektedir?” sorusuna yanıt arayan coğrafyacılara yardım eden en uygun materyal olan fotoğraflar, bir yerin görünümü hakkında kelimelerden ve haritalardan daha etkili bilgiler sağlamakta ve coğrafi bir yeri tanıtmaya yarayan bir pencere görevi görmektedir (Rose, 2008, Akt. Özden, 2013).

16 Haritalar Harita, yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün belli bir oranda küçültülerek bir ölçek kullanılarak düzlem üzerine aktarılmış şeklidir (Doğanay, 1997). Haritada aranan özellikler; doğruluk, tamamlık, amaca uygunluk, açıklık ve anlaşılabilirlik ve estetik olarak karşımıza çıkmaktadır (Sönmez, 2010). Haritalar hazırlanış ve uygulanış amaçlarına göre iki gruba ayrılabilirler: 1- Genel Haritalar: Bunlar arasında; coğrafya duvar haritaları, atlas haritaları, deniz haritaları, topoğrafya haritaları, jeoloji haritaları, hava uçuş haritaları ve atlas haritaları sayılabilir. İlköğretim sosyal bilgiler dersleri coğrafya üniteleri işlenirken atlas ve duvar haritalarından istifade ederek konulara ilişkin dağılımı görebilmek mümkün olmaktadır. 2- Özel Haritalar: Değişik amaçlara uygun olarak hazırlanan haritalardır.

17 Harita becerisi ise; sembolleri anlama ve yorumlama becerisi, profil çıkarma becerisi, yön bulma becerisi, uzaklık, alan ve eğim ölçme becerisi, konum ve koordinat belirleme becerisi, ölçek kullanma becerisi, taslak harita oluşturma ve fiziksel özellikleri tanımlama becerisi, harita okuma ve yorumlama becerisidir (Mcclure, 1992, Akt. Sönmez ve Aksoy, 2012)

18 Grafikler Grafik, olaylara ilişkin verilerin zaman içerisindeki seyir ve değişimlerini karşılaştırmalı olarak gösteren ve bilimsel yöntemlere uygun olarak çizilen şekillerdir (Şanslı, 2008, Akt. Köse, 2011). Başka bir ifadeyle bir olgunun, gelişmesini ve değişmesini gösteren ya da ikiden fazla olgu arasında karşılaştırmalar yapmaya yarayan çizgilerle ifade edilmiş şeklidir (Doğanay, 2002).

19 Curcio’ya göre, hangi tür grafik kullanılırsa kullanılsın grafik okumada üç farklı anlam kurma düzeyinden bahsedilir: Bilgi Okuma (Yüzeysel Anlama): Burada okuyucu yorumlama yapmamakta, sadece girdilere göre çıktıyı ya da çıktıya göre girdiyi belirlemektedir. Bilgiler Arası Okuma: Burada okuyucunun yorumlama ve sentez yapması gerekir. Okuyucu sayısal verileri karşılaştırmak, çıkarma, toplama ve çarpma gibi diğer matematiksel kavram ve becerileri kullanmak zorundadır. Bilgiler Ötesi Okuma: Burada okuyucunun, verilen bilgileri var olan zihinsel şemalarını da kullanarak tahmin etmesi ve çıkarım amaçlı kullanmasını gerektirmektedir (Aktaran; Yazıcı, 2006).

20 Grafikler konuyu somutlaştırır, anlamayı kolaylaştırır, bellekte iz bırakır, sayısal durumların karşılaştırılmasını sağlar, yorumlama ve genelleme olanağı sağlar (Başaran, 1985). Ancak öğrencilerin grafik okurken; Grafik eksenleri üzerindeki değerleri ve bunların birimlerini fark etmeleri, Grafikte sunulan bilgiyi fark etmeleri, Grafikteki çeşitli değerler arasında bağlantı kurmaları, Birden fazla değeri karşılaştırma ve sonuç çıkarmaları, Grafikte sunulan bilgiyi kanıt göstererek genellemeler yapmaları gereklidir

21 Filmler Filmler, geçmişten bugüne toplumların sosyal, ekonomik, politik ve kültürel yapılarıyla alakalı olup, ilgili oldukları konu, olay ve dönemin aynası konumundadırlar. Hareketli görüntüler olan filmler, hazırlanış amaçlarına göre farklı nitelikler arz etmektedirler. Özellikle sosyal bilgiler derslerinde örneğin tarih konularının öğretiminde öğrencilere yaşadıkları dönemden çok uzak zaman dilimleriyle ilgili konular hakkında, genelde sözlü anlatıma dayalı olarak verilen soyut bilgilerin somutlaştırılmasında filmler/belgesel filmler diğer görsel materyaller kadar etkili olmaktadır (Aktekin ve Karadeniz, 2012 Bu sayede öğrenciler tarihte yaşanmış olaylarla ve yaşayan kişilerle birebir ilişki kurar. Gerçekliği tamamıyla hisseder ve tarihi olayların analizini kendisi yapar (Brooks, Aris ve Perry, 1999; Marcus ve Stoddard, 2009).

22 Televizyon Televizyon kavram olarak, uzak anlamına gelen “tele” ile görme anlamına gelen “vision” sözcüklerinden oluşmuştur. Teknik yönden ise televizyon bir görüntüyü elektronik biçime dönüştürme ya da elektrik güçleri örüntüsü biçiminde kaydetme aracıdır (Kaya, 2006). Bu kitle iletişim aracının, kişilerin sosyal yaşamlarının neredeyse “olmazsa olmazı” hâline geldiği çok açıktır. Ülkemizde 90’lı yıllardan bu yana özel televizyon yayıncılığına geçiş ve televizyon programlarındaki görece çeşitlilik, ülkemiz insanının ekrana daha bağımlı hâle gelmesine yol açmıştır (MEB, 2006b). Televizyonun eğitimdeki kullanım alanları sosyal bilgiler dersi açısından dikkate alındığında, sosyal bilgiler dersine ait öğrenme alanlarının; insan, birey, çevre, ekonomi, siyaset, tarih, demokrasi, kurumlar, sosyal ve gündelik hayata dair birçok bilgiyi aktarmakla görevli olduğunu görürüz (MEB, 2005).

23 İnternet İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır (Kaya, 2006). Uluslararası ağ anlamına gelen “International Network” sözcüklerinden oluşan internet, milyonlarca alt ağın bir araya gelmesiyle içerisinde aktif olarak bulunan insanların tümünü yazılı, görsel ve işitsel olarak bir araya getirip etkileşim hâlinde bulunmasını sağlayan bir ağ protokolüdür.

24 Bugün öğretmen ve öğrencilerin web ortamında sosyal bilgiler öğretimiyle ilgili hemen her türlü kaynak ve materyale ulaşmaları mümkündür. Bunların en önemlileri şu şekilde listelenebilir: Ansiklopedik bilgi kaynakları (Wikipedia vb.), Birinci el metinsel kaynaklar, E-kitap, e-dergi gibi elektronik yayınlar, Resim, karikatür, fotoğraf, minyatür, gravür gibi görsel materyaller, Film ve belgesel gibi video formatındaki materyaller, Müzik ve diğer ses kayıtları, Haritalar, Tablo, şema, kavram haritası türü materyaller, Ders sunusu, ders planı, yıllık plan gibi öğretim materyalleri, Soru bankaları ve diğer ölçme ve değerlendirme kaynakları, Web tabanlı sanal müzeler ve tarihî mekânlar, Bilgisayar oyunları (Öztürk, 2012).

25 Gazete Gerçek dünyayı insanların önüne getiren ve güncel bir kaynak olan gazete; eğitimsel, çok yönlü ve dinamik bir öğrenme aracıdır (Deveci, 2005). Gazete olayları yaratmayıp, gerçekleri bir olaydan kopararak okuyucuya anlayabileceği biçimde sunan bir araçtır. Gazetelerin okuyucuyu dünyanın herhangi bir yerine götürebilme gücü olduğundan, bu araçlara sihirli materyaller de denmektedir (Carey ve Greenberg, 1991). Ayrıca, birçok öğretim materyali yıllar içinde değişikliğe uğramasına rağmen, gazeteler hâlâ ucuz ve ilgi gören bir materyal olma özelliğini sürdürmektedir (Manning, 2001).

26 Gazeteler, ders ve ders kitaplarından edinilen bilginin pekiştirilmesinde ve hedeflenen becerilerin kazanılmasında, günlük yayınlanması açısından “her gün yenilenen bir kitap” işlevi görmektedir (MEB, 2008). Bu noktada dersi bugünle ilişkilendirecek ve öğrencileri motive edebilecek materyallerden biri olan gazeteler; Öğrencilerin kelime bilgisini geliştirir olması, Öğretim faaliyetlerini canlı ve görsel hâle getirmesi, Temel beceriler ve yaşam becerileri için birincil ve destek kaynak olarak kullanılabilir olması,

27 Karakter eğitimi programlarında önemli ve gerekli bir kaynak olması,
Ders ve kaynak kitaplarından daha ucuz olması, Ders kitaplarından farklı olarak kesilebilir, yapıştırılabilir, katlanabilir ve işaretlenebilir niteliklere sahip olması, Öğrencilere öğrendiklerini dünyada olup bitenlerle ilişkilendirmelerine yardım ederek, sınıftaki kuram ve gerçek arasında bağlantı kumasına katkı sağlaması, Öğrencilerin derslerine anlam katarak her öğrencinin ilgi duyabileceği oranda ve geniş ölçüde konu çeşitliliğine olanak vermesi (Deveci, 2005) sebebiyle öğretim programlarında öğretim materyali olarak kullanılabilirler.

28 Gazeteler, sosyal bilgiler derslerinde öğretmenlere, öğretim sırasında yararlanabilecekleri sayısız okuma materyali de sunmaktadır. Öğretmenler bu materyalleri derslerinde toplum, demokrasi, nüfus, kentleşme, trafik, ekonomi, doğal felaketler ve çevre sorunları gibi konuları işlerken kullanabilir (Öztürk ve Otluoğlu, 2002). Böylece öğrenciler sosyal dünya ile ilgili ilginç problemlerle karşı karşıya getirilir. Gazeteler, öğrencilerin gözlem yapmaları, soru sormaları, bilgiyi araştırarak gözlemlerdeki ve olaylardaki düşünceleri açıklamaları, görüşlerini tartışarak kendilerini geliştirip değiştirmeleri için ortam sağlamaktadır. Öğrenciler, gazetelerden yararlanılarak işlenen bir sosyal bilgiler dersi yoluyla, kendi sosyal dünyalarındaki anlayışları yapılandırdıkları gibi düşünme becerilerini ve tüm okul programından elde ettikleri bilgileri bütünleştirip, bunlardan sonuç çıkarırlar ve sunulan problemleri çözmek için araştırma yapmaya başlarlar (Sunal ve Haas, 2002).

29 Sözlü ve Yazılı Edebi Ürünler
Edebiyatın bilgi, beceri, değer ve tutum kazandırma kapsamında edebi metin ve türlerden yararlanmak durumunda kaldığı açıktır. Herhangi bir duygu, düşünce ve olayın dil aracılığıyla sanatkârane sunumundan oluşan söz ve söylem bütünü olarak ifade edilen edebi metinler (Çetişli, 2006), edebiyatın ana malzemesi olup onu anlaşılır kılmaya yardımcı olurlar. Öte yandan edebi tür ise edebiyat eserlerinin şekil, teknik ve konu gibi çeşitli unsurları açısından ortak özellikler gösteren sözlü ve yazılı eser kümeleri olup şiir, tiyatro, anlatı (roman, hikâye, masal, efsane vb.) ve düşünce türleri (makale, fıkra, söyleşi, mektup, özdeyiş, anı vb.) şeklinde dört ana başlıkta değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda gerek edebi metinler gerekse edebi türler edebiyat temelli öğretimi gerçekleştirmek amacıyla kullanılan birer araç konumundadırlar (Kaymakcı, 2013).

30 Sonuç olarak, yazılı edebiyat ürünlerinin ders aracı olarak kullanılmasındaki temel amaç, sosyal bilgiler öğretimindeki tarih, yer ve olay gibi faktörlerin öğrenci zihninde canlandırılması, öğrencinin empati kurması, öğrenciyi olayın içine sürükleyerek yaparak yaşayarak öğrenir gibi duyguların verilmesidir. Sosyal Bilgiler Öğretiminde kullanılabilecek edebi ürünler: Roman: Belirli uzunluğa sahip, içinde geçmiş ya da çağdaş zamanlardaki gerçek hayatın temsilcileri olan kişilerin ve olayların az ya da çok bir kompleks plan içinde canlandırıldığı kurgusal mensur anlatım veya hikâyedir (Özdemir, 2000: 6). Hikâyeler (Öykü): Kısa olayları, kısa zaman dilimini ve az ayrıntılı karakterleri ortaya koyan zaman, yer ve kişi unsurları dar tutulmuş yalın bir örgüye sahip edebi bir türdür (Kolcu, 2010). Hikâyeler, derse ve konuya canlılık katarak öğrencilerin eski öğrenmeleri ile yeni öğrenmeleri arasında bağlantı kurmalarına katkı sağlayabilir. Ayrıca tarihi konuların öğrencilerin zihinlerinde canlanması ve tarihsel empati kurma becerisinin gelişmesi noktasında da katkı sağlayabilir (Demir ve Akengin, 2012).

31 Masallar: Genellikle olağanüstü kahramanlara ve maceralara yer verilen, konusu hayali, kulaktan kulağa anlatılarak geçen halk hikâyesidir (Yavuz, 2009). Masallar en acı dersi bile tatlandırarak verdiğinden, örnek davranışların insan bilincine aktarılıp yerleştirilmesinde yardımcı olacak eğitim aracı olarak görülmektedir (Yılmaz, 2012). Fıkralar: Genellikle gerçek olaylardan hareketle ders almayı amaç edinen, temelinde az çok nükte, mizah, yerme, eleştiri ögesi bulunan ve sözlü gelenekte yaşayan kısa anlatılardır (Yardımcı ve Tuncer, 2000). Mitler, Mitoslar (Efsaneler, Söylenceler): Belli bir yer, kişi veya olayla ilgili olarak nesilden nesile aktarılan, öykü ya da öyküler bütünüdür. Bir doğa olayının, bir varlığın meydana gelişinin, doğa elemanlarından birinde olan bir değişikliğin, doğaüstü özellikler

32 Atasözü: Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş, öğüt verici nitelikte söz, mesel, sav, darb-ı meseldir (TDK, 1998). Atalardan kalmış, yani ulusun ortak ürünü olan yol gösterici, öğüt verici kalıplaşmış sözlere atasözü denir (Koç, 2002). Bilmeceler: Hayatımızı kuşatan, dolduran hemen her şeyi (nesneler, araç-gereç, tabiat olayları, canlılar, vd.) birtakım benzetmelerden, çağrışımlardan yararlanıp üstü kapalı bir biçimde anlatarak soran kalıplaşmış söz gruplarıdır (Karataş, 2011). Bilmeceler, çocukta problem çözme yeteneğini geliştirerek eleştirel düşünme becerisi kazandırır. Ayrıca halk edebiyatı ürünü olduğundan çocuğun ana dilinin inceliklerini öğrenmesinde, kelime hazinesinin gelişmesinde büyük rol oynar (Kayhan, 2009) . Seyahatnameler: Seyahatnameler, "gezi hatıraları kitabı”dır. Seyahatname, yazarın yurt içinde ve yurt dışında yaptığı gezilerde gördükleri yerlerin ilgi çeken, değişik olan taraflarını yalın ve samimi bir anlatımla yansıttığı yazılardır. Seyahatnameler, bilgi verici bir özellik taşırlar. Gezilen görülen yeni yerler hakkında yazar okuyucusuna bilgi verir. Yazar, gidip gördüğü yeni yerlerin coğrafi, tarihi ve sosyal değerlerinden etkilenip kendi halkına anlatma isteği içinde bu metinleri kaleme alır (Maden, 2008).

33 Destanlar: Mitolojik dönemlerde oluşmuş, bir milletin ortak hafızasında, ortak duygularında yer etmiş kahramanlıklar, tabii afetler, savaşlar, göçler, aşklar ve din gibi konuların olağanüstü unsurlarla birleştirilerek anlatıldığı anonim, sözlü kültür ürünleridir. Tarihi bir olayın destan olabilmesi, o topluluğun hafızasında yer edecek bir olayın nesilden nesile aktarılmasıyla gerçekleşir (Gökdağ ve Üçüncü, 2007). Toplumun sosyal ve psikolojik yapısı destanlara yansır ve bu yönleriyle de sosyal tarihe kaynaklık ederler. Öğrencilere kendisinin ve ait olduğu toplumun biyolojik, psikolojik varoluşunu anlatacak, entelektüel gelişimlerini destekleyecek, milletinin bilinçaltını, duyarlılıklarını, ülkülerini anlatacak olan destanlar, hedeflenenin dışında çok boyutlu pedagojik faydalar sağlayacaktır (Yakar, 2011, Akt. Şahingöz, 2011). Denemeler: Bir yazarın, herhangi bir konu üzerinde kesin sonuçlara gitmeden, iddiasız ve ispatsız kişisel görüş ve düşüncelerini, içtenlikle belirttiği yazılara denir. Denemeler genellikle makale uzunluğunda yazılmakla beraber, bazen bir kitap büyüklüğünde de olabilir. Başarılı bir deneme kitabı, başlı başına bir hayat kürsüsüdür (Kantemir, 1991).

34 Şiirler: Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimidir (TDK, 2014). Sosyal Bilgiler Öğretim Programının duyuşsal hedeflerinin gerçekleştirmede şiirden faydalanılabileceği gibi (Öztürk ve Otluoğlu, 2002) bir öğretim materyali olarak tarih öğretiminde şiirlerin kullanımı; öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerinin, anlatım becerilerinin, empati becerilerinin gelişimine de katkı sağlayabilmektedir (Öztaş, 2009). Biyografi: Toplumların çeşitli alanlardaki gelişim ve değişiminde önemli roller üstlenmiş olan kişilerin yetişme tarzları, yaşadıkları olaylar, bu olaylardaki lider veya grup üyesi olarak etkinlikleri, fikir, duygu ve hayal dünyalarıyla eserlerinin ele alınıp anlatıldığı bir edebiyat türüdür (Ağca, 1999). Sosyal bilgiler dersinde biyografi kullanımıyla milletlerin kaderini değiştirmiş, önemli buluşlara imza atmış, liderlik özelliği taşıyan, toplumlara yön veren büyük şahsiyetlerin hayat hikâyelerinden yararlanmak amaçlanmaktadır (Kaymakçı ve Er, 2009). Anı: Bir kimsenin başından geçen, kendi döneminde ortaya çıkan olay ve olguları, bilgilerine, gözlem ve izlenimlerine bağlı kalarak anlattığı yazılara anı denir. Anılar, yaşanılmakta olan zaman dilimini değil, yaşanılmışı anlatır. Geçmişi anlattığı için tarihe ışık tutar; yer yer tarihle kesiştiği, zaman zaman da öz yaşam öyküsüyle birleştiği olur (Özdemir, 1999).

35 SONUÇ Etkili ve güçlü bir sosyal bilgiler ya da daha profesyonel bir sosyal bilgiler öğretimi anlayışı günümüz sosyal bilgiler literatürünün esas aldığı temel konulardan birisidir. Sosyal bilgilerin yakın ve uzak çevre, geçmiş, bugün ve gelecek temelli içeriği, coğrafya, tarih ve vatandaşlık gibi disiplinlerle ilişkili bir biçimde, çocuğun toplumsal karakterinin gelişmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu çerçevede sosyal bilgiler dersi, çocuğun sosyalleşmesi sürecinde çocuğu içinde yaşadığı toplumun etkin birer üyesi yaparak, çocuğun gelişmeleri yakından takip ederek karşılaştığı sorunların üstesinden gelebilmesine yardımcı olur. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda yer alan beceri, değer ve kavramların öğrencilere kazandırılmasında materyal kullanımı büyük öneme sahiptir. Çünkü, kullanılan öğretim araç-gereç ve materyallerin temelde, öğrenmenin gerçekleşmesine katkı sağlama ve öğretmeni öğretim sürecinde destekleme görevlerini yerine getirmeyi amaçlamaktadır.