 1.GİRİŞ  2.TOKAT EKONOMİSİ  3.TÜRKİYE’DE İÇ GÖÇ SÜRECİ  3.1.Türkiye’de İç Göç Dönemleri  4.TOKAT İLİ GÖÇ ANALİZİ  4.1.Tokat İlinde Nüfus  4.2.

... konulu sunumlar: " 1.GİRİŞ  2.TOKAT EKONOMİSİ  3.TÜRKİYE’DE İÇ GÖÇ SÜRECİ  3.1.Türkiye’de İç Göç Dönemleri  4.TOKAT İLİ GÖÇ ANALİZİ  4.1.Tokat İlinde Nüfus  4.2."— Sunum transkripti:

1

2  1.GİRİŞ  2.TOKAT EKONOMİSİ  3.TÜRKİYE’DE İÇ GÖÇ SÜRECİ  3.1.Türkiye’de İç Göç Dönemleri  4.TOKAT İLİ GÖÇ ANALİZİ  4.1.Tokat İlinde Nüfus  4.2. Tokat İlinde İç Göç  4.3. Tokat İlinde İşadamı Göç  Sonuç ve Öneriler 2

3 3  Tokat, Orta Karadeniz Bölümünün iç kısımlarında yer almaktadır. Kuzeyinde Samsun ve Ordu, Güneyinde Sivas ve Yozgat, Doğusunda Sivas ve Ordu, Batısında Amasya illeri bulunmaktadır. Tokat’ta merkez ilçe dâhil 12 ilçe, 76 belediye ve 583 köy bulunmaktadır. Denizden yüksekliği 623 metredir. Tokat ilinin nüfusu, 2012 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 613990’dır.Batı Karadeniz Bölgesinde yer alan Tokat, 10073 kilometrekarelik (göl dâhil) yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 1,3’üne denk gelmekte ve Karadeniz Bölgesi’nin en büyük yüzölçümüne sahip dördüncü ili konumundadır. Tokat ilinin toprakların; %34’ü tarım arazisi, %21’i çayır ve mera arazisi, %32’si orman arazisi, %13’ü ürün getirmeyen arazi, akarsu, göllerden oluşmaktadır.  Tokat ili son yıllarda göçünde etkisiyle birlikte nüfus kaybetmektedir. Tokat ili genelinde nüfus kaybederken aynı zamanda il merkezinde ve pek çok ilçe merkezinde de nüfus kaybetmektedir. Nüfus kaybı ilin potansiyelini değerlendirmede güç kaybına neden olmaktadır. Bu çerçevede Tokat ili nüfusunun dağılımına göre il-ilçe merkezleri, köy ve kasabaları esas alan anket yapılmıştır. İl-ilçe merkezleri kent, kasaba ve köylerimiz kırsal kesim olarak ayırıma tabii tutularak anket ve analiz yapılmıştır. Tokat halkını iç göç analizini esas alan çalışma için kent ve kırsal kesim ayırımı yapan 1466 anket yapılmıştır. Kent merkezleri için 38 sorudan oluşan, kır kesimi için 45 sorudan oluşan anket uygulanmış ve değerlendirmeler yapılmıştır. Göçün sebeplerinin araştırılması için işadamı göçünün de araştırılması gerektiği öngörülmüş ve 15 sorudan oluşan anket uygulanarak sonuçlar değerlendirilmiştir.

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 55

56 56

57 57

58 58

59 59

60 60

61 61

62 62

63 63

64 64

65 65

66 66

67 67

68 68

69 69

70 70

71 71

72 72

73 73

74 74

75  DPT’nin 2003 yılında “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması’nda Tokat 61. Sırada iken 2011 yılında Kalkınma Bakanlığı tarafından güncellenen ve 81 ili içeren, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında (SEGE) 57. olmuştur.  TR83 bölgesinde ve Türkiye’de TL cinsinden gayri safi katma değer artmıştır. Tokat ilinde 2005-2010 yılları arasında gayri safi katma değerin hem TL hem de Dolar cinsinden 2010 yılına kadar artmasına karşın, TR83 bölgesi ve Tokat ilinde kişi başına gayri safi katma değer Türkiye değerinden düşüktür.  TR83 bölgesi işsizlik oranı 2009 yılında %6,9 iken, 2012 yılında %5,7’ye düşmüştür. TR83 bölgesine benzer şekilde Tokat ilinde işsizlik oranları 2009 yılında %5,9 oranından %5,7’ye düşmüştür. 75

76  İstihdamda en büyük payı tarım sektörü alırken, bunu hizmet sektörü ve sanayi sektörü izlemiştir. Tarımdaki istihdam oranında sürekli bir düşüş yaşanırken hizmet sektöründeki istihdam oranı payını arttırmış, sanayi sektöründeki istihdam oranında ise küçük dalgalanmalar yaşanmıştır. Bu durum bölgedeki ekonomik yapıda tarım sektörünün halen ağırlığını korumasına rağmen istihdamın diğer sektörlere doğru da yöneldiğini göstermektedir.  Tokat, Niksar, Turhal, Zile ve Erbaa organize sanayi bölgesi olmak üzere 5 adet organize sanayi bulunmaktadır. Tokat ilinde tarımsal ürünlerde bitkisel üretim değeri ilk sırada yer almaktadır. İldeki hayvansal üretimde süt ön plana çıkmakta; bunu et, bal ve yumurta üretimi izlemektedir. Su ürünleri üretimi kapsamında ise alabalık üretilmektedir. Baraj gölleri ise balıkçılık ve sulama yönünden uygun yapıdadır. 76

77  Tokat ilinde göç yaşanmasına rağmen, mutluluk Türkiye ortalaması ile yakınlık göstermektedir.  Türkiye’nin %59,1’i mutlu, %10,8’si mutsuz iken, Tokat halkının %59,3 mutlu, %9,2’si mutsuzdur.  Yaş gruplarına göre bakıldığında Türkiye’de en mutlu kesim 18-24 yaş grubu (%65,1) iken, en düşük mutluluk düzeyi 45-54 yaş (%54,5) grubudur.  Türkiye’de en mutsuz 55-65 yaş grubu (%13) iken, Tokat ilinde en mutsuz 65 üstü yaş (13,6) grubudur.  Mutluluk göstergelerinde Tokat ili halkının merkezi yönetim hizmetlerinden memnuniyeti Türkiye ortalamasının üzerinde iken belediyecilik hizmetlerinden memnuniyet düzeyi Türkiye ortalamasının altındadır. 77

78  Ankete katılanlarda en yüksek yaş grubunun 41-50 yaş grubu olduğu gözlenmektedir.  Katılımcıların %82,4 gibi büyük bir çoğunluğu erkek nüfustan oluşmaktadır ve %86’sı evlidir.  Kırsal kesimde %53,9 ile ilkokul mezuniyeti ilk sırada iken, kent kesiminde %31,3 ile lise mezuniyeti en yüksektir.  İl genelinde 3-4 kişiden oluşan hanehalkı büyüklüğü birinci sırada iken, kısal kesimde 5 ve üstü kişiden oluşan hanehalkı %41,1 ile birinci sıradadır.  Katılımcıların il genelinde %31,7’si çiftçilerden oluşmaktadır. En düşük yüzde %1,6 ile ırgat sınıfından oluşurken, %3,4’ü ise esnaflık yapmaktadır.  Kırsal kesimde çiftçi yüzdesi %49,8 oranına yükselirken esnaf oranı %1,9’a düşmektedir.  Kente %24,8 ile serbest meslek birinci sırada iken, işçilik %23,5, memurluk %17,3’lük bir oran almaktadır. 78

79  İl genelinde aylık en büyük gelir gurubunun %42,8 ile 1000 TL’den az,  Ailelerin ev sahipliği oranı %83,3,  Sigortalılık oranının %81,7,  İsteğe bağlı sigortalık %7,8 iken bu oran kırsalda %4,1 ve kentselde ise %12,8’dir.  Ailelerin %5,9’u sosyal güvence primlerini düzenli bir şekilde ödeyememektedirler.  İl genelinde sağlık kurumları içerisinde sağlık evi, sağlık ocağı ve aile hekimliğinden yararlanma %60,6 düzeyindedir.  Kentlerde sağlık ocağı ve aile hekimliğinden yararlanma oranı %93,8 ile daha yüksektir.  İl genelinde sağlık hizmetinden memnuniyet oranı %76,8 oranında iken, kırsal kesimin sağlık hizmetinden memnuniyet düzeyi %72,2, kentsel kesimin memnuniyet düzeyi olan %83,1 oranından daha düşüktür. 79

80  Türkiye’de 2009-2010, 2010-2011 döneminde 23, 2012-2013 döneminde 33 il göç veren konumunda iken 2013-2014 döneminde 25 il göç veren konumundadır.  Tokat ilinin içinde bulunduğu TR83 bölgesi göç veren bölgeler, ve göç veren iller konumundadır.  TR83 bölgesini oluşturan Çorum, Amasya, Samsun ve Tokat illeri 1975 ten 2014 yılına kadar dönemsel verilerin hepsinde negatif (Tokat ili 2012-2013 dönemi +%4,8 hariç) yani göç veren konumdadır.  Göç veren rakamlarının ve net göç hızı hızındaki yüzdelerin yıldan yıla çok hızlı hareketliliğine hesaplama yönteminin katkı yaptığı ve yerel yönetimlerin dönüşümünün etki yaptığı yorumu yapılabilir. 80

81  İl genelinde çocukların göç etme isteğinde bulunduğu hanehalkı oranı %23,7 iken, bu oran kırsal kesimde %28,4, kentlerde ise %17,2 olarak tespit edilmiştir.  Tokat il genelinde en az bir aile ferdinin göç etmek istediği hanehalkı oranı %41,8’dir. Göç etme düşüncesi kırsal kesimde %44,6 iken, kentlerde bu oran %37,9’dur.  Göç etmek isteyen çocukların %86,2’sinin genç nüfustan oluştuğu dikkat çekicidir. Göç etmek isteyen genç nüfusun diğer yaş grupları içerisindeki oranı, kırsalda %83,4 ve kentsel alanda ise %92,5’dir.  İl genelinde göç etmek isteyen çocukların %40,4’ü eğitimlerini ikamet edilen yer dışında sürdürmektedir.  Eğitimine yaşanılan yer dışında devam eden çocuklu ailelerin oranı kentsel alanda %27,7 iken, kırsal alanda %51,5’e yükselmektedir. 81

82  İkamet edilen yer dışında eğitime devam eden ailelerin %38,8’inin çocuğu yükseköğretime, %35,4’ünün çocuğu liseye ve %13,6’sının ilköğretime devam etmektedir.  İl genelinde çocukların aldığı eğitimden memnun olmama oranının %26,1 olduğu belirtmiştir.  Kentlerde çocukların aldığı eğitimden memnun olmama oranı %22,1 iken, kırsal kesimde bu oran %30 olarak gerçekleşmiştir.  İl genelinde verilen eğitimden memnun olmamada ailelerin %40,4’ü verilen eğitimin yeterliliğinden memnun değil iken, %25,1’i hepsi (verilen eğitim yetersiz, ulaşım güçlüğü ve sosyal çevre yetersizliği) ve %14,9’u ise yalnızca ulaşım güçlüğünden memnun olmadığını belirtmektedir. 82

83  Ankete katılan ailelerin %41,8’inde en az bir ferdin göç etme düşüncesinde olmasının nedenleri arasında  eğitim yetersizliği %46,7,  sosyal güvence yetersizliği %40,6,  sağlık olanaklarının yetersizliğini %33,6,  ulaşım yetersizliği %27,2,  tarımsal uğraşının zorluğu, %36,8,  içme suyu yetersizliği %13,1,  altyapı yetersizliği %17,1,  tayın durumunun etkisi %5,6,  çocukları evlendirme düşüncesi %3,9 oranında etkilidir cevabı alınmıştır. 83

84  Göç etme düşüncesine sahip hanehalkının göç etmek isteği yerdeki ilk tercihi %46 oranı ile İstanbul’dur. İkinci sırayı %14,7 ile Tokat ve ilçe merkezleri alırken %13,1 ile üçüncü sırayı Ankara ili almaktadır.  Kırsal kesimde İstanbul seçeneği oranı %52,5 iken, Tokat ve ilçe merkezleri oranı %19,5’e yükselmektedir. Kentlerde ise %35,5 oranı ile İstanbul yine birinci sırada, Ankara ili seçeneği %18,8 oranı ile ikinci sırada ve diğer seçenekler %25,2 oranında pay almaktadır  İl genelinde göç etme düşüncesinde olan ailelerde şehrin küçüklüğüne etkilidir cevabı %47,9’dur. Kırsal kesimde bu oran %42 iken, kentlerde %58,3’e yükselmektedir. Göç etmek düşüncesinde iş olanaklarının yetersizliğine evet cevabı %74,4, şehrin sosyal olanaklarının yetersizliğine %47,8’dir. Kırsal kesimde bu oran %42,4 ve kentlerde %55,5 olarak belirlenmiştir.  Çalışma kapsamında göç edilmek istenen yerdeki akrabanın varlığı etkisinin il genelinde %67,9 oranında etkili olduğu görüşü belirtilmiştir. Bu oran kırsal kesimde %72,8’ye yükselirken, kentlerde %59,8 oranında gerçekleşmektedir. Yüksek oranda akraba varlığının etkinliği en yüksek miktarda Tokatlının bulunduğu İstanbul’u Tokatlı için göçün cazibe merkezi yapmaya devam etmektedir. 84

85  İldeki işadamlarına yönelik yapılan anket sonuçlarına göre, işadamlarının %49’u 26-35 yaş grubunda, %96’sı erkek ve %60’ı üniversite mezunudur.  İlde en çok faaliyet gösterilen alan %27 ile inşaat sektörüdür.  İşletmelerin %36’sı şahıs şirketi, %53’ü limited şirketidir.  İlde 20 yıldan fazladır faaliyetini sürdüren işletmelerin oranı %42’dir. İşletmelerin %50’si 1-9 çalışana sahiptir,  işletmelerin %60’sı Tokat ili genelini hedef pazar seçmiştir.  İşletmelerin kuruluş yeri seçiminde belirleyici olduğu düşünülen faktörlere verilen evet cevaplarına göre yerel pazarın talebini karşılama faktörü %75 oranında etkilidir.  Hammaddeye yakınlık %28,  bölgesel pazarlara yakınlık %33,  ulaşım olanakları %22,  teşvikleri %19,  ilgili sektörün bölgede yaygınlığı %13,  işletme sahibinin Tokat doğumlu olması %69,  işletme sahibinin bölgenin yerleşik insanı olması %80,  ucuz işgücü bulabilme %14 oranında etkilidir.  Kuruluş yeri seçiminde bölge insanı olmak ve yerel pazar talebi en büyük etkendir. 85

86  İşletmelerinin Tokat ilinde bulunmasından memnun olmayanların oranı %62 iken,  işletmelerinin çalışma kapasitesinden memnun olmayanların oranı %64 düzeyinde olmasına karşın;  işini büyütmek isteyenlerin oranı %72,  işletmesini kapatmak yâda başka bir şehre taşımak isteyenlerin oranı %52 seviyesinde olması işletmelerin Tokat ilindeki faaliyetlerinden yeterince memnun olmadığını göstermektedir. 86

87  İşletmeyi başka bir şehre taşımak yada kapatmada etkili olduğu düşünülen faktörlerden yerel pazar yetersizliği faktöründen etkilenen işletme oranı %58,  global pazarlara ulaşamama %51,  niteliksiz eleman bulamama %35,  nitelikli eleman bulamama %60,  hammadde bulamama %38,  kuruluş yeri bulamama %38,  altyapı sıkıntısı %36,  enerji maliyetleri %48,  pazarlama %44,  teşvik yetersizliği %64,  teşviklerden yararlanma güçlüğü %69,  teknik bilgi yetersizliği %48,  bürokratik işlem çokluğu %72,  bürokratik işlem maliyetleri %66,  ulaşım ağı yetersizliği %60,  sermaye yetersizliği %38,  ortaklık kültürünün zayıflığı %73,  sigorta primlerinin yüksekliği %75,  vergilerin yüksekliği %68,  haksız rekabet %70 oranındadır. 87

88  İşletmelerin faaliyetlerini devam ettirme, işletmeyi başka bir şehre taşımama veya işletmeyi büyütme konusunda yardımcı olması beklenilen kurumların, beklentilerinizi ne ölçüde karşıladığı anket sonuçlarına göre,  işyerini başka bir şehre taşımama konusunda Çevre Kurulu, Esnaf ve Sanatkârlar Odasının hiç katkısı yok oranı %80’nin üzerinde,  Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, Basın-Yayım Organlarının %70’in üzerinde,  Sivil Toplum Kuruluşları, KOSGEB, Ticaret ve Sanayi Odası, Belediye ve Valilik %60’ın üzerinde, Organize Sanayi Bölgesi ve Üniversite %59 oranında  İŞKUR ise %50 düzeyindedir.  Çok yüksek düzeyde katkısı var oranı %14 ile Üniversite, %13 ile Organize Sanayi Bölgesine aittir.  Bu sonuçlar işletmelerin resmi ve sivil toplum kuruluşlarından beklentilerinin bir hayli yüksek olduğunu göstermektedir. 88

89  Hanehalkı göçünde öncelikli etken ilin ekonomik varlığıdır. Tokat ili toprakların; %34’ü tarım arazisi %21’i Çayır ve Mera arazisi %32 si orman arazisi %13 ü ürün getirmeyen arazi, akarsu, göllerden oluşan Türkiye topraklarının %1,3’üne sahip olan ve Türkiye gelirinden yüzde 1’in altında gelir elde etmektedir.  İlin kişi başına gelir düzeyi dolar bazında azalma göstermektedir. Bu da ilin tarımdan sanayiye yeterince dönüşüm yapamadığının bir göstergesidir. Bu dönüşümün yaşanamaması ilin gelir ve istihdam kapasitesinin düşmesine, göç olgusunun ortaya çıkmasına neden olmasının yanı sıra il ve ilçe merkezlerinin de göçü tutamayarak il dışına göçün ortaya çıkmasına neden olmaktadır. 89

90  Öncelikli olarak 1980’li yıllarda sanayiye dönüşüm aşamalarının başlangıcı sayılabilecek Tokat Sigara Fabrikası, Turhal Antimuan Madeni işletmeleri, Turhal Takım Tezgâhları fabrikaları gibi tesislerin varlığını sürdürememeleri, Turhal Şeker Fabrikası, Turhal Makine Fabrikası tesislerinin istihdam düzeylerinin düşmesi, tarımdan sanayiye geçişin önüne engel olmuştur. Bu tür öncü olabilecek tesislere ihtiyaç bulunmaktadır.  Bu tür öncü tesislerin Tokat ili tarımsal ürün potansiyelin yüksek olması nedeniyle tarımsal ürünler işleyen tesislere dönüşmesi konusunda merkezi otoritenin desteğine ihtiyaç vardır. Tarımsal ürünler işleyen konserve, salça, meyve suyu, kurutma, paketleme gibi tesislerin varlığı çiftçilerimize doğrudan hammadde satma olanağı sağlayacaktır. Tarımsal ürünler işleyecek tesislerin açılması ilde taşeronluk hizmeti sağlayacak girişimci kültürünün de gelişmesine katkı yapacaktır. 90

91  Kırsal kesimde %97,5 oranında kentte %80 oranında lise ve alt eğitim düzeyinin olması nitelikli eleman olabilme ve işgücü piyasasına katılma gücünü azaltmaktadır ve bu da hanehalkı reislerinin ancak %24,2 gibi bir oranda memur ya da işçi olabilmelerini sağlayabilmektedir. Böylece niteliksiz emek ve düşük işgücüne katılım gelirden emeğin payını azaltırken, girişimci sayısını düşürmesinin yanı sıra girişimci olanlarında katma değeri düşük işler yapabilmesine ve üretimde aldıkları paylarının düşük olmasına neden olmaktadır.  Yapılan anketlerde eğitim düzeyinden %26,1 oranında memnun olmama durumu ve %40,4 oranında alınan eğitim düzeyinin düşüklüğü görüşü eğitime yatırım yapılması gerektiğini göstermektedir. Göç etme düşüncesinde eğilim gençlerde daha yüksektir. Bu da gençlerin eğitim sürecisin kısa olduğu ve eğitim süresinin artırılması gerektiğini işaret etmektedir. Ayrıca eğitimde özellikle meslek liseleri ile sanayi işbirliği çerçevesinde talebe göre emek arzının yönlendirilmesi istihdam ve emeğin verimliliğini artıracaktır. Ayrıca her kesime girişimcilik eğitimlerinin yaygınlaştırılması katkı yapacaktır. 91

92  Ankete katılan hanehalklarının %42,8’inin, kırsal kesimde %60’ının aylık 1000 TL den daha düşük düzeyde gelir elde ettiğini belirtmesi, kırsal kesimde üretim verimliliğinin düşük olduğu, planlı üretim yapılamadığı, ürün kalitesinin düşük olduğu, şehir ekonomisinin katma değerinin düşüklüğü nedeniyle kent merkezlerinin kırsal kesime gelir aktaramadığı şeklinde yorumlanabilir. Bunun için öncelikle kırsal kesimde verimin artırılabilmesi ve pazarın bulunulabilmesi için sözleşmeli üretim sistemlerinin uygulanabilirliğinin artırılması gerekmektedir.  Ayrıca çiftçilerimizin ürünlerinin daha uzun zaman diliminde pazarlamasına yol açacak soğuk hava zinciri sisteminin teşvik edilmesi gerekmektedir. Turizm potansiyelinin kırsal kesime katkı yapabilmesi amacıyla kırsal turizm de alternatifler içerisine alınmalıdır. Kırsal kesim kazançlarının ve il genelinin gelir artışının sağlanabilmesi için tarımda organik ürünler üretimi potansiyelinin değerlendirilmesi gerekir. Ayrıca tarımda il olarak avantajlı tarım ürünlerinde sertifikalı tohum üretiminin yerleştirilmesi gerekmektedir. Uygun iklim koşulları nedeniyle kesme çiçek ve süs bitkileri üretim potansiyelinin değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. 92

93  İl genelinde ulaşım memnuniyeti %74,5 iken, bu oran kırsal kesimde %62,5’e düşmekte ve göç etme düşüncesinde ulaşım memnuniyetsizliği %27,2 oranında etkilidir cevabı alınmıştır. Bu da özellikle kırsal kesimin yaşamını güçleştirmesinin yanı sıra şehirlerdeki sağlık, eğitim ve sosyo- kültürel faaliyetlerden yararlanma düzeyini düşürmektedir. Şehrin ulaşım ağını memnuniyet düzeyinin artırılması gerekmektedir.  İl genelinde iletişimde bir yetersizlik görünmez iken, kanalizasyon alt yapısı konusunda il genelinde memnuniyet %51 iken, kırsal kesimde %38,5’lere düşmektedir. Göç etme düşüncesinde kanalizasyon yetersizliğine %17,1 oranında etkilidir cevabı alınmıştır. Özellikle kırsal alanlarda göç etmede etkili olan sosyal ortamın iyileştirilmesinde kanalizasyon altyapısı sorununun giderilmesi gerekmektedir. 93

94  Sağlık hizmetlerinden memnuniyetsizlik durumu, %23,2 oranında olması ve göç etme düşüncesinde sağlık olanaklarının yetersizliği %33,6 oranında etkili cevabı, özellikle kırsal kesimden göçün azaltılabilmesi için sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin ve niteliğinin artırılması gerekmektedir. Sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin yanı sıra önleyici sağlık hizmetleri ile topluma sağlıklı yaşama, hastalıklardan korunma ve sağlık sorunları ile baş edebilme bilinci aktarılmasına ihtiyaç vardır.  Tokat ili genelinde içme suyu yetersizliğinin %6, kısmen yetersizliği %17,2 oranında olmasına rağmen, göç etme düşüncesinde içme suyu yetersizliğine %31,1 oranında evet cevabı alınmıştır. Gerek şehirde gerekse kırsal kesimde içme suyunun niteliğinde memnuniyetsizliğin giderilmesi için kaynak ayrılması gerekmektedir. Özellikle kırsal alanda bazı yerleşim birimlerinde su yetersizliklerinin yanı sıra, şehir merkezlerinde içilebilir içme su probleminin giderilmesi gerekmektedir. Şehir merkezlerinde kesintisiz şebeke suyu hizmetinden öte içilebilir bir şebeke suyu hizmeti verme amaç edinilmelidir. 94

95  Türkiye genelinde sosyal güvence kapsamı genişletilmesine rağmen il genelinde göç etme düşüncesinde sosyal güvence yetersizliğine %40,6 oranında etkili cevabı, sosyal güvence konusunda yeterince bilgi sahibi olunamadığı, sosyal güvence kapsamının bilinemediği sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Bu amaçla sigortalılık ve sosyal güvence konusunda tanıtımın artırılması gerekmektedir.  Göç etmeyi düşünenlerde tarımsal uğraşının zorluğuna %36,7 oranında etkili cevabı tarımın yoğun bir şekilde yapıldığı bir il olunmasına rağmen, yeterince teknolojik üretim yapılamayarak emek yoğun üretim yapıldığı sonucu çıkmaktadır. Tarımsal üretim teknikleri konusunda üreticinin daha fazla aydınlatılması gerekmektedir. Tarımsal ürünlerde pazar odaklı ve sözleşmeli üretim yerine rastlantısal üretim geliri elde edilmesi çiftçilerin mutsuz olduğu yıllar sayısını artırmakta ve mutsuz etmektedir. Bu amaçla tarımsal üretimde sözleşme sisteminin oturtulması için kamu otoritesinin daha aktif görev alması gerekmektedir. 95

96  DPT’nin 2003 yılında “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Tokat illerinin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasındaki yeri 61’dir. 2011 yılında Kalkınma Bakanlığı tarafından güncellenen ve 81 ili içeren, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE )çalışmasında ise sıralama da 57. olmuştur.  Göç etme düşüncesinde sosyal olanakların yetersizliği, şehrin küçüklüğü, şehrin sosyal olanaklarının yetersizliklerine %40 oranında etkili cevabı özellikle çevre, sosyo kültürel alanlar ve faaliyetler, yaşanabilir ortam, altyapı, ulaşım, içme suyu gibi birçok alanda kırsal kesimlerin ve özellikle şehirlerin geliştirilmesi gerektiği görünmektedir.  Şehirlerin sosyal gelişiminin sağlanabilmesi için özellikle yerel yönetimin temel unsuru olan belediyecilik hizmetlerinin niteliğinin artırılması, özel idarenin de ilin hem sosyal hem ekonomik gelişiminde desteğine ihtiyaç vardır. Bu amaçla, il ve ilçe merkezlerinin rekreasyon olanlarının düzenlenmesi, şehrin sit alanı koruma planlarının oluşturulması, kentsel dönüşüm planlarının uygulamaya geçirilmesi, altyapı hizmetlerinin tamamlanması gerekmektedir. 96

97  Göç etmek istenilen yerde akraba bulunması önemli bir etken iken yer konusunda birinci önceliğin İstanbul olması normal karşılanabilirken, %46 gibi bir İstanbul tercihi yüksektir. Bununla birlikte göç tercihinde Tokat il ve ilçe merkezlerinin payının %14,7 olması, il ve ilçe merkezlerimizin hem sosyal hem de ekonomik olarak beklentinin altında kaldığı, göçte tercih edilebilirliğinin artması için yerel yönetimler, kamu otoritesi ve sivil toplum örgütlerinin çabasına ihtiyaç olduğunu göstermektedir.  Ailede göç etmek isteyen birinin bulunduğu hanehalkı oranı %41,8 gibi yüksek bir oran olmasına rağmen, işyerini taşımak isteyen işadamı oranı %52 ile daha yüksek düzeydedir.  2013 yılı itibariyle il merkezi ve ilçelerinde 5 Adet Ticaret ve Sanayi Odası, 2 Adet Ticaret Borsası, 34 Adet esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşu ve 63 adet banka şubesi sayısının bulunmaktadır. Bu durum, ilde küçük/orta ölçekli işletmelerin yoğun olduğunu, işletmelerin %50’sinin 1-9 kişi istihdam edebildiğini ve büyük üretim kapasitesine sahip işletmelerin bulunmadığını göstermektedir.  İşletmelerde ortaklık kültürünün zayıflığı oranının %73 düzeyinde olması, büyümelerinin önündeki en büyük engellerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu konuda işletmelere ortaklık kültürünün anlatılması ve profesyonellik anlayışının yerleştirilmesi gerekmektedir. Bu konuda kamu kurumları, sivil toplum örgütleri, üniversite gibi tüm paydaşların ortak çalışmasıyla çözüm üretilebilecektir. 97

98  İşletmelerin faaliyet alanlarında ilk sırada inşaat, ikinci sırada hizmetler sektörünün olması ve %47’sinin il merkezi ve genelini pazar alanı seçmesi, yalnızca %6’sının uluslararası pazarı hedeflemesi %64 oranında kapasite memnuniyetsizliği ile sonuçlanmaktadır. Böyle bir memnuniyetsizlik %50’nin üzerinde yerel ve ulusal pazar memnuniyetsizliği ile %44 pazarlama memnuniyetsizliği ile sonuçlanmaktadır. Bu konuda işletmelerin ürünlerini tanıtabilme, pazar hedefini büyütebilme gibi konularda teknik ve fuarlara katılım konusunda desteğe ihtiyaçları bulunmaktadır. Ürün tanıtımlarına yönelik il merkezinde fuarların çeşitlendirilebileceği gibi sayısının artırılması aynı zamanda işletmelere ulusal pazara yönelik fuarlara katılım için teknik ve ekonomik destek sağlanması gerekir. Bir adım sonrasında uluslar arası fuarlara katılımın etkinleştirilmesi amaç edinilmelidir.  İşletmelerin teşvik yetersizliği, teşvikten yararlanma güçlüğü, bürokratik işlem çokluğu, bürokratik işlem maliyetleri gibi etkenlerden memnuniyetsizlikleri %60’ların üzerindedir. Bu işletmelerin yeterince teşvik desteği bilgisine, kullanımına ait altyapıya sahip olamadığı, her konuda yapacağı işlemlerde bürokrasiyle güçlükler yaşadığını göstermektedir. Bu konuda işletmeler teknik destek hizmetlerine ve profesyonel yardımcı olabilecek destek ofislerine ihtiyaç duymaktadır. 98

99  Sigorta priminin yüksekliği, vergilerin ağırlığı ve haksız rekabet gibi konulardan memnuniyetsizlik oranları %70’ler seviyesindedir. Böyle bir memnuniyetsizlik işletmelerin küçük ölçekli olması, katma değeri düşük ürünler üretiyor olması ve devletten beklentilerinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Bu konuda işletmelere teşvikler kapsamında eleman veya sigorta desteğinden yararlanma sağlanabilir.  İşletmeleriz ulaşım ağı yetersizliğinden memnuniyetsizliğinin %60’lar düzeyinde olması, yalnızca işletmelerin değil ilin en genel ve somut zafiyetlerinden birisidir. İlin Anakara Erzurum duble karayolu bağlantısındaki eksiklik, Sivas bağlantısındaki Çamlıbel geçidi güçlüğü, Niksar-Tokat-Ordu, Turhal-Zile- Çekerek-Sungurlu duble karayolu bağlantısının tamamlanamaması, havayolu ulaşımının çevre illere göre kısıtlı olması, hızlı demiryolu bağlantısının olmaması, mevcut demiryolu ağının büyük şehirlerle direk bağlantısının bulunmaması ilin ekonomik ve sosyal gelişiminin önündeki en büyük engellerden birisidir. İlin ulaşım ağının geliştirilmesi, ilin rekabet düzeyini artıracak, turizm de dâhil olmak üzere tüm alanlarda gelişme sağlayacaktır. 99

100  İşletmelerin nitelikli-niteliksiz eleman bulma, kuruluş yeri, bulma, alt yapı eksikliği gibi konularda %30’lar düzeyinde memnuniyetsizliği işletmelerin büyümesinin önünde mekân ve işgücü konusunda büyük engellerin bulunmadığını göstermektedir. Buna rağmen işletmelerin kalıcı eleman temini konusunda eğitim kurumları ile bağlantılı çalışmaya ihtiyacı vardır.  İşletmelerin tesislerini başka bir şehre taşımama konusunda İŞKUR, Organize Sanayi Müdürlüğü, Valilik, Belediye, Ticaret ve Sanayi Odası, OKA, KOSGEB, Esnaf ve Sanatlar Odası, Çevre Kurulu, Sivil Toplum Örgütleri, Basın-Yayım Organlarından beklentilerini karşılama konusundaki olumsuzluk cevabı abartılı bulunabilmesine karşın, işletmelerle kurumlar arasında bir iletişim zafiyeti ve zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.  Tokat ili halkının mutluluk düzeyinin Türkiye ortalaması ile aynı düzeyde olması, merkezi yönetim hizmetlerinden memnuniyet düzeyinin Türkiye ortalamasından yüksek olması, mevcut iklim, arazi, su, sosyal, kültürel, doğal zenginlikleri, tarihi birikimi ile ekonomik gelişmesini hızlandırabilecek ve göç düşüncesini önleyebilecek potansiyele sahiptir. 100