2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ 4. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK 5.PROJE SEÇİMİ, İŞLENİŞİ V SUNUMU 1. PROJE 2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ 3. MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI 4.

... konulu sunumlar: "2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ 4. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK 5.PROJE SEÇİMİ, İŞLENİŞİ V SUNUMU 1. PROJE 2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ 3. MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI 4."— Sunum transkripti:

1

2 2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ 4. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK 5.PROJE SEÇİMİ, İŞLENİŞİ V SUNUMU 1. PROJE 2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ 3. MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI 4. SÜRDÜREBİLİRLİK 5. PROJE SEÇİMİ İŞLENİŞİ VE SUNUMU 6. SODES PROJELERİNİN AŞAMALARI

3 1.1. Proje Nedir? 1.1. Proje Nedir? 1.2. Projenin Konusu 1.2. Projenin Konusu 1.4. Neden Proje 1.3. Proje Parametreleri 1.3. Proje Parametreleri

4 2.1. Proje Fikrinin Belirlenmesi ve Analiz Edilmesi 2.1. Proje Fikrinin Belirlenmesi ve Analiz Edilmesi 2.2. Projenin Tasarlanması 2.2. Projenin Tasarlanması 2.5. Projenin İzleme Ve Değerlendirmesi 2.5. Projenin İzleme Ve Değerlendirmesi 2.3. Projenin Finansmanı 2.3. Projenin Finansmanı 2.4. Projenin Uygulanması 2.4. Projenin Uygulanması 2. Proje Döngüsü Yönetimi 2. Proje Döngüsü Yönetimi

5 3.1. Analiz Aşaması 3.1.1. Mevcut Durum Aşaması 3.1.2. Paydaş Analizi 3.1.3. Sorun Analizi 3.1.4. Hedef Analizi 3.1.5. Strateji Analizi 3.2. Planlama Aşaması 3.2.1. Mantıksal Çerçeve Matrisi 3.2.2. Faaliyet Ve Zaman Planlaması 3.2.3. Kaynak Planlaması 3.2.3.1. Faaliyet Bütçesi 3.2.3.2. Maliyetlerin Gerçekleştirilmesi 3.2.3.3. Beklenen Finansal Kaynaklar

6 4.1. Mali Sürdürülebilirlik 4.2. Kurumsal Sürdürülebilirlik 4.3. Politik Sürdürebilirlik ve Çevrenin Korunması

7 5.PROJE SEÇİMİ, İŞLENİŞİ VE SUNUMU 5.1. Proje Seçimi ve Özet Bilgiler 5.1.1. Projeyi yapmaya başlarken 5.1.2. Proje raporunun yazılımında dikkate alınması gerekenler 5.2. Bilgisayar Projelerinde Dikkat Edilmesin Gereken Hususlar 5.2.1. Proje konusu: Neler proje olabilir, neler olamaz? 5.2.2. Proje önerisi nasıl kaleme alınır? 5.2.3. Proje nasıl gerçekleştirilir? 5.2.4. Proje nasıl sunulur, raporu nasıl yazılır? 5.3. Matematik Projelerinde Dikkat Edilmesin Gereken Hususlar

8 6. SODES PROJELERİNİN AŞAMALARI 6.1. UYGULAMA ESASLARI 6.2. PROJE ÖNERİ FORMU 6.3. PROJE EKİBİ 6.4. CV 6.5. FAALİYET RAPORU 6.6. BÜTÇE 6.7. GÖRÜNÜRLÜK 6.8. PERFORMANS GÖSTERGELERİ

9 1.1. Proje Nedir? Proje, bir sorunun çözümüne yönelik tasarlanan, yer, zaman ve kaynak (bütçe) kısıtıyla sınırlandırılmış, beklenen sonuçlara ve amaca ulaşmak için oluşturulan faaliyetler bütünüdür (Karacadağ, 2011).(Karacadağ, 2011). Proje fikirlerin, açık ve net olarak tanımlanmış amaçlara ulaşmak amacıyla önceden planlanmış insan, bütçe ve zaman kaynakları kullanan bir girişime dönüşmesidir (Ankara Kalkınma Ajansı,2011).(Ankara Kalkınma Ajansı,2011). Proje, tek bir hedef ya da amaca yönelik olarak gerçekleştirilen, belirli bir zamanda, belirli bir bütçe ile ve tanımlanmış bir çerçeve içerisinde tamamlanması gereken, benzersiz, karmaşık ve bağlantılı faaliyetler dizisidir (Öztürk, 2010). (Öztürk, 2010) Görece karmaşık bir sorunun çözümüne yönelik tasarlanmış; Tanımlı hedefleri ve beklenen sonuçları olan; Mali, teknik ve insan kaynakları, yer ve zaman açısından sınırlandırılmış; Önceden planlanmış ve sonunda değerlendirmeye tabi tutulan; Sonuç odaklı, somut, pratik çalışmalar olarak tanımlanabilir (Gümüşel, 2007).(Gümüşel, 2007)

10 Proje, sadece zemin etüdü, bir alanın krokisi, bir taşınmaz yapının planı, bir elektronik eşyanın veya yeni keşfedilen Makinenin teknik tasarımı değildir. Teknik tasarımlar iyi planlanmış bir projenin sadece bütünleyici parçalarıdır. Proje özgün bir ürün, hizmet veya sonucu yaratmak için birçok faaliyetten oluşan geçici bir girişimdir. Geçicidir, çünkü tanımlanmış bir başlangıç ve bitişi vardır. Girişimdir, Çünkü faaliyetlerin yürütülmesi için insan gücüne, kaynağa ve ekipmana ihtiyaç vardır. Özgün bir ürün veya hizmet yaratır, zira projenin sonucu olarak elde edilen değer sadece bir kere yaratılır.

11 1.2 Projenin Konusu Projenin temeli bir ihtiyaca veya probleme dayanır. Asıl amaç ihtiyacın istenilen şekilde giderilmesi ve/veya problemin çözülmesidir. Bu durumun olumlu sonuçlanması proje amacının gerçekleştiğini gösterir. Hibe Programlarına yönelik hazırlanan projelerde, projenin amacının Hibe Programının bir veya bir çok amacına hizmet etmesi beklenir. Bu nedenle önce sorun veya ihtiyaç belirlenir, soruna dair veriler toplanıp analiz edilir, paydaşlar belirlenir, faaliyet planlaması yapılır ve amaca ulaşmayı sağlayacak stratejiler belirlenir. Sürecin sonunda belirlenecek olan en uygun strateji amaca en kısa sürede, en az maliyetle ve en etkili şekilde ulaştıracak stratejidir (Karacadağ, 2011).

12 Proje konusu; ilgi çeken, üzerinde düşünülen, merak edilen konulardan seçilmelidir. Akla pek çok fikir gelebilir. Bunlar not edilmeli hemen karar verilmemelidir. Bunlar arasından yapılabilecek, merak duyulan ve ilgi uyandıran bir konu seçilmelidir. Öğrenciler kendi projelerini seçmedikleri ya da önerilen derse uygun proje seçmedikleri zaman danışman öğretmen tarafından proje konusu öğrenciye verilir(MEB, 2013). PROJE KONUSU SEÇERKEN ŞU SORULARIN CEVAPLARI ARANMALIDIR1. Proje yapmam için bir gerekçem var mı?2. Niçin proje yapacağım?3. Projemin amacı nedir?4. Yapacağım proje ile dünyada, ülkemde ve yaşadığım bölgede hangi soruna çözüm getireceğim?5. Daha önce böyle bir projenin yapılıp yapılmadığından nasıl emin olacağım?6. Seçtiğim proje konusu, gerçekten bir soruna tekabül ediyor mu?7. Yapacağım proje hangi bakımdan özgündür?8. Proje konusu özgün olsa bile, acaba kullandığım yöntem bilimsel midir?9. Projenin bilime ve topluma katkısı ne olacaktır?10. Projede imkan ve sınırlılıklarım nelerdir?

13 1.3. Proje Parametreleri 1.3.1. Kapsam 1.3.2. Kalite 1.3.3. Maliyet 1.3.4. Zaman 1.3.5. Kaynaklar

14 Kapsam projenin sınırlarını belirleyen yargıdır. Projenin başarılı olarak tamamlanmasını sağlayacak ölçütleri ve temel proje elemanlarını daha küçük, daha yönetilebilir bileşenler olarak belirleyen, gelecekteki proje kararlarına temel oluşturacak yargılar bütünüdür. Bilgi sistemleri endüstrisinde kapsam genellikle fonksiyonel tanımlama olarak ifade edilir. Mühendislikte, yapılacak işin belirlenmesi olarak algılanır. Kapsam aynı zamanda bir mutabakata dair bir belge, bir proje başlangıç belgesi ya da proje talep formu olabilir. Bu belge takip edilecek tüm proje faaliyetlerini içerir. Kapsamın doğru olarak ortaya konması çok önemlidir. Kapsam proje yaşamı içerisinde değişebilir. Değişikliğin takip edilmesi ve buna proje planı çerçevesinde nasıl tepki verileceği proje yöneticisinin temel sorunları arasındadır (Öztürk, 2010). (Öztürk, 2010). 1.3.1. Kapsam

15 Projeyle ilgili olarak iki tip kalite söz konusudur. Birincisi, projenin ürettikleri ile ilgili olan “ürün kalitesi” dir. İkincisi ise, proje yönetimi sürecinin kendisiyle ilgili olan “süreç kalitesi’’ dir Bir projenin işleyişini izlemek üzere oluşturulmuş iyi bir kalite programı iyi bir yatırımdır. Daha çok proje yönetim sürecinin ne ölçüde iyi işlediğine ve nasıl geliştirilebileceğine odaklanır. Sürekli kalite gelişimi ve süreç kalite yönetimi, süreç kalitesini ölçmek için kullanılan kaynaklardır (Öztürk, 2010). (Öztürk, 2010). 1.3.2. Kalite

16 Maliyet, projeyi tanımlayan bir başka değişkendir. Maliyet proje yönetimi yaşam döngüsü içerisinde temel belirleyici faktördür. İlk değerlendirilmesi gereken safha, projenin başlangıcıdır. Genelde müşteri ya da faydalanıcı projeyle ilgili olarak bir rakam ortaya koyar. Daha resmi ya da ticari durumlarda proje yöneticisi projelendirilmiş iş için bir öneri ortaya koyar. Bu öneri projenin toplam maliyetini kapsayan bir tahmin içerir. Bu öneri bir başlangıç oluştursa da, müşteri ya da faydalanıcı nihai kararı için genellikle başka tahminleri de değerlendirmek ister (Öztürk, 2010). (Öztürk, 2010). 1.3.3. Maliyet

17 Müşteri, donör kuruluş ya da hükümet, projenin tamamlanması için bir takvim ya da son tarih belirler. Belirli bir seviyeye kadar maliyet ve zaman birbirleriyle ters olarak ilişkilidir. Projenin bitirileceği süre kısaltılabilir. Ancak, bu doğrudan maliyete yansıyacaktır. Proje yöneticisinin amacı, zamanı olabilecek en verimli ve üretici şekilde kullanmaktır. Kalan zaman proje bileşenleri arasında ya da başka projeler için kullanılabilecek bir kaynaktır. Proje başladıktan sonra proje yöneticisi projenin belirlenen takvimde yürütülmesine çalışır (Öztürk, 2010).(Öztürk, 2010). 1.3.4. Zaman

18 1.3.5. Kaynaklar Kaynaklar, insan gücü, donanım, tesisler ya da stok gibi kısıtlı olan, belli bir takvim çerçevesinde kullanılan ve dışarıdan da temin edilebilen varlıklardır. Bazıları sabit, bazıları ise uzun vade için değişkendir. Her durumda proje faaliyetlerinin bir takvime bağlanması ve sırayla tamamlanması açısından temel öneme sahiptirler (Öztürk, 2010).(Öztürk, 2010).

19 1.4. Neden Proje 1. Etkinliklerin belirli bir hedef doğrultusunda tasarlanmasını ve uygulanmasını sağlar. 2. Mali destek bulunmasına yardımcı olur.3. Zaman, insan ve mali kaynakların verimli ve etkin kullanımını sağlar. 4. Soruna ilişkin önerinin ilgili paydaşlara anlatımını ve çözüm sürecine paydaşların katılımını kolaylaştırır. 5. İzleme ve değerlendirme sürecine olanak sağlar.6. Sonuçların sürdürülebilir olmasını sağlar

20 2. PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ Proje Döngüsü Yönetimi (PDY), proje uygulamalarında istenen verimin alınamaması nedeniyle yapılan çalışmalar sonucunda özellikle uluslararası kuruluşların liderliğinde geliştirilen bir proje yönetimi aracıdır. PDY öncesi yapılan proje uygulamalarında, projelerin sağladıkları faydanın beklenenden ya da planlanandan az olduğu tespiti yapılmıştır. Bunun temel nedeni, projelerin planlama aşamalarının sistematiklikten yoksun olması, proje ile ilgili kesimlerin çoğu zaman gözardı edilmesi, risklerin ve sürdürülebilirlik faktörlerinin somut olarak belirlenmemiş olması ve en önemlisi edinilen tecrübelerin neredeyse hiç kullanılmamasıdır. PDY; projenin fikir aşamasından tamamlanmasına kadar geçen sürede kaliteyi, verimliliği ve etkililiği en iyi şekilde kullanmayı amaçlayan bir yaklaşımdır (Öztürk, 2010)

21 Bu da ancak hedeflerin net olarak tanımlanması ve bu hedeflere ulaşmak için mevcut ve potansiyel kaynakların verimli şekilde kullanılması ile mümkündür. Tüm bunların yapılabilmesi, etkin bir analiz ve değerlendirme sürecini ve bunun sonucunda “doğru ve etkili planlamayı” gerektirir. Doğru analiz proje planlamasında olmazsa olmazlardan biridir. PDY, projenin tüm aşamalarının birbiriyle etkileşimli biçimde işletildiği sistematik bir proje yönetim yaklaşımıdır (Tekindağ, 2005).

22 Bu yaklaşımda temel esas, planlamanın istenilen şekilde ortaya konabilmesi için proje ile ilgili tüm analizlerin eksiksiz yapılmasıdır. Doğru analiz ve bunu takip eden etkili planlama projenin istenen verimlilikte yönetimini sağlayacaktır. Bu çerçevede Avrupa Birliği başta olmak üzere birçok uluslararası kuruluşun taraf oldukları projelerde PDY’yi kullanmaları, şu hususları sağlamalarını kaçınılmaz kılmaktadır. 1. Proje hazırlık aşamasında gerekli özenin gösterilmesi2. Proje faydalanıcılarının proje sürecine katılımlarının sağlanması3. Proje kurgusunun yeterli kapsamda olması4. Projenin sürdürülebilirlik faktörlerinin dikkate alınması5. Şeffaf prosedürlerin uygulanması6. Süreci öğrenme çerçevesinin yaratılması

23 Doğru analiz ve planlama, uygulamada kaynak verimliliğini artırarak bunu kısa dönemde çıktılara dönüştürecek, ortaya çıkan bu değişimler projenin sürdürülebilir hedeflere ulaşmasını sağlayacaktır. Proje ve programların hazırlanması ve uygulanmasında gerekli unsurları fonksiyonel olarak ele alan PDY’nin belirgin nitelikleri bunlardır: Detaylı ve katılımcı ihtiyaç analizleri İhtiyaca yönelik çözüm/çözümler Hedef odaklı planlama ve uygulama Doğrulanabilir etkiler Sürdürülebilirliğe odaklanma Standart uygulamalar ve dokümantasyon Detaylı ve katılımcı ihtiyaç analizleri İhtiyaca yönelik çözüm/çözümler Hedef odaklı planlama ve uygulama Doğrulanabilir etkiler Sürdürülebilirliğe odaklanma Standart uygulamalar ve dokümantasyon

24 Her proje bir proje fikri ile başlar ve bunun analizi ile devam eder. Bir projenin yaşam seyri çeşitli aşamalardan geçerek tamamlanır. Genel olarak, proje fikrinin ortaya çıkışıyla başlayan ve projenin tamamlanması arasında geçen bir süreç Proje Döngüsü 6 aşamadan oluşmaktadır. 1. Proje fikrini belirleme2. Proje fikrinin analizi3. Ön değerlendirme4. Finansman5. Uygulama6. Değerlendirme.

25 Projeye ilişkin fikirlerin ortaya konduğu ve tasarlandığı ilk hareket noktasıdır. Yani, sorunun ortaya bir değişim ihtiyacıyla çıktığı ve bunun bir fikir olarak doğduğu aşamadır (Tekindağ, 2005). 2.1 Proje Fikrini Belirleme Bu aşamada proje fikrinin belirlenmesi için temel problemin ne olduğu, sonuç olarak neyin amaçlandığı ve genel olarak hangi faaliyetlerle sonuca ulaşılacağı ifade edilir (Karacadağ, 2010).

26 Projenin teknik ve uygulama açısından detaylı olarak tasarlandığı ve çeşitli kriterlere göre proje kapsamının belirlenerek, planlamasının yapıldığı ve faaliyet planı ile bütçesinin hazırlandığı aşamadır. Bu aşamada projenin yapılabilirliği konusunda taraflarca çeşitli analizler yapılır (Tekindağ, 2005). 2.2 Proje Fikrinin Analizi

27 2.3 Finansman Bu aşamada proje teklifi, ilgili proje kuruluşları tarafından çeşitli kriterlere göre değerlendirilir. Değerlendirme sonucunda seçilen projelere hibe desteği verilir (Tekindağ, 2005). Proje sahibi faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ve projenin istenilen amaca ulaşması için maddi kaynağa ihtiyaç duyar. Proje teklifini hazırlayan başvuru sahibi fon sağlayıcı kuruluşlara başvurur. Proje teklifi ilgili fon sağlayıcı kuruluş tarafından değerlendirilir, finans desteği sağlanıp sağlanmayacağına karar verilir. Fon sağlayıcı kuruluş projenin finansmanı için gerekli yasal belgeleri de başvuru esnasında başvuru sahibinden talep eder (Karacadağ, 2010).

28 Projenin uygulanmaya başlandığı ve uygulama süreçlerinin yönetildiği aşamadır (Karacadağ, 2011). Uygulama sürecinde projenin amacına ulaşmasını sağlayacak bir takım değişiklikler yapılabilir fakat bu değişiklikler projeyi genel amacından saptıracak önemli değişiklikler içeremez. Uygulama sürecinde her aşama izlenir ve tekrar tekrar gözden geçirilir (Karacadağ, 2011). 2.4 Projenin Uygulanması Finansal, fiziksel ve insan kaynakları harekete geçirilerek, hizmet, mal veya iş sözleşmeleri yapılır ve planlanan faaliyetler gerçekleştirilir. Projenin değişen şartlara paralel olarak ilerlemesi için tüm gelişmeler izlenir ve gereken önlemler proje yönetimi tarafından alınarak uygulamaya devam edilir (Tekindağ, 2005).

29 Devam eden veya tamamlanmış bir projenin, planlama sonuçlarına uygun olarak çeşitli kriterler kullanılarak tarafsız ve genellikle bağımsız değerlendirme uzmanlarınca değerlendirildiği aşamadır. Değerlendirme proje devam ederken yapılabileceği gibi, proje tamamlandıktan hemen sonra ya da belli süreler geçtikten sonra da yapılabilir (Tekindağ, 2005). 2.5 Projenin Değerlendirilmesi Değerlendirmenin temel amacı; planlanan hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının kontrol edilmesi, uygulamadaki verimlilik ve etkinliğin, projenin yarattığı etki ve sürdürülebilirliğin tespit edilmesidir. Yapılan tespitler sonucunda proje başarısı ortaya çıkacaktır. Yukarıdaki şekilden de görüleceği gibi, proje devam ederken yapılan değerlendirme proje fikrinin tekrar analiz edilmesini ve yeniden planlamayı gerektirebilir.

30 Proje döngüsünde genel prensip, her aşamanın bir sonraki aşama için temel olmasıdır. Örneğin, proje fikrinin belirlenmesi (Aşama 1), ikinci aşama, yani analiz için temel oluşturur. Döngü içerisindeki her aşama çok önemli olmakla birlikte, proje fikrinin belirlenmesi, analizi ve ön değerlendirme aşamaları döngü içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Zira sorun analizinin ve proje planlamasının iyi yapılmaması durumunda, proje büyük bir olasılıkla finansman aşamasında destekçi vey a fon sağlayan kuruluşlar tarafından kabul edilmeyecektir. Doğru analiz edilmeden tasarlanan projeler, mevcut faktörleri (finansal ve insan kaynağı, sosyo-kültürel faktörler vb.) dikkate almadan, gerçekçi olmayan hedeflere yönelecek, proje yanlış seçimler üzerine kurgulanacaktır. Böyle bir projenin bir proje teklifi olarak hazırlanması ve uygun bir teklif olarak fon sağlayan kuruluşlara sunulması mümkün değildir. PDY, göreceli olarak sade ve anlaşılır kavramların, işlerin ve tekniklerin toplamından oluşmaktadır. PDY'nin ortaya iyi sonuçlar çıkarması, sağlanan bilgilerin niteliğine ve nasıl uygulandığına bağlıdır. Dolayısıyla, PDY tek başına bir hedef değil, bir çerçeve yaratmak ve etkinliği artırmak için oluşturulur. PDY, tek başına projenin başarısını garanti edemez. Sadece başarı için yapılması gereken minimum gereksinimleri ortaya koyar. PDY ilkeleri çerçevesinde kullanılan proje planlama ve uygulama aracı ise “Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı”dır. Özet

31 Mantıksal çerçeve yaklaşımı bir projenin, Neden yapılması gerektiğini; Neyi başarmayı hedeflediğini; Başarıya hangi yollarla ulaşacağını; Başarıya ulaşmasında hangi dışsal koşulların etkin olduğunu; Başarının ölçülmesinde kullanılacak gösterge ve ölçütleri ve bunlarla ilgili bilginin nerede bulunacağını Belirlemek üzere kullanılan, düşünmeye yardımcı bir yöntemdir ve İki aşamadan oluşur 3.1. Analiz aşaması 3.2. Planlama aşaması

32 Projeye ilişkin tüm nitel ve nicel verilerin toplandığı, projeden uzun ve kısa vadede sektörel ve/veya toplumsal boyutlarda olumlu/olumsuz etkilenecek kitlelerin belirlendiği, mevcut sorunun açıklanmasına ve çözümüne yönelik tüm verilerin bir araya getirildiği ve amaca ulaşmayı sağlayacak temel stratejilerin belirlendiği aşamadır. Beş adımdan oluşmaktadır 3.1. Analiz Aşaması 3.1.1. Mevcut Durum Aşaması 3.1.2. Paydaş Analizi 3.1.3. Sorun Analizi 3.1.4. Hedef Analizi 3.1.5. Strateji Analizi

33 3.1.1. Mevcut Durum Aşaması Projenin niteliklere uygun tasarlanabilmesi için bölgenin, işletmenin ya da problemin kapsamlı şekilde tanımlanması, ihtiyaç ve sorun analizinin yapılmasıdır. Mevcut durum analizi için iyi bir literatür çalışması, proje alanının coğrafi yapısı, iklimsel özellikleri, sektörel analizi, çevresel problemler ve riskler ile temel altyapısına ilişkin değerlendirmeler yapılır. Ayrıca, proje konusunun hangi alana yönelik olduğu ve bu alana ait istatistikî veriler, hükümet politikaları ve bölgesel kalkınma programları, alana ait sosyal ve kültürel göstergeler ile ekonomik göstergeler sunulabilir. Projenin kısa vadede uygulamasının aciliyet arz ettiği ve uygulamanın gerekliliği anlatılırken iyi bir mevcut durum analizinin yapılmış olması gerekmektedir. Mevcut Durum Analizi yapılırken temel varsayımlara dayanan genel değerlendirmelere yer verilmemeli, objektif doğrulanabilir güvenli kaynaklardan elde edilen veriler sunulmalıdır. Mevcut Durum Analizi için Güçlü ve Zayıf yönlerin, Fırsat ve Tehditlerin (SWOT) analizi tekniğinin kullanılması en yaygın yöntem olarak bilinmektedir (Karacadağ, 2010).

34 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ Analiz: Bir bütünü oluşturan parçaları bilimsel bir amaçla birbirinden ayırma işidir. (TDK) SWOT Analizi: Bir kurum veya kuruluşun ve bulunduğu çevrenin değerlendirilmesinde kullanılan bir planlama ve organizasyon aracıdır SWOT Niçin Kullanılır: Bir kurum veya kuruluşun iç ve dış çevresinin değerlendirilmesinde kullanılan bir analiz tekniğidir. * Planlama yaparken * Sorun tanımlamada ve çözümlemede * Strateji Oluştururken * Analitik kararlarda Kullanılır * Planlama yaparken * Sorun tanımlamada ve çözümlemede * Strateji Oluştururken * Analitik kararlarda Kullanılır

35 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ ©South-Western College Publishing SStrengthsSStrengths W Weaknesses O Opportunities TThreatsTThreats İncelenen kuruluş, teknik, süreç veya bir durumun zayıf yanları (olumsuz hususlar) Güçlü yanları destekleyen dış çevredeki koşullar (fırsatlar). Dış çevreden gelen tehditler. İncelenen kuruluş, teknik, süreç veya bir durumun güçlü yanları. (olumlu hususlar)

36 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ SWOT Analizi, bir planın geliştirilmesi veya bir sorunun çözümü amacıyla, bir kurumun veya durumun güçlü yanlarını belirleyerek bunları en uygun fırsatlarla eşleştiren, zayıf ve tehdit edici yönleri azaltmayı hedefleyen sistematik bir planlama (stratejik planlama) aracıdır. SWOT Analizi Niçin Önemlidir? Teknik, mali, bilgi gibi faktörler açısından kontrol edilebilen unsurlardır. Bu nedenle müdahale mümkün alanlardır. Operasyon alanlarıdır. İçsel Unsurlar Sosyolojik, ekonomik, demografik, iklimsel, ticari ve Bu nedenle incelenen örgütün, sistemin, projenin dışında kontrol edilemeyen unsurlardır.İzleme, dikkate alma ve karar verme alanlarıdır. Dışsal Unsurlar

37 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ Avantajlarınız neler ? Neleri diğerlerinden daha iyi yapıyorsunuz ? Fikri hayata geçirmede hangi tip özgün veya düşük maliyetli kaynaklara sahipsiniz ? Pazardaki rakipler hangi yönünüzün güçlü olduğunuzu düşünüyor ? * Güçlü Yönleri Geliştirmeniz gereken yönler nelerdir? Hangi durumlardan kaçınmamız gerekir? Pazardaki rakipler hangi yönlerinizin zayıf görüyor? * Zayıf Yönleri

38 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ Sizi bekleyen iyi fırsatlar nelerdir ? Pazardaki hangi eğilimlerden haberdarsınız ? Teknolojideki son değişimlerden nasıl faydalanabilirsiniz ? Kurallardaki son değişimlerden nasıl faydalanabilirsiniz ? Güçlü yönlerinizi nasıl fırsata dönüştürebilirsiniz ? Zayıf yönlerinizi nasıl fırsata dönüştürebilirsiniz ? * Fırsatlar Önünüzde hangi engeller var ? Rakipleriniz ne yapıyor ? Teknolojideki son değişimler sizi nasıl olumsuz etkiliyor ? Kurallardaki son değişimler sizi nasıl olumsuz etkiliyor ? Güçlü yönleriniz tehdite dönüşebilirmi ? Zayıf yönleriniz tehdite dönüşebilirmi ? * Tehditler

39 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ Beyin fırtınası: Bir grup içindeki bireylerin, ilgilenilen sorun veya konu hakkındaki görüşlerini, çözüm önerilerini veya fikirlerini, kişisel olarak ayrı ayrı açıklamaları için uygulanan bir iletişim ve fikir üretim aracıdır. * Swot Analizinde Beyin Fırtınası 1.Konu belirlenir 2.Süre belirlenir 3.Değişik alanlardan gelen ve yaklaşık 12-15 kişiden oluşan gruplar oluşturulur. (Grupların homojen olmamasında yarar vardır.) 4.Grup üyelerinin kısaca kendilerini tanıtması sağlanır. 5.Gruplar, bir başkan ve bir raportör seçer. 6.Önce güçlü, sonra zayıf yönler, arkasından fırsatlar, en sonunda da tehditler için hazırlanan renkli kartlar dağıtılır. 7.Herkes her karta beşer madde yazar. (Daha az da yazılabilir). * Beyin Fırtınası Nasıl Yapılır?

40 3.1.1.1. SWOT ANALİZİ *Mevcut durumun yetersiz analizi *Projelerin hedef gruplarla ilgili olmaması *Proje sahibi kuruluşun konuyla ilgisinin zayıflığı *Stratejik çerçevenin belirsizliği *Risklerin yeterince dikkate alınmaması *Kısa vadeli bakış açısı *Geçmiş deneyimlerin yeni projelerde dikkate alınmaması *Faaliyet odaklı (sonuç odaklı değil) uygulama ve planlama *Doğrulanabilir olmayan proje çıktıları *Yetersiz proje dökümanları SWOT Analizinde Beyin Fırtınası

41 3.1.2. Paydaş Analizi Analiz aşamasının ikinci adımı olan paydaş analizi genelde sorun analizine paralel yapılır. Proje sonuçlarından olumlu ya da olumsuz etkilenebilecek ve belirtilen sorunun çözümüne katkı sağlayacak herhangi bir kişi, insan topluluğu, kurum veya işletme (faydalanıcılar, rekabet edenler…) paydaş olarak nitelendirilir. Paydaş analizinde temel problemin genel çerçevesi göz önünde bulundurularak, proje üzerinde ilgili tüm gruplar tanımlanır, paydaşların projeyle ilgililikleri, rolleri, kapasiteleri ve güçleri açıklanır. Proje konusuyla doğrudan ilgili, sonuçlarından olumlu etkilenecek olan birincil paydaşlar; hedef gruplar ve nihai faydalanıcılar, olumsuz etkilenecek olan birincil paydaşlar ise rakiplerdir. İkincil paydaşlar ise projeyi uygulayan, uygulanmasını destekleyen ve projeye fon sağlayan kişi ve kurumlardır. Hedef gruplar, projenin amaçları çerçevesinde, projeden doğrudan ve olumlu olarak etkilenecek gruplar/kuruluşlardır. Nihai Yararlanıcılar, projeden uzun vadede, geniş anlamda toplumsal veya sektörel boyutlarda yarar sağlayacak olanlardır

42 3.1.3. Sorun Analizi Sorun analizi mevcut durumun olumsuz yönlerini tanımlar ve tanımlanan problemler arasında “sebep ve sonuç” ilişkilerini oluşturur. Üç temel adımda şekillenir. 1.Önce projenin ana konusu ve temel çerçevesi tanımlanır. 2.Hedef grupların ve faydalanıcıların karşılaştıkları temel problemler tanımlanır ve analiz edilir. 3.Sebep ve sonuç ilişkilerinin açıklanması ve analizine yönelik sorun ağacı oluşturulur. Sorun ağacı mevcut olumsuz durumun özet metnidir. Sorun analizinde temel probleme neden olan durumların proje uygulamasında çözülebilecek nitelikte olması ve karmaşık olmaması gerekmektedir. Ayrıca, alt faaliyetlerden temel probleme doğru düzenlenecek neden-sonuç kurgusunun iyi yapılandırılması gerekir (Karacadağ, 2010).

43 3.1.4. Hedef Analizi Sorun analizinde belirtilen problemlerin çözümüne yönelik çalışmaların yapılması ve istenen hedeflerin gerçekleştirilmesi için potansiyel çözümlerin analiz edilmesidir. Bu aşamada paydaşlarla görüşülmeli, öncelikler belirlenmeli, elde edilecek hedeflerin gerçekçiliği ve ulaşılabilirliği değerlendirilmeli, istenilen hedeflere ulaştıracak ilave araçlar da tanımlanmalıdır. 1. Sorun analizinde belirtilen olumsuz ifadeler gerçekçi çözümlere dönüşecek şekilde yeniden tanımlanır. 2. Sorun analizinde belirtilen sebep-sonuç ilişkisi, araç-amaç ilişkisine dönüştürülecek şekilde yeni bir hiyerarşik yapı oluşturulur. 3. Belirtilen hedefler gözden geçirilir, gerekli ve uygun görüldüğü taktirde yeni hedefler eklenebilir, ana hedefe uygun olmayan, gereksiz ve ulaşılması mümkün olmayan hedefler silinir. 4. Sorun Ağacında bulunan olumsuz ifadeler istenilen ve ulaşılması hedeflenen olumlu durumlara çevrilir Hedef analizi süreci dört adımda özetlenir.

44 3.1.5. Strateji Analizi 3.1.5. Strateji Analizi Hedef analizinde tüm proje hedefleri ve alt hedefler faaliyetlere bölünür. Temel hedeflere ulaşmak için çeşitli yöntemler sunulur ve en uygun strateji seçilir. Her temel faaliyetin altında sonuca ulaşmayı sağlayacak yol ve yöntemler sıralanmıştır. Strateji seçilirken kaynakların uygunluğu, kurumun veya özel işletmenin kapasitesi, proje konusunun proje sahibinin misyonu, vizyonu ve politikalarıyla uyumu, bölgede uygulanmakta olan ve uygulanacak projeler için tamamlayıcı nitelik taşıyıp taşımadığı göz önünde bulundurulur (Karacadağ, 2011). Seçilen strateji istihdamın sağlanması, gelir dağılımında adaletin sağlanması, yoksulluğun azaltılmasına yönelik faaliyetlere katkıda bulunuyor mu? Dezavantajlı gruplar (kadın, yaşlı, özürlüler vb.) için fayda sağlayacak mı?Fayda-Maliyet analizi olumlu mu?Maliyet-Etkinlik analizi olumlu mu?Seçilen strateji bölgedeki ekonomik, sosyal ve politik hedeflerle uyumlu mu? Çevresel etkiler göz önünde bulundurulmuş mu?Seçilen stratejinin kurumsal kapasiteye katkısı var mı?Seçilen strateji devam eden proje ve programlarla bütünlük sağlıyor mu?Seçilen stratejiyle acilen çözülmesi gereken bir problem çözülüyor mu? Uygun strateji seçilirken aşağıdaki kontrol listesi kullanılır;

45 Seçilen strateji istihdamın sağlanması, gelir dağılımında adaletin sağlanması, yoksulluğun azaltılmasına yönelik faaliyetlere katkıda bulunuyor mu? Dezavantajlı gruplar (kadın, yaşlı, özürlüler vb.) için fayda sağlayacak mı?Fayda-Maliyet analizi olumlu mu?Maliyet-Etkinlik analizi olumlu mu?Seçilen strateji bölgedeki ekonomik, sosyal ve politik hedeflerle uyumlu mu? Çevresel etkiler göz önünde bulundurulmuş mu?Seçilen stratejinin kurumsal kapasiteye katkısı var mı?Seçilen strateji devam eden proje ve programlarla bütünlük sağlıyor mu?Seçilen stratejiyle acilen çözülmesi gereken bir problem çözülüyor mu? Uygun strateji seçilirken aşağıdaki kontrol listesi kullanılır;

46 Tüm tanımlanmış problemler ve/veya hedefler ele alınmalı mı veya bir kısmı mı seçilmeli? Seçilen stratejinin sağlayacağı fırsatlar nelerdir? Faydanın sürdürülebilirliğini sağlayacak ve istenen sonuçlara taşıyacak müdahale kombinasyonu nedir? Seçilen stratejiyle projenin sürdürülebilirliğinin sağlanması için en iyi ölçüde yerel sahiplenme olacak mı? En etkili maliyet seçenekleri nelerdir?Olumsuz çevresel etkiler en iyi şekilde nasıl hafifletilecek ve engellenecektir? Yoksul kimselerin ve diğer tanımlanmış dezavantajlı grupların ihtiyaçlarına en olumlu etkiyi sağlayacak strateji hangisidir? Strateji Analizinde cevaplanması gereken sorular ise şunlardır

47 Planlama aşaması analiz aşamasında bir araya getirilen tüm verilerin operasyonel bir programa dönüştürüldüğü aşamadır. Mantıksal Çerçeve Matrisi proje amacına uygun faaliyet ve kaynak planlaması bu aşamada yerine getirilir. 3.2. Planlama Aşaması 3.2.1. Mantıksal Çerçeve Matrisi 3.2.2. Faaliyet ve Zaman Planlaması 3.2.3. Kaynak Planlaması 3.2.3.1. Faaliyet Bütçesi 3.2.3.2. Maliyetlerin Gerçekleştirilmesi 3.2.3.3. Beklenen Finansal Kaynaklar

48 3.2.1. Mantıksal Çerçeve Matrisi Mantıksal Çerçeve Matrisi 4(dört) satır ve 4(dört) sütundan oluşan 16(on altı) gözlü projenin temel yapısını özetleyen bir tablodur. Sütun başlıkları, Proje Mantığı, Objektif Olarak Doğrulanabilir Başarı Göstergeleri, Doğrulama Kaynakları, Varsayımlardır. Mantıksal Çerçeve Matrisi projenin hazırlanması, planlanması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili özet bilgileri matris formatında sunan bir araçtır, bu yönüyle Mantıksal Çerçeve Matrisi daha çok mantıksal çerçeve yaklaşımının bir özeti olma özelliğine sahiptir.

49 Paydaşların projenin resmini görmelerini ve fikirlerinin bütünleşmesini sağlar.Durum analizinin, hedef ve amaçların sistematikleştirilmesini sağlar.Faaliyetler - sonuçlar- özel amaç ve genel amaç arasındaki hiyerarşik ilişkiyi kesin olarak ortaya koyar.Amaca nasıl-ne zaman ulaşılabileceğini gösterir.Başarı göstergelerini ve doğrulama kaynaklarını belirler.Sorumlulukları ve kaynakları belirler, bunlarla faaliyetleri ilişkilendirir. Projenin durum analizi ve planlamayla ilgili adımları bir araya toplar, analiz ile planlama arasında köprü vazifesi görür. Projedeki tüm bilgiyi öz olarak ifade eder, böylece projenin resmini görmemizi sağlar.Projeye engel teşkil edebilecek riskleri tanımlar, hata yapma olasılığını azaltır.Güvenilir bilgilere dayalı, detaylı analizler yapıldıktan sonra oluşturulan MantıksalÇerçeve Matrisi Hibe Başvuru Dokümanını hazırlamak için güvenilir bir temel oluşturur. Mantıksal Çerçeve Matrisi

50 Birinci sütun – Proje Mantığı Proje Mantığını anlatır. Hazırlanan projenin, teklif çağırısı programının hedef, amaç ve önceliklerine nasıl katkıda bulunacağı, projenin gerçekleştirmeyi amaçladığı dönüşümü, bu dönüşüm için elde edilmesi gereken sonuçları ve bu sonuçları yaratacak olan faaliyetleri bu sütunda yer alır. Bu sütun bir yönüyle projenin hayat döngüsünün özetlendiği alandır. İkinci sütun – Objektif Olarak Doğrulanabilir Başarı Göstergeleri Projede belirlediğimiz amaca yaklaşma, hedefe ulaşma, beklenen sonuçların gerçekleşme durumlarını ölçebileceğimiz verilerin neler olacağını gösterir. Dördüncü sütun - Varsayımlar Bu sütunda projenin uygulanmasına engel teşkil edebilecek faktörler tanımlanır. Burada “Birinci sütunda oluşturduğumuz proje mantığının gerçekleşmesi için proje kontrolü dışında kalan hangi şartların var olması gereklidir?” sorusu sorulur. Üçüncü sütun – Doğrulama Kaynakları İkinci sütundaki başarı göstergelerinin nasıl doğrulanacağı, bilgi kaynaklarının nereden sağlanacağı belirtilir.

51 3.2.2. Faaliyet ve Zaman Planlaması Faaliyet, projenin amaçlarına ulaşmak için gerekli olan sonuçları elde etmeye yönelik yapılması gereken iş ve işlemlerdir. Faaliyetler projenin amacı veya çıktısı değildir. Faaliyetler sonucunda elde edilen çıktılar (etki, ürün, hizmet) ile projede amaçlanan dönüşüm ve etki gerçekleştirilmeye çalışılır. Yani yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen sonuçlar ile projenin amacına ulaşılır, böylece projenin genel amacına hizmet edilir.

52 İş (Faaliyet) Döküm Ağacı Projede istenen etki ve dönüşümün sağlanması için belirlenen faaliyetlerin belirli bir hiyerarşiye göre düzenlenmesi işlemidir. Bu hiyerarşi oluşturulurken önce yapılacak ana faaliyetler belirlenir, daha sonra bu ana faaliyetlerin uygulamadaki detaylarına inerek alt faaliyetler belirlenir. Alt faaliyetler oluşturuldukça ağaç köklerinin yapısına benzer bir şekil oluştuğu için bu yapıya iş (faaliyet) döküm ağacı denir. İş döküm ağacında alt faaliyetler belirlenirken, dikkat edilmesi gereken husus bu detaylandırmanın ne kadar olacağıdır. Alt faaliyetlerin fazla detaylandırılması veya yeterince detaylandırılmaması durumunda projenin süresinin tespitinde, faaliyetlerin sağlıklı şekilde yürütülmesinde, ihtiyaç duyulan kaynak ve bütçenin belirlenmesinde hatalar oluşabilir. Faaliyet planlaması nedir? Projenin uygulanması için ihtiyaç duyulan faaliyetlerin planlanmasıdır. Planlama yapılırken faaliyetlerin sırası, birbiriyle olan ilişkileri ve faaliyetleri gerçekleştirecek ekip belirlenir. Faaliyet Planlaması, Faaliyetlerin daha net şekilde belirlenmesine ve daha iyi organize edilmesine yardımcı olur. Faaliyetlere yönelik sorumluluk atama, kaynak planlama, projeyi izleme ve değerlendirme konusunda proje yöneticisine yardımcı olur. Proje amacına yönelik faaliyetleri paydaşlarla birlikte kontrol edebilme olanağı sağlar.

53 3.4.3. Kaynak Planlaması Proje hazırlık sürecinin planlama safhasında projenin temel faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve sonuçlarının elde edilmesi için kaynak planlamasının yapılması gerekir. Kaynak planlamasından kastedilen proje bütçesinin proje faaliyetlerine uygun olarak hazırlanmasıdır. Bu nedenle proje bütçesi, projenin faaliyet dönemi için, projenin genel ve özel amaçları ile proje sahibinin politikalarına uygun olarak hazırlanan, projenin gelecek dönem faaliyetlerini ve sonuçlarını parasal ve sayısal olarak ifade eden raporlar olarak tanımlanabilir. Proje bütçesi projenin mantıksal kurgusu ve faaliyetler tamamlandıktan sonra doldurulmalıdır. Bütçeleme proje faaliyetlerine uygun yapılmalıdır. Bütçe formatı üç bölümden oluşmaktadır. 3.4.3.1. Faaliyet Bütçesi 3.4.3.2. Maliyetlerin Gerçekleştirilmesi 3.4.3.3. Beklenen Finansal Kaynaklar

54 Faaliyet Bütçesi başvuru sahibi ve ortakları tarafından proje faaliyetlerine uygun yapılacak tüm uygun doğrudan ve dolaylı maliyet kalemlerini oluşturur. Her maliyet ilgili bütçe kalemi altında belirtilmeli ve bütçe formatındaki kalemler hiçbir şekilde silinmemeli ve yeni bütçe kalemleri eklenmemelidir. Faaliyet bütçesi 6 (altı) başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklar sırasıyla İnsan Kaynakları Seyahat Ekipman-Malzeme Yerel Ofis Malzemeleri Diğer Maliyetler-Hizmetler İdari Maliyetler (Uygun Dolaylı Maliyetler) 3.4.3.1. Faaliyet Bütçesi

55 3.4.3.1.1. İnsan Kaynakları Proje amacının gerçekleşmesi için deneyimli bir proje ekibine ihtiyaç duyulur. Bu proje ekibi proje faaliyetlerinin yürütülmesini sağlayacak idari ve teknik personel ile destek personelidir. Bütçede en yüksek maliyetli kalemlerdendir. Bazı projelerin yürütülmesi için danışman görevlendirilmesinin gerektiği durumlarda danışman için de ödenecek miktarın insan kaynakları bütçe gideri kalemi altında gösterilmesi gerekir. Bazı hibe programlarında idari personel için ayrılan bütçe fon sağlayıcı kuruluş tarafından uygun maliyet olarak kabul edilmeyebilir. Proje faaliyetlerinin yürütülmesinde başvuru sahibi kendi personelini veya dışarıdan personel görevlendirebilir. Proje yürütücüsü personelin tam zamanlı olması zorunlu değildir. Faydalanıcı yarı zamanlı personel de görevlendirebilir. Yarı zamanlı personelin görevlendirilmesi durumunda personel gideri için yapılacak hesaplamada tatiller ve çalışmadığı sürenin göz önünde bulundurulması gerekir. Proje yürütücüsü personelin maaşı piyasa koşullarına göre belirlenmeli ve proje için gerekli olduğu düşünülmeyen insan kaynağı maliyeti bütçede yer almamalıdır. Ayrıca bütçede belirtilen her bir kalemin gerekli olduğu yoruma yer bırakmayacak şekilde açık ve net belirtilmelidir.

56 3.4.3.1.2. Seyahat Proje kapsamında yapılacak seyahatler projede seyahat başlığı altında yazılır. Projede uygun görülen seyahatler proje amacına ve faaliyetlerine uygun olmalıdır. Seyahatte faaliyet-maliyet uyumu gözetilmeli, belirtilen fiyatlar piyasa koşullarına göre belirlenmelidir. Ayrıca belirtilen faaliyetin proje sonuçlarının elde edilmesinin sağlanması için gerekli olduğu tam olarak açıklanmalıdır. Gereksiz seyahatlere yer verilmemeli, seyahat edilecek yurtiçi ve yurtdışı merkezler proje içeriğine ve objektif esaslara dayandırılmalıdır.

57 3.4.3.1.3. Ekipman ve Malzeme Projenin amaçlarına uygun proje kapsamında alınması gerekli olduğu düşünülen her türlü eşya, makine ve teçhizattır. Bu makine ve teçhizat bilgisayar, ofis donanımı ve mobilyaları, işletmenin kapasitesini arttırmaya yönelik makineler olarak ifade edilebilir. Bütçenin en maliyetli kalemi olarak nitelendirilebilir. Projede alınması öngörülen ekipman ve malzeme proje faaliyetleriyle uyumlu olmalıdır. Örneğin, üretim kapasitesini arttırmaya yönelik fon sağlayıcı kuruluşa proje sunan bir mermer işletmesinin üretimini arttırmaya yönelik makine ve teçhizat talep etme yerine, bütçede ofis mobilyası ve donanımı için yüksek tutar belirtmiş olması projenin amaç ve faaliyetlerine uygun olmayacaktır. Projede gereksiz ekipman ve malzeme için bütçe ayrılmamalı, fiyatlandırma piyasa koşulları göz önünde bulundurularak yapılmalıdır

58 3.4.3.1.4. Yerel Ofis Maliyetleri Proje faaliyetlerinin tek bir yerden yürütülmesi, idari ve teknik işlerin yerine getirilmesi için bir ofise ihtiyaç duyulur. Ofise ait tüm elektrik, su, ısınma ve bakım maliyetleri ile projede kullanılacak kırtasiye gideri bu bütçe kalemi altında detaylandırılır. Proje faaliyetleriyle uygun illiyet bağı kurulduğunda bütçede bu giderler için maliyetlendirme yapılabilir. Avrupa Birliği ve Kalkınma Ajanslarına yönelik hazırlanan projelerde genel yaklaşım, hibe projesi için yeni bir ofis kiralanmadığı sürece, yerel ofis başlığı altından ödeme yapılmaması yönündedir. Proje faaliyetlerinin yürütülmesi için kiralanacak ofisin kira bedelinin uygun maliyet olup olmadığı hibe programının başvuru rehberinden anlaşılabilir.

59 3.4.3.1.5. Diğer Maliyetler ve Hizmetler Projede birtakım faaliyetler bazı özel ve kamu tüzel kişilerine devredilerek yerine getirilebilir. Bu tür faaliyetler bu bütçe kalemi altında gösterilir. Bu bütçe kaleminde tanıtım, değerlendirme, konferans/seminer ve inşaat işleri gibi maliyetler yazılmalıdır 3.4.3.1.6. Dolaylı Giderler (İdari Giderler) Proje yönetim merkezine ait kira, su, iletişim, ısınma vb. genel yönetim giderlerinin detaylandırıldığı ilgili bütçe kalemidir. Proje toplam uygun doğrudan maliyetlerin belli bir oranına denk gelecek şekilde başvuru rehberlerinde belirtilir. Örneğin, projenin uygun doğrudan maliyetler toplamının %1’i. Bu bütçe kalemi altında belirtilen maliyetlerin de proje uygulamasında belgelendirilmesi gerekir. Projede idari maliyetler olarak gösterilen maliyetin diğer bütçe kalemleri altında gösterilmemiş olması gerekmektedir.

60 3.2.3.2. Maliyetlerin Gerçekleştirilmesi Projenin faaliyet bütçesinde belirtilen bütçe kalemlerinin hangi amaçla, ne zaman kullanılacağı ve hangi özelliklere sahip olduğunun açık ve net bir şekilde yazıldığı proje bütçesi ekidir. Özellikle Kalkınma Ajanslarına sunulan projelerde bütçe revizyonu aşamasında piyasa koşullarında yüksek maliyetli olduğu düşünülen kalemler için belirtilen fiyatların çok fazla düşürülmemesi için iyi bir gerekçelendirmenin yapılması gerekmektedir. Ayrıca, Maliyetlerin gerekçelendirilmesine ek olarak başvuru rehberlerinde istenildiği taktirde belirli bir fiyatı aşan bütçe kalemleri için proforma faturaların da Ajansa sunulması gerekir. Ajansa sunulan proforma faturalar da sadece kalemler için belirtilen fiyatlar değil, satın alınacak mal ve hizmetin karakteristik özelliğinin de belirtilmesi gerekir.

61 3.2.3.3. Beklenen Finansal Kaynaklar Başvuru sahibinin ve ortakların mali katkıları ile talep edilen destek miktarının belirtildiği proje bütçesi bölümüdür. Bir projenin gelirleri fon sağlayacağı kuruluş (Kalkınma Ajansı, AB ve diğer) tarafından sağlanan destek, eş finansman katkısı(başvuru sahibi ve ortakların katkısı), proje faaliyetlerinden elde edilen gelir, faiz gelirleri ve diğer gelirler olarak hesaplanabilir. Beklenen finansman kaynakları belirtilirken başvuru rehberlerinde belirtilen azami ve asgari destek miktarları göz önünde bulundurulmalıdır. Başvuru sahibinin sağlayacağı maddi katkı hiçbir şekilde başvuru rehberlerinde belirtilen minimum eş finansman katkısı oranından düşük olmamalıdır. Zira bu durum proje teklifi değerlendirmeye alınmadan ön inceleme aşamasında projenin reddedilmesine neden olabilir.

62 4. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Projede devamlılığın, çeşitliliğin ve üretkenliğin sağlanması, projenin kendini sübvanse etmesi, kendi ayakları üzerinde durması, sürdürülebilirlik kavramı ile açıklanır. Ekonomik, sosyal, bilimsel ve kültürel kalkınmaya katma değer sağlamayan bir projenin tam olarak amacına ulaştığı ve sürdürülebilir olduğu söylenemez. Bu nedenle proje hazırlanırken mali, kurumsal ve politik sürdürülebilirliğin projenin temel amaç ve önceliklerine uygun olarak belirtilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Hazırlanacak projede Sürdürülebilirlik” kavramı açıklanırken, gereksiz, anlaşılmayan, güvenilir olmayan değerlendirmelere yer verilmemesi gerekmektedir. 4.1. Mali Sürdürülebilirlik 4.2. Kurumsal Sürdürülebilirlik 4.3. Politik Sürdürebilirlik ve Çevrenin Korunması

63 4.1. Mali Sürdürülebilirlik Mali destek sağlanarak başlanmış ve sonuçlarına ulaşılmış bir projenin etkilerinin uzun bir zaman dilimine yayılması için proje bittikten sonra gerekli olan mali kaynağın nasıl ve nereden sağlanacağı mali sürdürülebilirlik olarak açıklanır. Mali sürdürülebilirlik açıklanırken işletmenin sermaye yapısı, faaliyet gösterdiği sektördeki pazar payı, karlılık endeksleri, sektörün büyüklüğü vb. finansal kavramlara yönelik yeterli bilgi sunulmalıdır. İşletmemiz, karını ve gelirini ana faaliyet konusundan elde etmektedir. İşletmemizin bilançosundaki Bankalar değerinin 2009 yılına oranla 2010 yılında 10 (on) kat arttığı ve bunun sonucunda da Dönen Varlıklar’ ın toplam bilançodaki payının % 35’ten % 45’e yükseldiği görülmektedir. İşletmenin Ticari Alacakları’nın yıllar itibari ile artış göstermesi alacak devir hızının yükseldiğini ve işletmemizin başarılı bir şekilde tahsilat yapabildiğini göstermektedir. İşletmemiz bir yandan mevcut teknolojisini yenileme imkânı sağlarken bir yandan da üretim kapasitesini çalışan sayısı ve makine adedi bakımından artırmaya çalışmaktadır. Üretim kapasitesi artan ve sermaye yapısı güçlenen işletmemiz, yeni pazarlara ürün satabilecek ve mevcut pazarlardaki müşteri sayısını artırabilecektir.

64 4.2. Kurumsal Sürdürülebilirlik Proje uygulamasında yer alan yapıların (kurum, işletme vb.) projenin tamamlanmasıyla projedeki görevine devam edip etmeyeceği, proje sonuçlarının yerel otoriteler tarafından sahiplenip sahiplenmeyeceği ile proje uygulamasıyla elde edilen bilgi kaynaklarının paydaşlar üzerindeki etkilerinin sürdürülebilirliği bu başlık altında belirtilir. İşletmemiz, bu proje faaliyetleri sırasında alacağı eğitim hizmetleri ile kurumsal yapısının sürdürülebilir biçimde organize edilmesini hedeflemektedir. Üst yönetim de dâhil olmak üzere tüm çalışanların katılacağı kurumsallaşma ağırlıklı bu eğitimler, işletmemizin bu projeyle yalnızca üretim, finansman ve pazarlama bileşenini değil yönetim bileşenini de organize etmeyi planladığını ifade etmektedir.

65 4.3. Politik Sürdürebilirlik ve Çevrenin Korunması Proje amacının merkezi ve yerel otoritelerin politikaları ile uyumu, proje sonuçlarının yapısal etkileri (mevzuatta, davranış kurallarında, yöntemlerde vb. sağlayacağı iyileşme) ile projenin sürdürülebilir kalkınma ve çevrenin korunmasına yönelik faaliyetleri bu başlık altında detaylandırılır. İşletmenin faaliyet gösterdiği mermer sektörü, inşaat sektörüne önemli bir girdi temini sağlamaktadır. İşletmemizde üretilen ürünler Türkiye’nin tüm bölgelerine ulaşmaktadır. İşletmemiz bu projeyle üretim, yönetim ve pazarlama kapasitesini geliştirerek ihracat miktarını ve ihracat yapılan ülke sayısını artırmayı; GAP Eylem Planı’nın belirtilen “Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi” amacına katkı sağlamayı hedeflemektedir. Projenin uygulanması işletmemizin üretim, satış kapasitesi ile rekabet gücünün artmasını sağlayacak, bu durum Türkiye’nin ihracat gelirlerinin artmasına ve yeni vergi kaynaklarının doğmasına katkı sağlayacaktır.

66 5.1. Proje Seçimi ve Özet Bilgiler Proje çalışması için sizi ilgilendiren ve motive eden bir konu seçin (konu orijinal, yeni ve en önemlisi size ait bir fikir olmalıdır). Biraz merak, araştırma, uzmanlardan bilgi, kritik düşünce, yaratıcılık ve azim ekleyin. Her zaman kazanamayabilir veya sonuç alamayabilirsiniz. Tabii ki hayal kırıklığı ve başarısızlık riski de vardır. Eğer bu başarısızlığa neyin neden olmuş olabileceği sorusunu sorup buna yanıt ararsanız bazen istediğiniz sonuca da ulaşabilirsiniz. Burada önemli olan kazanmak değil, yeni ve çözülmemiş bir soruna el atmış ve onun çözümü için önerilerde bulunmuş olmanızdır. Unutmayınız ki kimi zaman çok umut veren bir proje başarısızlıkla sonuçlanabileceği gibi, bazen de hiçbir sonuca ulaşmayacağı veya gerçekçi olmadığı düşünülen bir proje hiç öngörülmemiş olan başarılı sonuçlara varabilir.

67 5.1. Proje Seçimi ve Özet Bilgiler 5.1.1. Projeyi yapmaya başlarken 5.1.2. Proje raporunun yazılımında dikkate alınması gerekenler 5.2. Bilgisayar Projelerinde Dikkat Edilmesin Gereken Hususlar 5.2.1. Proje konusu: Neler proje olabilir, neler olamaz? 5.2.2. Proje önerisi nasıl kaleme alınır? 5.2.3. Proje nasıl gerçekleştirilir? 5.2.4. Proje raporu nasıl yazılır? 5.3. Matematik Projelerinde Dikkat Edilmesin Gereken Hususlar 5.PROJE SEÇİMİ, İŞLENİŞİ VE SUNUMU

68 5.1.1. Projeyi yapmaya başlarken: Konuyu seçin; Konuyu inceleyin, araştırın; Kendi araştıracağınız konuya karar verin; Bir zaman çizelgesi hazırlayın; Deneyleri planlayın; Yardımcı öğretmeniniz ve danışmanınızla konuşun, tartışın ve fikirlerini alın; Deneyleri yapın projeyi tamamlayın; Sonuçları inceleyin ve tartışın 5.1.2. Proje raporunun yazılımında dikkate alınması gerekenler: Konu başlığı İçerik listesi Giriş Deney Tartışma Sonuç Teşekkür Kaynakça

69 5.2.1. Proje konusu: Neler proje olabilir, neler olamaz? 5.2. Bilgisayar Projelerinde Dikkat Edilmesin Gereken Hususlar Bir bilgisayar projesinin bunlardan bir veya birkaçı ile doğrudan ilgili olması beklenir. Lise veya üniversite düzeyinde birikimi olan yarışmacıların projelerini bu alanların uygulama konularında seçmeleri akılcı olacaktır. Projelerin sonuçlarının, teorik bir çıkarımdan ziyade, bir yazılım olması normal beklenendir. Bir kısıt olmamakla birlikte bu düzeydeki proje yarışmaları için yönelinebilecek alanları Algoritmalar ve Veri Yapıları Nümerik ve Sembolik Hesaplama Bilgi Yönetimi Grafik, Görüntüleme ve Çoklu ortam Akıllı Sistemler

70 Salt yazılım araçlarının hünerli kullanımına dayalı projeler değerli sayılmazlar. Buna en iyi örnek web sayfası oluşturmalarıdır. Konu ne kadar özgün, tasarım ne kadar estetik ve kullanışlı olsa da herhangi bir WEB sayfası tasarımı değerli bir proje olmayacaktır. Ancak, örneğin belirli bir amaca yönelik, java applet oluşturulması, değerli olabilecektir. Elbette, buradaki değerin ölçütü, o appletin yazımında kullanılan Algoritma ve Veri Yapısı bağlamındaki özgünlüktür. Sanılanın aksine, elektronik herhangi bir işlevin içine bilgisayarın katılması, (örneğin bir kumandanın bilgisayar aracılığı ile yapılması) bu işi bilgisayar yarışma projesi yapmaya yeterli değildir. Bu durumlarda bilgisayarın katkı verdiği işlevin bütünü değerlendirilmeyecek, yalnızca bilgisayar tarafındaki yazılım, yukarıda belirtilmiş çerçevede değerlendirilecektir. Örnek vermek gerekirse, çok büyük emeklerle tasarlanmış ve gerçekleştirilmiş bir elektro-mekanik kol mekanizması bilgisayarla kontrol edilmesine karşın, bu kontrol, menülü basit bir program aracılığı ile bilgisayarın (örneğin paralel) port’undan bir düzine işaretin yollanması ile gerçekleşiyor ise bu proje değerli addedilmeyecektir. Çünkü bilgisayar tarafında yapılmış işin bir özgünlüğü yoktur, emek bakımından değerlendirildiğinde bile bir iki saatlik bir programlamadır. Öte yandan, çok basit çizgilerle oluşturulmuş, sanal dünyadaki bir robot kolun hareketlerini akıllı kararlarla (örneğin etrafta ne olduğunu bilerek, hareket ve yer kısıtlarını göz önünde bulundurarak) yaptırabilecek bir (Yapay Zeka) programı değerli kabul edilecektir.

71 Proje önerisinde:  Amaç,  Durum,  Yöntem başlıkları altında projenin neyi amaçladığını, ülkemizdeki/dünyadaki bu konu ile ilgili durumun ne olduğunu (benzer ürünlerin ne olduğunu), sizin amaçladığınızın farklılığını/benzerliğini, projenin gerçekleştirilmesi için hangi yöntem(ler)in kullanılmasının tasarlandığını, bunun nedenlerini, hangi yazılım ortamının kullanılacağını belirtiniz. 5.2.2. Proje önerisi nasıl kaleme alınır? Proje önerisinde, önerilen işin güncelliği, yararlılığı, topluma katkısı vb. konularını aşırı irdelemenin anlamı yoktur. Bunun bir kompozisyon yarışması değil bir Bilgisayar proje yarışması olduğunu, jürinin bu konularda yaygın bilgisinin zaten var olduğunu unutmayınız. Ayrıca, proje adlandırılmasında ve konu betimlemesinde alçak gönüllü olunuz.

72 Kullanacağınız Bilgisayar Bilimsel yöntem(ler)i, programlama ortamınızın gerçeklerini (işlemci hızı ve yeteneği, bellek sığası, problemin doğasından gelen zaman kısıtları) göz önünde bulundurarak irdeleyiniz. Pek çok yöntem bu bakımlardan elenmeye mahkumdur. 5.2.3. Proje nasıl gerçekleştirilir? Projenizle ilgili derinlemesine bir ön araştırma yapınız. Günümüzde bilimsel etkinlikte bulunmanın ön koşulu önceki çalışmaları enine boyuna bilmektir. Bunun için kütüphaneler ve uzman kişiler iyi birer kaynak iseler de, ne yazık ki, erişebilirlikleri azdır. İnternet bu gereksinimi en iyi giderebileceğiniz ortamdır. Arama motorlarını, bu amaç için kullanınız. Bilgisayar Biliminin çeşitli konularındaki ders notları internette de bulunabilmektedir. Bunlar başlangıç için çok uygundur. Program kütüphanelerinin kullanımı dışında yabancı kod kullanmayınız. Jüri üyeleri özgün olmayan durumları çok çabuk fark etmekte ve bu tür projeler doğrudan değerlendirme dışı bırakılmaktadır. Kullandığınız ve size ait olmayan her şeyi dürüstlükle beyan ediniz. Bu size bir şey kaybettirmeyecektir.

73 Uygulama dili olarak yetersiz bir dil seçmeyiniz. Bu bakımdan size önerimiz Görüntü İşlemleme; Görüntü Tanıma; Ses işlemleme; Matematiksel hesap; Alt Düzey Programlama; Derleyici/Çevirici yazımı ağırlıklı projeler için C veya Pascal dillerini seçmenizdir. Eğer bunların ikisini de yeni öğrenecek iseniz seçiminizi C’den yana yapın. Görüntü işleme ile ilgili OpenGL uygulama ortamının (kütüphanesinin) varlığına dikkat çekmek isteriz. WEB tabanlı, hareketli görüntüye yönelik işler için Java dilini tercih edebilirsiniz. Bu dildeki uygulamaların yavaş olacağını ve C’deki kadar programlama özgürlüğünüzün olmayacağını hesaba katmalısınız. Lüzumsuz yere Nesneye-Yönelik (Object-Oriented) programlama yapmanıza gerek yoktur. Bu yöntem, kodun tekrar kullanımı söz konusu olacak ise anlamlıdır. Ufak uygulamalar (birkaç bin satır) için getirecekleri ile götürecekleri (ek programlama yükü) iyi hesaplanmalıdır. Saf (pure) Yapay Zeka uygulamaları için (teorem ispatlama, zeka oyunları, doğal dil işlemleme gibi) Lisp veya Prolog uygun dillerdir; ancak hız sizin için önemli bir bileşen ise ve fazla kod yazmanın getireceği sıkıntıları göğüslemeye hazırsanız, seçiminiz C veya Pascal yönünde de olabilir. Projenizi alt bölümlere ayırınız. Bilgisayar başına oturmadan önce detaylı bir tasarım yapınız. Çoğunluk amatör yazılımcı tasarım evresi ile kodlama (programı bilgisayarda yazma) evresini birleştirir, karıştırır. Bu ise tasarımın sağlıksız gelişmesine ve geri dönülmesi zor hatalara yol açar. Veri yapısının teknik ayrıntıları, hangi amaçla hangi fonksiyonların yazılacağı, ekran görünümleri hep tasarım aşamasında saptamanız gereken hususlardır.

74 Program yazım usullerine (geleneklerine) uyunuz Fonksiyonlara ve global değişkenlere anlaşılabilir isimler veriniz. Global değişkenlerin ilk karakterini büyük harfle yazınız, yerel değişkenler için küçük harf kullanınız, macro’ları hep büyük harflerden oluşturunuz. Fonksiyonel programlama yapınız. Bu, go to yapılarını çok azda tutmanız (tercihen hiç kullanmamanız) demektir. Ayrıca, çok zorunlu olmadıkça global değişken kullanımından kaçınmak da bu usulün bir gereğidir. Prototip kullanınız. Adlandırılmış sabitler (macro, constant) kullanınız. Hizalama (intendation) kurallarına uyunuz. Programınızın önemli yerlerine açıklamalar (comment) koyunuz. Yazım usulleri için internette de kaynak bulabilirsiniz. C türevi diller için iyi bir kaynağa http://www.psgd.org/paul/docs/cstyle/cstyle.htm adresinden erişebilirsiniz.

75 Yazdıklarınızı aşama aşama test ediniz. Alt birimlerinin çok sağlıklı çalıştığı belirlenmemiş programlardaki bozuklukların nedenini saptamak saman yığınında iğne aramaya benzer. Her zaman tekrarlamayan, ancak bazen oluşan hatalara göz yummayınız. Programınızı hep aynı verilerle sınamayınız. Hatta önerimiz, arkadaşlarınıza kullanım kurullarını anlatıp onların programınızı dilediklerince denemelerini sağlamanızdır. Profesyonel proje çalışmalarında testi yapan kişiler kesinlikle programı yazan kişilerden oluşmamaktadır.

76 Rapor seçtiğiniz konu hakkında yaptığınız her türlü araştırmanın özetidir. Başlangıçtan bitişe, bütün projenin toplanan ve gözlenen bilgilerini içerir. Rapor kolay anlaşılır ve düzenli olmalıdır. Konuyla ilgisi olmayan bir insan raporunuzu okuduğunda, sırayla neyi neden ve nasıl yaptığınızı, sonunda ne bulduğunuzu ve nasıl değerlendirdiğinizi anlayabilmelidir. Bilimsel projenizi bir stant düzenleyerek, seyircilere sözlü olarak sunacaksınız. Rapor standınızdaki yazılı sunumuzdur. Eğer projeniz boyunca düşündüğünüz, planladığınız ve yaptığınız her şeyi düzenli olarak yazdıysanız, yani günlük tuttuysanız rapor yazmak çok kolaydır. Mümkünse raporunuzu bilgisayarda yazın ve bir dosyada sunun. Ya da el yazınızla bir deftere yazın. Genellikle raporlar 5-30 sayfa uzunluğundadır. Satır aralarında boşluk bırakılır. 5.2.4. Proje raporu nasıl yazılır?

77 5.2.4.1. Başlık: Başlık bölümü 2 şekilde düzenlenebilir. Eğer projenizle bir yarışmaya girecekseniz, jürinin objektif değerlendirme yapması için, başlık bölümünde sadece projenizin adı yer alır. Diğer türlü projenizin adı, sizin adınız soyadınız, unvanınız ve projenin başlangıç-bitiş tarihi başlık bölümüne yazılır. 5.2.4.3. Özet: Bu bölümde projeniz ana hatlarıyla çizilir. Özet bir sayfadan fazla olmaz. Her şey bir sayfayı geçmeyecek şekilde, kısa ve öz olarak açıklanır. Projenin adı, amaç kurulan varsayım, kısaca kullanılan metot ve bulunan sonuçlar yazılır. Genellikle özetin bir kopyası jüri üyelerine verilir. Bu şekilde jüri üyelerinin yapacağınız sunuş hakkında bir fikri olur. 5.2.4.2. İçindekiler: İkinci bölüm raporunuzdaki ana başlıkları ve bunların bulunduğu sayfaları bildirir.

78 5.2.4.4.Giriş: Giriş bölümü bu projeyi neden seçtiğinizi ve projenin amacını ifade eder, araştırmanızla ilgili varsayımınızı bildiririsiniz. Projenizi seçmenin bir nedeni vardır. Bu merak ettiğiniz ve hakkında soru sorduğunuz bir konudur. Sorduğunuz soruyu araştırarak cevaplamaya çalışırsınız. Sorunun cevabını önceden tahmin etmek ile siz bir varsayım kurmuş olursunuz. 5.2.4.6.Sonuç-Değerlendirme: Deney yaptıysanız, bulduğunuz sonucu, varsayımınızın doğrulanıp doğrulanmadığını, soru sorduysanız, cevabı bildirirsiniz. Bulduğunuz sonuç hakkında değerlendirme yaparsınız. Araştırma yaptıysanız araştırmanın sonucunu ve değerlendirmesini yazarsınız. Bu bölümde de tablolar, şekiller, grafikler, resim ve fotoğraflar kullanabilirsiniz. 5.2.4.5.Yöntem-Araştırma: Eğer projeniz deney içeriyorsa, deneyin amacını, kullandığınız malzemeleri, deneyin yapılışını madde madde yazmalısınız. Eğer araştırma ise, konuyla ilgili bilgiler vermelisiniz.

79 5.2.4.7.Kaynaklar: projeniz boyunca kullandığınız tüm kaynakları bu bölümde yazacaksınız. Kaynaklar kitap, dergi, ansiklopedi gibi yazılı olabilir. Yazılı kaynaklarda kaynağın adı, yazarları, kaynağı hangi kurumun bastığı ve basım tarihi bildirilmelidir. Cilt ve sayfa numarası da konulur. Kaynak olarak internet kullandıysanız, internet adresini belirtmelisiniz. Kaynak, kişi de olabilir. Kişinin adını, unvanını ve bulunduğu kurumu yazmalısınız. 5.2.4.8.Katkıda Bulunanlar: Projenin tamamını tek başınıza yapmış olabilirsiniz. Ama fikir alırken, deneyi yaparken ya da malzemeyi temin ederken bazı yardımlar almış olabilirsiniz. Bu bölümde aldığınız yardımlar için, kişilere teşekkür etmelisiniz. Her şey çok güzel olacak, kolay gelsin.

80 5.3. Matematik Projelerinde Dikkat Edilmesin Gereken Hususlar Matematik alanında yapılacak bir proje çalışmasında, aşağıdaki üç nokta açısından, herhangi bir matematik araştırmasında bulunması gereken tüm özelliklerin bulunması gerekir 5.3.1. Varılan sonuçların ilginç olması ve araştırılan alana katkıda bulunması. 5.3.2. Sonuca ulaşmada kullanılan yöntem ve atılan adımların doğruluğu. 5.3.3. Sunuşun, okuyucunun çalışmayı rahatlıkla izlemesini mümkün kılacak açıklıkta ve bilimsel yazım kurallarına uygun biçimde yapılması.

81 5.3.1. Varılan sonuçların ilginç olması ve araştırılan alana katkıda bulunması. Ortaöğretim düzeyinde yapılacak bir proje çalışmasının, herhangi bir matematik araştırmasından temel farkı kuşkusuz yapılan çalışmanın katkısının niteliğine ilişkin olacaktır. Tüm bilimsel çalışmalarda özgünlük en önemli ölçütlerden biridir. Oysa matematik gibi çok yoğun ve kapsamlı bir birikim temeline sahip bir alanda, özgün araştırma cephesine ulaşmak ciddi ve uzun süreli bir çabayı gerektirir. Bu nedenle burada ele aldığımız proje çalışmalarındaki özgünlük ölçütü matematiğe ciddi bir katkı niteliği taşıyan yeni bir sonucun elde edilmesi anlamında değildir. Bilinen bir sonucun farklı bir alana uygulanması; bilinen bir teoremin daha basit ya da farklı yönlerine ışık tutacak bir biçimde yeni bir kanıtının verilmesi; belli bir konuda elde edilmiş sonuçların, aralarında ilişkilere farklı bir açıdan vurgu yapan yeni bir yaklaşımla derlenmesi, özgün proje konuları olabilir.

82 Bir araştırmanın sonuçlarının matematiğe yaptığı katkının niteliğinin, kuşkusuz göreli ve öznel bir yönü vardır. Bilimsel dergilerde yayımlanan matematik makalelerinde her yıl 150-200 bin civarında yeni teoremin kanıtlandığı hesap edilmektedir. Bu teoremlerin gerek çözüm getirdikleri problemler, gerekse yol açtıkları yeni ve ilginç problem demetleri açısından taşıdıkları ağırlık ve önem farklılık göstermektedir. Bu önem derecesini belirlemek üzere kesin ve niceliksel bir ölçüt getirmek mümkün olmasa da, bir problemin matematiksel içeriğinin zenginliği konusunda matematikçiler arasında genellikle bir görüş birliğinin oluştuğunu söyleyebiliriz. Bu görüş birliklerinin, matematikcilerinin nesiller boyunca üstünde odaklaşmaya devam ettikleri en ünlü örnekleri, 1976 yılında çözülen Dört Renk Problemi ile yakın zamanda ispatı tamamlanmış olan Fermat Teoremi; ya da hala “açık problem” niteliğini sürdüren Goldbach Kestirimi’dir.

83 Buradaki ölçüt, problemin kendisinin ilginçliğinin yanı sıra getirilen çözümün başka hangi problemlerin çözümüne basamak oluşturabileceği; daha önce elde edilmiş sonuç ya da yöntemleri genelleştirmesi ya da kendisinin genelleştirilebilirliği; yol açtığı yeni problemler ve araştırma süreçleri olarak ifade edilebilir. Ortaöğretim düzeyindeki genç araştırıcı adaylarının proje çalışmalarına yönlendirilmesindeki amaç, onların bilimsel araştırmaya giden yolda bir ilk adım atmalarını sağlamaktır. Bu adımın, gençlerin ufkunu genişletme ve onları daha büyük hedeflere yöneltmenin yanı sıra, aynı zamanda bilimsel araştırmanın çok sabırlı ve yoğun bir çalışmayı gerektirdiğini öğrenmelerine de hizmet etmesi beklenmektedir. Dolayısıyla, nitelikli bir proje çalışması, daha büyük bir problemin özel durumlarının incelenmesi, kısmi çözümlerinin bulunmaya çalışılması ya da genel çözüme yönelik bazı adımların atılmasından oluşabileceği gibi, iyi bir proje için mutlaka iddialı problemlerle uğraşılması şart değildir. Basit bir problem dahi ele alınış biçiminin ve içerdiği yaklaşımın yetkinliği ile nitelikli bir projenin konusunu oluşturabilir.

84 Sonuca ulaşmada kullanılan yöntem ve atılan adımların doğruluğu bakımından, bir proje çalışmasının herhangi bir matematik araştırmasından hiçbir farkı yoktur. Her düzeydeki bilimsel çalışmada asıl olan, gerçeğe uygunluk ve çıkarımların doğruluğudur. 5.3.2. Sonuca ulaşmada kullanılan yöntem ve atılan adımların doğruluğu.

85 Proje çalışma sonuçlarının sunulacağı raporun içerik ve biçimine ilişkin izlenmesi gereken kurallar aynı zamanda bir proje çalışmasında ele alınması beklenen hususları da içermektedir. Öncelikle çalışmada ele alınan konunun ya da problemin açık biçimde tanımlanması gerekir. Konunun seçiliş nedeni, ele alınış biçimi ve gerekçeleri, problemin çözümünün başka problem ya da alanlarla ilgili olarak sağlanması beklenen ek katkılar projenin amacını daha iyi ortaya koyabilmek için belirtilmesi gereken hususlardır. İkinci olarak, seçilen konu ya da probleme ilişkin daha önce yapılmış olan çalışmaların taranması ve incelenmesi gerekir. Bu durum bu tür çalışmaların mevcut çalışma ile olan ilişkilerinin, benzerlik ve farklılıklarının raporda belirtilebilmesi için gerekli olduğu gibi, yapılan çalışmada doyurucu sonuçların elde edilmesi de yalnızca araştırıcının mevcut birikime hakim olmasıyla mümkün olacaktır. Bu birikimi edinmek, araştırıcının yükümlülüğünde olmakla birlikte, genç araştırıcıların bu amaçla ilgili alanlarda çalışan daha deneyimli matematikçilere danışmalarında da yarar vardır. 5.3.3. Sunuşun, okuyucunun çalışmayı rahatlıkla izlemesini mümkün kılacak açıklıkta ve bilimsel yazım kurallarına uygun biçimde yapılması.

86 Raporun, yapılan çalışmanın sunulduğu ana bölümlerinin, herhangi bir matematikçinin rahatlıkla izleyebileceği bir açıklıkta olması gerekir. Kullanılan kavramların düzgün tanımlarının verilmesi, yapılan çıkarımların dayanaklarının belirtilmesi ve başka çalışmaların sonuçlarından yararlanıldığı durumlarda bu sonuçların ve kaynakların açık biçimde ifade edilmesi, bu açıdan dikkat edilmesi gereken hususlardır. Raporun sonuç bölümünün temel amacı yapılan çalışmanın ilgili alana özgün katkısının belirlenmesidir. Bu nedenle, bu bölümde elde edilen sonuçların özetlenmesinin yanı sıra mevcut projenin benzer çalışmalardan gerek içerik gerekse yaklaşım bakımından farklılıklarının ortaya konması ve projenin amacının ne ölçüde gerçekleştirilmiş olduğunun saptanması gerekir. Özellikle proje amacına kısmen ulaşıldığı durumlarda yapılan çalışmada çözümsüz kalan problemlerin ne olduğunun ve projenin başka ne tür çalışmalarla desteklenmesinin söz konusu olabileceğinin ortaya konması da yerinde olur.

87 Bir proje raporunda, yukarıda sözü edilen amaç ve sonuç bölümleri ile ana bölümlerin dışında yer alması gereken diğer iki unsur da özet ve kaynakçadır. Özetin amacı okuyucuya çalışmada ele alınan konu ya da problemin ne olduğu, kullanılan yöntemler ve yaklaşım ile elde edilen sonuçlar hakkında kısaca bilgi iletmektir. Kaynakçada ise çalışmada kullanılan tüm kaynakların eksiksiz olarak ve bilimsel yazım kurallarına uygun biçimde verilmesi gerekir. Bir proje çalışmasında ele alınabilecek konuların ve kullanılabilecek yaklaşımların çeşitliliği göz önüne alındığında, elinizdeki metnin birçok bölümünün bire bir uygulanması beklenen bir yönerge gibi değerlendirilmemesi gerektiği görülür. Ortaöğrenim düzeyinde yapılacak bir matematik projesi de bir matematiksel araştırma etkinliğidir. Bu metinde yol gösterici olma amacıyla özetlenen ilkeler bir ilk adım niteliğinde de olsa bu tür bir çalışmanın, matematik araştırmalarının genel özelliklerini taşıması gereğinden kaynaklanmaktadır.

88 6. SODES PROJELERİNİN AŞAMALARI 6.1. UYGULAMA ESASLARI 6.2. PROJE ÖNERİ FORMU 6.3. PROJE EKİBİ 6.4.CV 6.5. FAALİYET RAPORU 6.6. BÜTÇE 6.7. GÖRÜNÜRLÜK 6.8.PERFORMANS GÖSTERGELERİ

89

90 BİLGİSA YAR 9 Ortaöğretim Öğrencileri Arası Araştırma Projeleri Final Yarışması YAPAY SİNİR AĞLARI İLE GÖRÜNTÜ SIKIŞTIRMA Görüntü sıkıştırma konusunda teknolojik gelişmeler devam etmesine rağmen sıkıştırılmamış bir görüntünün saklanması veya transferi zorluk derecesini yitirmemiştir. Görüntü sıkıştırma, görsel bir öğeyi elektronik bir ortamda depolamak için kullanılan ve sayısallaştırılmış bilgi sayısını azaltan bir tekniktir. Görüntünün kodlanması ve sıkıştırılması konusunda çalışmalar halen devam etmektedir. Yapılan çalışmalar hep daha fazla sıkıştırma oranı ve daha iyi görüntü kalitesini yakalamak içindir. Bu çalışmada, nöral ağ tekniğinin genel yapısı ve gelecekteki yeri üzerinde durulmuş, nöral ağ tekniği ile görüntünün sıkıştırılması gerçekleştirilmiştir. Ayrıca mevcut sistemlerde en çok kullanılan sıkıştırma teknikleri incelenerek karşılıklı üstün özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. İSTANBUL GALATASARAY LİSESİ Orçun GÜMÜŞ Ahmet BAĞLAN 2010

91 BİLGİSA YAR 9 Ortaöğretim Öğrencileri Arası Araştırma Projeleri Final Yarışması ANKA - YENİ BİR ŞİFRELEME METODU Şifreleme artık neredeyse herkesin ihtiyacı haline gelmiştir fakat çoğu şifreleme algoritması yeterince güçlü değildir. Çünkü günümüz şartları için geliştirilmemişlerdir. Ayrıca çoğu şifreleme programı karmaşık bir arayüze sahiptir. Özetle iki ana probleme çözüm getirmeyi amaçladım. Bu problemler: Çoğu şifreleme algoritması yeterince güçlü ve esnek (değiştirilebilir) değildir. Günümüzde kullanılan şifreleme programları çok karmaşık bir arayüze sahiptir. Projemde önceki algoritmaları inceleyip profillerini çıkardım. Her birinin zayıflıkları ve çözüm metotlarını bulduktan sonra daha hafif ve iyi bir algoritma tasarladım. Bu algoritmada Asker-Ali Abiyev’in Dengeli Kare Algoritması’nı kullandım. Algoritmayı kullanarak üç adet kare kullanan ve daha güvenli bir algoritma hazırlayıp ilk problem için bir çözüm hazırladım. Daha sonra Qt4 ile bir arayüz tasarlayıp programı kolaylıkla kullanılabilecek hale getirip ikinci problemi çözdüm. Sonuç olarak projem kolay ve hızlı bir arayüz ile sağlam bir algoritmayla birleştirilmesiyle problemleri çözüp amacına ulaşmıştır. MEHMET EMRE GAZİANTEP ÖZEL SUNGUROĞLU FEN LİSESİ 2010

92 BİLGİSA YAR 9 Ortaöğretim Öğrencileri Arası Araştırma Projeleri Final Yarışması BİR KAN BİR CAN Projemizde, gerek duyulduğunda ihtiyaç olan kana en hızlı ve güvenilir şekilde ulaşılmasını hedef aldık. Modelleyerek uygulamasını oluşturduk. Program akışını şu şekilde özetleyebiliriz; ilk önce gönüllü kişiler internet üzerinden her türlü detayın yer aldığı bilgi formunu doldurarak elimize ulaşmasını sağlar. Bu bilgiler kayda alınır ve kana ihtiyaç olduğunda ihtiyaca uygun niteliklere sahip olan kişilere e-mail, SMS ve sesli mesaj yoluyla ulaşılıp kan vermesi sağlanır. Uygulamaya geçtiğimizde ise; ilk olarak SMS gönderimi ve bilgi formu edinmek için destek aldık. Programın yazılımına başlamadan önce prototip ve algoritmasını oluşturduk. Uygulama dilleri olarak C#.NET ve ASP.NET’i tercih ettik. Veri tabanı mimarisi olarak SQL Server 2008’i kullandık. Gerek duyulan kana ulaşılması için seçtiğimiz yollardan biri olan SMS gönderimini HTTP Post aracılığıyla sağladık. Yaptığımız proje sonunda internet üzerinden E-mail, SMS ve sesli mesaj yoluyla hızlı bir şekilde kan ihtiyacının karşılanması sağlayacağız. Böylece kan kaybı nedeniyle hayatını yitiren kişi sayısını en aza indirmiş olacağız. EMRE ÇINAR İSTANBUL MALTEPE YELKİKANAT ANADOLU TEKNİK LİSESİ BEYZA TUĞBA EKŞİ 2010

93 BİLGİSA YAR 9 Ortaöğretim Öğrencileri Arası Araştırma Projeleri Final Yarışması OPTİCAM Çoktan seçmeli sınavlarda kullanılan optik formların okunması, sadece optik form okumaya yarayan cihazlarla yapılmaktadır. Ancak bu cihazlar maliyetli olduğundan her kurum tarafından alınamamaktadır. Biz de optik formları okumanın maliyetini önemli miktarda düşürecek olan bu projeyi yapmaya karar verdik. Projemizde web kamerayla optik formları okumayı imkanlı hale getirdik. Projemizde optik formun tanıtılması ve analiz edilmesi için çeşitli yöntemler kullandık. Bu işlem için öncelikle optik formun köşe noktalarını tespit ettik. Sonra web kameranın görüş açısından kaynaklanan, formun farklı görünmesi sorununu aşmak için bulduğumuz köşe noktalarının koordinatlarıyla formun iki boyutlu düzleme dönüşümünü yaptık. Bu aşamadan sonra tanıtılmaya hazır olan formun her bir bölümünün tanıtılma işlemi yapılmaktadır. Tanıtılma işleminde bütün bölümlerin seçeneklerinin koordinatları bir veri yapısı içerisinde tutulur. Soru bölümlerinin doğru cevaplarının girişi yapılır. Tanıtma işleminin sonrasında okunacak olan formların da görüntüsü sırasıyla alınarak örnek forma uygulanan işlemler yapılır. Analiz edilmeye uygun hale gelen optik form, üzerindeki seçeneklerin işaretlenip işaretlenmediği kontrol edilir. Analizi tamamlanan formun sonucu bir tablo şeklinde görüntülenir. Bu tablo değişik formatlarda kaydedilebilir. Net sayılarına göre sıralama da yapılabilir. Sonuç olarak projemiz hiçbir şekilde optik form okuma cihazına veya herhangi bir tarayıcıya gerek kalmadan işlevini başarıyla gerçekleştirmiştir. Bu işlevi sadece bir web kamerayla sağlamıştır. İZMİR ÖZEL YAMANLAR KOLEJİ MUSA TOKGÖZSÜLEYMAN YUNUS DÖLGER 2010

94 2012

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107 2013

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118 PROJENİN KODU: 2008 - S3 PROJENİN ADI: WEB TASARIMCILIĞINI ÖĞRENME VE UYGULAMA PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: GENÇLIK VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 50.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

119 PROJENİN KODU: 2008 – S120 PROJENİN ADI: BİLİŞİM PARKI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT EĞITIM KÜLTÜR SPOR BILIM VE DAYANIŞMA DERNEĞI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 61.590 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME PROJENİN ÖZETİ:

120 PROJENİN KODU: 2008 – S141 PROJENİN ADI: MOBIL ANASINIF PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: MILLI EĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 150.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME PROJENİN ÖZETİ:

121 PROJENİN KODU: 2009S009 PROJENİN ADI: ÇAĞRI MERKEZİ PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SANAYI VE TICARET İL MÜDÜRLÜĞÜ PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 85.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

122 PROJENİN KODU: 2009S011 PROJENİN ADI: BILGISAYARLI MUHASEBE EĞITIMI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT İŞ ADAMLARI DERNEĞI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 180.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

123 PROJENİN KODU: 2009S252 PROJENİN ADI: BILIŞIM ENGEL TANIMIYOR PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT ENDÜSTRI MESLEK LISESI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 25.200 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

124 PROJENİN KODU: 2009S277 PROJENİN ADI: BILGISAYAR DESTEKLI NAKIŞ PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT KIZ TEKNIK VE MESLEK LISESI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 302.800 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

125 PROJENİN KODU: 2009S258 PROJENİN ADI: ENGELLILERE VE ANNELERINE BILGISAYAR VE İNTERNET KULLANIMI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: Ş.P.HAYRETTIN ŞIŞMAN İLK ÖĞRETİM OKULU PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 50.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: KÜLTÜR-SANAT-SPOR PROJENİN ÖZETİ:

126 PROJENİN KODU: 2009S279 PROJENİN ADI: İŞSIZ GENÇLERE BILGISAYAR DESTEKLI TASARIM EĞITIMI VERIP BU GENÇLERI KALIFIYE ELEMAN OLARAK YETIŞTIRMEK PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT ÜNIVERSITESI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 90.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME PROJENİN ÖZETİ:

127 PROJENİN KODU: 2009S287 PROJENİN ADI: BILIŞIM VE GENÇLIK BÜTÜNLEŞIYOR PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT ÜNIVERSITESI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 150.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME PROJENİN ÖZETİ:

128 PROJENİN KODU: 2010-56-0137 PROJENİN ADI: İŞSİZ GENÇLERE AUTO CAD EĞİTİMİ VERİP BU GENÇLERİN İŞ SAHİBİ OLMARINI SAĞLAMAK PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SIIRT ÜNIVERSITESI PROJENİN SODES BÜTÇESİ: - PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME PROJENİN ÖZETİ:

129 PROJENİN KODU: 2010-56-0739 PROJENİN ADI: BİLGİSAYARLI DİZGİ TASARIM EĞİTİMİ PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SİİRT İŞ ADAMLARI DERNEĞİ (SİAD) PROJENİN SODES BÜTÇESİ: - PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

130 PROJENİN KODU: 2010-56-0469 PROJENİN ADI: BİLGİSAYARLI MUHASEBE EĞİTİMİ 2 PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: SİİRT İŞ ADAMLARI DERNEĞİ (SİAD) PROJENİN SODES BÜTÇESİ: - PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: PROJENİN TÜRÜ: İSTİHDAM PROJENİN ÖZETİ:

131 PROJENİN KODU: PROJENİN ADI: Öğrencilerin Teknoloji Yoksunluğu PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 30.000 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: 3 AY PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME KÜLTÜREL EĞİTSEL SAĞLIK PROJENİN ÖZETİ: Sınıflarımızda görsel ve teknolojik zenginlik

132 PROJENİN KODU: PROJENİN ADI: TEKNOLOJİYE KADIN ELİ DEĞDİ PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ PROJENİN SODES BÜTÇESİ: 49.500 TL PROJENİN EŞ FİNANSMAN BÜTÇESİ: - PROJENİN SÜRESİ: 6 AY PROJENİN TÜRÜ: SOSYAL İÇERME PROJENİN ÖZETİ: Yaklaşık olarak bir yıl sürmesi hedeflenen bu proje ile Alparslan İlköğretim Okulu veli profilini oluşturan kadınların ve diğer bazı ebeveynlerin Bilgisayar teknolojisi konusundaki yabancılıklarının giderilmesi hedeflenmektedir.

133 AVRUPA KOMİSYONU (2003). “ECHO Manual, Project Cycle Management”, http://europa.eu.int/comm/echo/pdffiles/partnership/guidelines/project_cycle_mngmt_en.pdf, 01.03.2011. BLACKMAN, R. (2009). Project Cycle Management, Tearfund, Teddington, UK. BGYUGM (2009). Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü. Kalkınma Ajansları Destek Yönetim Kılavuzu, Ankara. CAN, E. (2011). Bölgesel Kalkınmada Kalkınma Ajanslarının Rolü (İzmir Kalkınma Ajansı Örneği), Altın Nokta Yayınevi, İzmir. Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği, Başbakanlık (Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı), Resmi Gazete tarihi: 08.11.2008, Resmi Gazete sayısı: 27048. SALMAN, F. (2010). “Proje Döngüsü Yönetimi ve Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı”, http://www.stgm.org.tr/docs/1123440850PCM.pdf, 20.09.2010. Kaynakça

134 SAYMAN, R. Ü. (2008). AB Hibe Programlarında Proje Bütçe Yönetimi ve Hibe Projelerinde Bütçeleme, Bölgesel Çevre Merkezi, Ankara. STGM (2011). “Sivil Toplum Geliştirme Merkezi”, http://www.stgm.org.tr/tr/fonkaynaklari, 28.03.2011. http://www.stgm.org.tr/tr/fonkaynaklari STGP (2004). “Proje Geliştirmede Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı”, www.stgp.org, 15.03.2011.www.stgp.org VİLAYETLER HİZMET BİRLİĞİ (2010). Proje Tanımlama, Hazırlama ve Uygulama Kılavuzu, Proje Geliştirme Kapasitesinin Desteklenmesi Projesi, Ankara. Kaynakça

135 YENTÜRK, N. ve AKSAKOĞLU, Y. (2006). Proje Döngüsü Yönetimi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. YEŞİLADALI, B. (2010). “Proje Hazırlama Kılavuzu”, Tarih Vakfı, http://www.sabancivakfi.org/tr/programlar/hibe_programlari/toplums al_gelisme_hibe_programi/images/2010/kaynak_05.pdf, 15.03.2011. YILMAZ, C. ve AKÇA, H. İ. (2002). “Türkiye’de Proje Planlama ve Proje Döngüsü Yönetimi”, Planlama Dergisi Özel Sayı, ss. 337-394, http://ekutup.dpt.gov.tr/planlama/42nciyil/yilmazc.pdf, 05.03.2011. Kaynakça