BESLENME VE KANSER İLİŞKİLERİ

... konulu sunumlar: "BESLENME VE KANSER İLİŞKİLERİ"— Sunum transkripti:

1 BESLENME VE KANSER İLİŞKİLERİ
PROF DR. FARUK MEMİK Türk Gastroenteroloji Derneği Bursa Şubesi Başkanı

2

3

4 Main paths in Carcinogenesis
INITIATION PROMOTION PROGRESSION

5 MAIN STEPS IN CANCER DEVELOPMENT
No Progression Repair System Mutation Normal Cells Preneoplasia Neoplasia Progression Initiation Promotion Antipromotor No Progression

6 Kanser oluştuktan sonra ilaç ile veya cerrahi tedavisi zor, zahmetli ve pahalıdır.
Kanser oluşmasını önleyecek tedbirlerin alınması ise kolay ve çok ucuzdur.

7 MAIN STEPS IN CANCER DEVELOPMENT
Antioxidants No Progression Repair System Mutation Normal Cells Preneoplasia Neoplasia Progression Initiation Promotion Antioxidants Antipromotor No Progression

8 KANSERİN ÖNLENMESİ VE ONDAN
KORUNMASI ANCAK SEBEP OLAN FAKTÖRLERİN ÖĞRENİLMESİ İLE MÜMKÜNDÜR.

9 Kanser dünya üzerinde her yerde eşit miktarda ortaya çıkmaz NEDEN ?
Ülkeler arasında kanser görülmesi arasında büyük farklar vardır. Hatta bir ülke içinde bile bölgeler arasında çok değişik oranlarda görülür. Bu olay genetik bir sebebe bağlanamaz. Acaba başka ne sebeplerle bu değişim meydana gelir ?

10 YILLARA GÖRE KANSER İNSİDANSLARI DEĞİŞİR.

11 GELİŞMEKTE OLAN GELİŞMİŞ ÜLKE FARKI

12 Organ kanserlerinde ülkeler arası farklar
Yüksek Alçak Organ insidans insidans Fark Özafagus İran Nijerya 300x Karaciğer Mozambik İngiltere 100x Nasopharynx Singapur İngiltere 40x Prostat A.B.D. Japonya 40x Akciğer İngiltere Nijerya 35x Mide Japonya Uganda 15x Serviks Uteri Kolombiya İsrail 15x Kolon A.B.D. Nijerya 10x Meme Kanada İsrail 7x Mesane A.B.D. Japonya 6x

13 Avrupa’da yemek borusu kanseri sıklığı 1995

14

15

16 HCC Dünyada yayılış

17 Mide Kanseri görülme sıklığı 100.000 kişide (1985)
Kuzey Amerika Japonya * 35.2 Çin * 19.4 Rusya * 19.4 Batı Avrupa Doğu Avrupa Kuzey Avrupa Güney Avrupa Orta Avrupa Tropik Güney Amerika * 19.4 NonTropikal Güney Amerika Parkin DM, Pisani P. Ferlay J., Int J. Cancer 1993: 54: 594

18 Türkiyede değişik yörelerde kanser sıklığı
Memik F. et al Uludag Univ. Med School Bursa Turkey

19 Türkiye’de Bölgesel Değişik GIS Kanserleri Prevalansı
Memik F. ve ark; Türkdoğan K. ve ark

20 Doğu ve Batı Anadolu da GI Kanser İnsidans Farkları
MemikF. ve ark UÜTF Okçu N ve ark. Atatürk ÜTF Türkdoğan K.ve ark. YYÜTF

21 Memik F. et al . Uludag Univ Med School Bursa 1996
Gastrointestinal Tractus Cancers in Uludag Univ. Med. School Dept.of Gastroenterology (n=1066) Organ n % Stomach Colon/Rectum Esophagus Liver Pancreas Biliary tract Peritoneum Memik F. et al . Uludag Univ Med School Bursa 1996

22 Bunlar Herkes tarafından bilinmeli ve önlemler alınmalıdır.
Bölgeler Arasındaki bu farkların sebepleri vardır. Bunlar Herkes tarafından bilinmeli ve önlemler alınmalıdır.

23 Göçmen Çalışmaları En çok mide kanseri görülen Japonyadan ABD’ne göçenlerde, Mide kanseri görülmesi azalmakta, Amerikalılar gibi barsak kanseri artmaktadır. Sebep; Bunların da Amerikalılar gibi beslenmesidir

24 İnsanda oluşan kanserlerin % 70-90’ çevresel kaynaklıdır.
% 50 BESLENME % 33 Sigara ve Tütün ürünleri % 5-10 Mesleki etkileşim % 3 Radyasyon Diet, Nutrition and Cancer Academic Press, Washington DC.

25

26 Beslenme ve Kanser Önemli olan: (Bilhassa kolon ve meme)
Ülkeler arasında kanser görünümü çok değişiklikler gösterir (göçmen çalışmaları). Ülkelerdeki yaşama tarzları ve diyet önemli rol oynar. Yıllardır, yağ tüketimi suçlu bulundu. FAKAT son çalışmalar yağ tüketiminin önemli olmadığını gösterdi. Önemli olan: (Bilhassa kolon ve meme) 1- Pozitif enerji 2- Erken .Menarş 3- Erişkin yaşta kilo alma 4- Fiziksel inaktivite 5- Kırmızı et tüketimi Willett W.C. Cancer Research. 2001

27 KANSER OLUŞMASINDA FAKTÖRLER
Fazla Tüketim(Tuz, Şeker, Yağ, Et) Yetersiz Tüketim (Mineraller) Vitaminler, Posa, Bitkisel maddeler) Besinlere bulaşan zararlı maddeler. Kötü alışkanlıklar (Sigara Alkol) Yanlış pişirme usulleri (Kızartmalar, yanık gıdalar)

28 Besinlerdeki kanser yapıcı özellikler
Doğal karsinojenler (Mantar zehirleri, Otlar ) Kızartma ve yanma ile ortaya çıkan maddeler Besinlere ilave edilen zararlı maddeler . (Tatlandırıcılar, Boyalar, koruyucular, ) Tütün , Alkol

29 Kanser oluşumunda Yağ tüketimi, fiber, meyve ve sebzeden daha önemlisi; Enerji Balansı’dır (Enerji alımı /harcanması) Erkeklerde kolon kanseri riski bel çapı ile orantılıdır Bel çevresi 94cm (Erkek) 80cm (Kadın) Geçmemelidir Fizik aktivitesi fazla olan toplumlarda kolon Ca daha az.

30 Hayvan Etleri Son yıllarda gittikçe artan şekilde besi hayvanlarına ilaçlar verilmektedir. Bu olay tavuk içinde geçerlidir. En sağlıklı etler dağ köylerinde yetişen tavuk ve hayvan etleridir

31 Kalın Barsak Tümörleri ve Kırmızı et tüketimi
Günlük et tüketimi fazlalığı riski arttırıyor OR=1.11 (CI, ) Çok pişmiş et, risk yüksek OR=1.29 Orta/az pişmiş et risk OR= 1.10 Yüksek ateşte ızgarada çok pişmiş et OR= 1.26 Tavada pişmiş et OR=1.15 Rashmi Sinha, Wong Ho Chow. Markin Kulldorff Cancer Research 59, , September

32 Beslenme ve Kalınbarsak Kanseri
Kalın barsak kanseri dünyada en çok ABD ve kuzey Avrupa gibi gelişmiş, zengin ülkelerde görülür. Bu ülkelerde et, yağ ve şeker çok fazla tüketilir. Taze meyve ve sebze, salata az yenir. Etler genellikle yağda kızartılır. Maalesef, ülkemizdede barsak kanseri artmaktadır.

33 Kırmızı etin yüksek ısıda (ızgara gibi) pişirilmesi ile;
Kolorektal Adenomlar ile Kırmızı et tüketimi ve pişiriliş şekli ilişkisi Kırmızı etin yüksek ısıda (ızgara gibi) pişirilmesi ile; Heterosiklik Aminler Polisiklik aromatik hidrokarbonlar ortaya çıkar. Bunlar Kolon tümörlerin ortaya çıkışında rol oynarlar.

34 Obezite (Aşırı şişmanlık)
Obezite ABD’nde korkutucu bir salgın halini almıştır. Halkın % 64 ü aşırı şişmandır. Hareketsiz hayat ve aşırı yemek bu ülkede yılda ölüme sebep olmaktadır. Kanser ölümlerinin kadında %20 si; erkekte % 14 ü şişmanlığa bağlıdır. Calle EE, Rodriguez C, et.al . N Engl J Med 2003; :1625 –1638

35 Türkiyede Aşırı Şişmanlık
Ülkemizde kadınların % 29.9 u Erkeklerin % 12.9 u Ortalama Türk halkın % 22.3 ü aşırı şişmandır. (TURDEP Study ,Diabetes Care, 2002) Bu kişilerin Hem şeker hastalığı ve kalp hastalığına hem de çeşitli Kanser türlerine yakalanma riskleri büyüktür. Bunların bir kısmı, kansere bağlı ölümlerle kaybedilecektir.

36

37 Bilimsel olarak şişmanlıkla ilişkili olduğu ispatlanmış Kanser türleri
Kalın Barsak ve Makat Karaciğer, Safra Kesesi Pankreas Böbrek Mide (erkekte) Prostat Meme Yumurtalık, Rahim

38 Glycemic index and glycemic load in gastric cancer
Excessive use of carbohydrates is associated with gastric cancer risk and an indication of poor diet. Elevated levels of glucose and insulin may stimulate mitogenic and cancer-promoting insulin-like growth factors (IGF). And these events is associated with Gastric Cancer Cancer risk Augustin LS, Gallus S, Negri E, La Vecchia C. Ann Oncol Apr;15(4):581-4.

39 Meme kanseri ve karın yağı
Kadınlarda göbek çevresi yağ fazlalığı ile meme kanseri oluşması kolaylaşır. Bu İlişki bilimsel olarak kanıtlanmıştır. David V. Schapira, Robert A. Clark, Peter A. Wolff, Cancer Vol

40 15 yaş üstü kişilerde ülkelere göre şişmanlık sıralaması

41 Kanser ve Akdeniz Bölgesi
Akdeniz bölgesinde tüm kanser cinsleri, İskandinavya, İngiltere ve Amerika B. Devletlerine göre daha az görülür (Özellikle kolon, meme, endometrium ve prostat) Sebep: Akdeniz diyeti Cancer and Meditteranean dietary Traditions Antonia Trichopoulou et al. Cancer Epidemiology, Biomarkers  Prevention. Vol. 9 , Sept. 2000

42 Akdeniz Bölgesi Diyeti
Akdeniz diyeti Zeytin yağı, zeytin Sebzeler (zeytinyağlı yemekler) Meyveler (taze) Salatalar (zeytinyağlı) Bol tahıl ürünleri (ekmek) Baklagiller bol Alkol az (çoğu zaman yemekle beraber şarap) Et az yenir Süt, peynir, yoğurt (orta derecede)

43 Diyet ve Kanser Meyve ve sebzenin bol yenmesi büyük olasılıkla;
Ağız , Akciğer Yemek borusu, mide, makat Kanserine karşı koruyucudur Muhtemelen; Pankreas, Gırtlak, meme ve mesane kanserine karşı koruyucudur. Willett. W.C.

44 Akdeniz Bölgesinde Mide Kanseri Sık Oluşu
1- Helicobacter pilori 2- Fazla tuz tüketimi ? 3- Sigara

45 Gastrik Kanser Risk Faktörleri
III-Çevresel Faktörler: Helikobakter Pilori İnfeksiyonu Aşırı Tuz kullanımı Yetersiz sebze ve meyva Tüketimi Tütün Gıda da yüksek Nitrat ve Nitrit (Konserve ) Ebstein –Barr virüs infeksiyonu Radiasyon Asbestos

46 1994 te Helikobakter Pilori İnsanda Birinci grup karsinojenler arasında kabul edildi. International Agency for Research on Cancer (IARC) Lyon 1994

47

48

49 Mide Kanserinde Suçlu Beslenme Faktörleri
Karbonhidrat’dan zengin diyet (Fava, Patates, ekşi ekmek(Çin)) Fazla tuz kullanımı Tahıla mantarların bulaşması Sebze, meyve sebzenin az tüketimi (vitamin eksikliği) Kurutulmuş balık, soya sosu, salamura gıda (Japonya) İçme sularındaki fazla nitrat, asbestos Konservelerdeki Nitrat --> Nitrosamin

50 MİDE KANSERİNDE BAZI MADDELERİN KORUYUCU ROLÜ
Capsaicin:. Mide’de Nitrosamin’i nötralize eder. H.Pylori’yi öldürür (Acı biber). Lutein, Zeaxanthin ve Sulforaphane : Kuvvetli Antioxidant özellikleri olan bu üç madde kıvırcık lahana’da bulunuyor. Monoterpen’ler: Karsinojen maddeyi hücre dışına atma özellikleri var (Limon, turunç ve diğer narenciye). L. Applegate. Runners world. May 96. Vol. 31.5:28

51 Some of the Protective substances in fruit and vegetables
Dithiolthiones, Isothiocyanates, Indole-32-carbinol, Allium compounds, Isoflavones, Protease inhibitors, Saponins, Phytosterols Inositol hexaphosphate Vitamin C D-limonene Lutein Folic acid Beta carotene (and other carotenoids) Lycopene Selenium Vitamin E Flavonoids Dietary fiber

52 Folik asit ve Kanser Folik Asitin kullanılması Kolon adenomasını azaltır. Günlük Folik asit alınması ile 15 yıllık takipte kolon kanseri riskinin azaldığı gösterildi Folik Asit, metilentetrahidrofolate reduktaza geninin polimorfismini düzelterek etki eder. Folik Asit, Aşırı alkol alımındaki kolon kanser riskini durdurur. En çok ,yeşil sebzeler,ıspanak, yer fıstığı, fındık, karnabahar, kepekli ekmekte mevcuttur.

53 Yemek borusu ve mide kanseri riskine karşı meyve ve sebze tüketimi
İsveç te ülke çapında yapılan bir çalışmada: Günde fazla sebze meyve tüketen (ort.günde 4.8 porsiyon) toplumda az tüketene (günde 1.5) göre: Yemek Borusu kanseri %50 daha düşük bulunmuştur. Terry P.,Lagergreen.:Eur.J. Cancer Prev. Aug.2001

54 Balık eti Ton balığı, sardalya, uskumru, alabalık, somon gibi balıklar kalp ve damar hastalıklarının yanında kansere karşı da koruyucudur. Balık yağda kızartılmamalıdır.

55 Kansere karşı fitik asit
Fitik asit (myo-inositol hexaphospate); Antioksidan olarak çalışır. reaktif oksijen türlerini inhibe ederek dna zararını önler. Buğday, pirinç, arpa, çavdar gibi bitkilerde ve fasulyede bulunur Midorikawa K et al. Biochem.Biophys.Res. Nov.2001

56 Süt ve süt ürünleri ileKansere karşı korunma
Genelde yağların kanser oluşumunda kötü etkisi vardır,fakat süt yağı (konjuge linoleic asit) koruyucu etki yapar. Kalsiyum ve süt ürünleri Kolon kanserine karşı koruyucudur. Hayvan ve insan çalışmaları; Bovine Lactoferrin in (blF) kolon karsinojenezisinin post initiation dönemini durdurduğunu göstermiştir. Tsuda H.et al. Mutat Res. April 2000

57 Anti-Karsinojen Besinler
Narenciye meyveleri, Karpuz, havuç Lahana,Turp, soğan, sarımsak, pırasa Siyah veya yeşil çay Soya Fasulyesi, Fasulye, Bezelye Ispanak, yeşil salata, Marul, Roka, Tere, Maydanoz. Fındık, Fıstık, Çekirdek, ceviz

58 Yemek yapımında kullanılan yağ cinsi
Yapılan olgu-kontrol çalışmasında: Yemek yaparken kullanılan Margarin ile mide kanseri arasında, kesin ilişki bulunmuştur. Zeytin yağı, mısır yağı ve çiçek yağı koruyucu görülmüştür. Memik F. ve ark.: Journal. Environ Toxicol Oncol. 1996

59 Lakto-Ovo vejeteryanlar da sindirim sistemi kanseri daha az görülmektedir.
Bitkilerde binlerce madde görev yapar. Bunun sebebi sadece bitkilerdeki; Fiber(posa), Vitaminler ve Mineraller değildir. Bu maddelerde vardır: 1-Karotenoidler,ve flavinoidler kanser aktive edici enzimleri inhibe ederler . 2-Fitoestrojenler ve indoller hormon metabolizmasını etkiler. 3-Saponin ve Sülfidler vücud da Natural Killer Cell’’ leri Stimüle ederler. Zurcher G. : Fortschritte Medizin Sept.1999

60 Bitkisel Salisilik asit (Aspirin)
Bitkiler zararlı faktörlere karşı kendini korumak için çıkardıkları koruyucu bileşiklerin aktif hale geçmesinde salisilik asiti kullanmak zorundadırlar. Salisilik asit biosentezi tam bilinmemekle birlikte,Bitkilerin bunu fenilalanin den sentez ettikleri sanılmaktadır. Yenilen bir çok bitki ile Salisilik asit (ASPİRİN) alınmaktadır !!! Wildermuth MC.et al. Nature Nov.2001

61 Aspirin ve kolorektal kanser
S.Asit bir çok meyve ve sebzenin yapısında bulunur. Serumda, Vejetaryenlerde non-vejetaryenlere göre daha yüksektir. Bunlarda serum düzeyi, Düşük doz aspirin alanlardaki kadardır . !! Sağlıklı bir diyetin kanser koruyucu etkisi muhtemelen Aspirin e bağlı olabilir ! Paterson JR.Lawrence JR.: QJM Aug.2001

62 ÇAY VE MİDE KANSERİ İLİŞKİSİ
Midedeki kanser yapıcı maddelerin oluşmasına mani olur (Nitroso compounds) Kanser yapıcı mikroplara karşı savaşır (H. Pilori) Yeşil ve siyah çay kuvvetli antioksidan etkisi ile kanser yapıcı maddelere karşı koruyucudur. J.H. Weisburger. American Health Found. Valhalla N.Y., 1995

63 Kalın barsak Kanserinde Posa
Sebze ile alınan Posa koruyucu oluyor. Aynı görevi meyve ve tahıl dan alınan posa yapamıyor. Le Marchand et al. Epidemiology Nov. 1997

64 Domates Domates’de bulunan likopen maddesi kuvvetli “Anti-karsinojendir. Domatesin ; Prostat , Mide, Akciğer, Pankreas, Barsak, Rahim ve Meme kanserine karşı koruduğu ispatlanmıştır

65 Değişik Besinlerin yenmesi
Hep aynı cins besinlerin tüketilmesi doğru değildir. Tek taraflı beslenme faydadan çok zarar verir. Ülkemiz besin çeşitleri yönünden en zengin ülkeler arasındadır.

66 Genel olarak ne yapmak Lazım
Tüm kanserlere karşı: İdeal kiloyu korumak ! Şişmanlık kadın ve erkekte en tehlikeli şey. Hormonlu olabilecek bitkilerden uzak durmak. Mümkünse sebze meyve, et ve yumurtayı çiftliklerden değil köylüden direkt almak. Mevsim dışında sera sebzeleri almamak. Yeşil ve siyah çay sıklıkla içilmelidir.

67 Genel olarak ne yapmak Lazım
Kırmızı et yerine balık ve tavuk eti kullanılmalı Yemeklerde küçük porsiyonlar yenmeli Yemekler evde yapılmalı, dışarıda hazır yemek yenmemeli Mümkün olduğu kadar taşıt araçlarına binmemeli, yakın yerlere yürümelidir. Hareketsizliği arttıran TV ve bilgisayar daha az kullanmalı

68 Genel olarak ne yapmak Lazım
Çocukları erken yaşta, hareket yapmayı, az TV seyretmeyi az yemeyi alıştırmalıyız. Siğara ile evde ve dışarıda ciddi savaş açmalıyız Tatlandırılmış meyve suları, pastalar kola ve şekerlemeler yenmemelidir.

69 Genel olarak ne yapmak Lazım
Sarımsak, Soğan, koyu renkli (yeşil, sarı) sebzeler, soya, domates çok sık tüketilmeli. Hayvan yağlarından çok Bitkisel yağlar kullanmalı (Zeytin Yağı, Ayçiçeği yağı, Fındık yağı ve benzeri) Alkol kullanılmamalı, kullananlarda miktarına çok dikkat etmelidir. Tabağımızın 3 te 2 si bitkisel kaynaklı olmalıdır. American Institute of Cancer Research

70 Antioksidan ve vitaminler ne kadar koruyucu ?
Dışardan reçete edilen bu maddelerin ne kadar faydalı olabildiği şüphelidir. Hatta aşırı dozda alınan bazı maddelerin zararlı etkileri vardır ; (Yağda eriyen vitaminler; A, E, D . Demir, selenyum, bakır, çinko, kalsiyum, vit C. )

71 ÖNEMLİ TAVSİYE Vitaminleri kesin indikasyon olamadan yazmayınız ! Muayyen şartlar dışında vitamine ihtiyaç yoktur. Hastalara Bahçeleri varsa bahçede yoksa balkonlarındada yıl boyu yeşillik (Nane, Maydanoz, Soğan, Sarımsak, Roka ) yetiştirmelerini öğretiniz .!!!

72 Balkon Bahçesi

73 Son Söz Unutma ! Tüm Kanserlerin %30-40’ ı Aşırı kiloyu önleyerek
Kanser koruyucu besinleri tüketerek Devamlı eksersiz yaparak. ÖNLENEBİLİR !

74 Tekrar Hatırlayınız !

75 İnsanda oluşan kanserlerin % 70-90’ çevresel kaynaklıdır.
% 50 BESLENME % 33 Sigara ve Tütün ürünleri % 5-10 Mesleki etkileşim % 3 Radyasyon Diet, Nutrition and Cancer Academic Press, Washington DC.

76 You are what you eat Anthelme Brillat-Savarin 1826
NE YİYORSAN O’ SUN !

77 İlgilendiğiniz için teşekkür ederim
Prof Dr. Faruk Memik 2009