BİLGİ TOPLUMUNDA YAŞAM BOYU ÖĞRENMENİN ANAHTARI: BİLGİ OKURYAZARLIĞI.

... konulu sunumlar: "BİLGİ TOPLUMUNDA YAŞAM BOYU ÖĞRENMENİN ANAHTARI: BİLGİ OKURYAZARLIĞI."— Sunum transkripti:

1 BİLGİ TOPLUMUNDA YAŞAM BOYU ÖĞRENMENİN ANAHTARI: BİLGİ OKURYAZARLIĞI

2 BİLGİ OKURYAZARLIĞI Bilgi okuryazarlığı kavramı ilk kez 1974’te Amerikan Bilgi Endüstrisi Derneği başkanı Paul Zurkowski tarafından Kütüphane ve Bilgi Bilimi Ulusal Komisyonu için hazırlamış olduğu bir raporda kullanılmıştır.

3 Bu raporda Zurkowski bilgi okuryazarlığını: “İşlerinde bilgi kaynaklarını kullanmayı bilenler bilgi okuryazarı kişilerdir. Bunlar karşılaştıkları sorunları çözmede birincil kaynakların yanında çok çeşitli bilgi araçlarını kullanma tekniklerini ve becerilerini öğrenmişlerdir” biçiminde tanımlamıştır.

4 İngiltere’den Chartered Institute of Library and Information Professionals (CILIP, 2004) tarafından yapılan bir diğer tanımlamaya göre ise “bilgi okuryazarlığı”, bilgiye ne zaman ve neden ihtiyaç duyduğunuzu, nerede bulabileceğinizi, nasıl değerlendireceğinizi ve etik bir biçimde nasıl ileteceğinizi bilmektir.

5 Bilgi okuryazarlığına ilişkin en kapsamlı tanım, 1989’da Amerikan Kütüphane Derneği (ALA) Başkanlık Komitesi’nin, bilgi okuryazarlığı sonuç raporunda yapılmıştır. Rapora göre; insanlar bilgi çağında etkin olmak için – bireysel ya da ülke olarak- bilgi okuryazarı olmak zorundadır. “Bilgi okuryazarı olmak için kişi, bilgiye gereksinim duyduğunu bilmeli ve bu bilgiyi elde etmeli, değerlendirmeli ve etkin bir biçimde kullanmalıdır. Bilgi okuryazarı kişiler bilginin nasıl düzenlendiğini, nasıl bulunacağını ve nasıl kullanılacağını bildiklerinden, nasıl öğreneceğini öğrenmiş kişilerdir. Bu kişiler herhangi bir görevi yerine getirmede ya da herhangi bir karar vermede gereksinim duyduğu bilgiyi daima bulabildiklerinden, yaşam boyu öğrenmeye hazır kişilerdir.”

6 Bu tanımlama kapsamında bilinmesi gerekenler şunlardır: bilgiye olan ihtiyacınız mevcut kaynaklar bilgiye nasıl erişileceği elde ettiğiniz sonuçları değerlendirme gereği sonuçlarınız ile nasıl çalışacağınız veya onlardan nasıl yararlanacağınız bilgiyi kullanmakta etik ve sorumluluk gerektiği durumlarda sonuçları nasıl ileteceğiniz ya da paylaşacağınız sonuçları nasıl yöneteceğiniz

7 Gereksinim duyulan bilginin bulunması Genel; -Kütüphanelerde bilginin nasıl düzenlendiği -Basılı ve elektronik kaynaklardan bilginin bulunmasına yönelik arama teknikleri -Yaygın araştırma teknikleri bilgisi

8 Özel; - Bilginin eleştirel olarak değerlendirilmesi -Bilginin teknik altyapısı (İletim ortamı) -Bilginin sosyal, politik ve kültürel yönleri.

9 Zurkowski, “ABD nüfusunun neredeyse tamamı okuryazardır. Ancak bunların çok azı –belki altıda biri- bilgi okuryazarı olarak nitelendirilebilir” açıklamasının ardından, “bu nedenle NCLIS, bireylerin bilgi okuryazarı olmaları için ulusal bir programın hazırlanmasına öncülük etmelidir” önerisini getirmiştir.

10 Bilgi okuryazarlığı becerileri tüm disiplinler, tüm öğretim çevreleri ve eğitimin her düzeyi için ortak becerilerdir. Çünkü çağdaş eğitim teorisi öğretmene bağımlı kalınmaksızın bireylerin kendi kendilerine öğrenebilmesini öngörmektedir.

11 Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme için bir temeldir. Yaşam boyu öğrenme ise tüm disiplinler, eğitim çevreleri ve eğitim düzeyleri için ortak bir kavramdır.

12 Bilgi okuryazarı kişi: Doğru ve yeterli bilginin karar verme için temel oluşturduğunun bilincindedir. Bilgi gereksinimini fark eder. Bilgi gereksinimine dayalı olarak soruları formüle eder. Bilginin potansiyel kaynaklarını belirler. Başarılı bir arama stratejisi geliştirir. Bilgisayar ve diğer teknolojileri kullanarak bilgi kaynaklarına erişir. Bilgiyi değerlendirir. Uygulamada kullanmak üzere bilgiyi düzenler. Mevcut bilgi yapısı içerisinde yeni bilgiyi birleştirir. Bilgiyi eleştirel düşünme ve sorun çözmede kullanır.

13 Bilgi toplumunda yaşayan bilgi okuryazarı bireylerin başarılı bir iş performansı gösterebilmelerinde gereksinim duyacakları araçlar şöyle belirlenmiştir (SCANS, 1991): Kaynaklar (Zaman, para, mekân, materyal ve personel paylaşımı) Kişilerarası ilişkiler (Takım çalışması, başkalarına öğretme, müşteri hizmetleri, liderlik, görüşme becerileri, farklı kültürde insanlarla çalışma). Bilgi (Verinin elde edilmesi ve değerlendirilmesi, dosyaların düzenlenmesi ve korunması, bilginin yorumlanması, iletilmesi ve kullanılmasında bilgisayarların kullanılması). Sistemler (Sosyal, kurumsal ve teknolojik sistemlerin işleyişinin anlaşılması, performansın izlenmesi ve etkinleştirilmesi, sistemlerin oluşturulması ve geliştirilmesi). Teknoloji (Donanım ve araçların seçilmesi, özel işlemlerin gerçekleştirilmesinde teknolojiye başvurulması, teknolojilerin korunması ve bakımı.

14 Bilgi okuryazarı bireylerin sahip olması gereken temel beceriler ve nitelikler Temel Beceriler—okuma, yazma, aritmetik ve matematik, konuşma ve dinleme. Düşünme Becerileri—yaratıcı düşünme, karar verme, sorun çözme, akıl yürütme, nasıl öğreneceğini bilme, muhakeme. Kişisel Nitelikler—bireysel sorumluluk alabilme, kişisel saygınlık, kendini yönetme ve bütünlük.

15 N IÇIN B ILGI O KURYAZARLıĞı

16 Niçin Bilgi Okuryazarlığı Bilgi patlaması ve bilginin hızlı değişimi New York Times gazetesinin bir haftalık baskısının, 17. yüzyılda yaşamış olan orta düzey kültüre sahip bir İngiliz’in hayatında görmüş olduğu tüm basılı bilgiden daha fazlasını içerdiği belirtilmektedir (Doyle 1994:1) Mevcut bilgi miktarı her beş yılda bir dörde katlanmaktadır.

17 B ilgi okuryazarlığı becerilerinin yedi boyutundan bahsedilmesi mümkündür.

18 1.Bilgi teknolojisinin kullanımı becerisi: Bilgi okuryazarlığının merkezinde bilgi erişimi ve iletimi için gerekli olan bilgi teknolojisi kullanımı becerileri vardır. Bu bağlamda bilginin aranması ve elde edilmesi ile bu bilginin kullanılması becerileri ön plandadır.

19  2.Bilgi kaynaklarının kullanımı becerisi: Bilgi okuryazarlığı elektronik ortamı da içeren bilgi kaynaklarındaki bilginin bulunmasına ilişkin beceriler olarak görülür.

20 3. Bilgi sürecinin yönetilmesi becerisi: Bilgi okuryazarlığı bir süreç olarak görülür ve bu sürecin başarıyla yürütülmesine ilişkin beceriler kazandırılır.

21 4.Bilginin kontrolü becerisi: Bilginin kontrol altında tutulması bilgi okuryazarlığının özü olarak düşünülür ve bu kontrolün sağlanmasına yönelik beceriler kazandırılır. Teknolojik olanaklardan yararlanma becerileri, bu kontrolün sağlanmasında önemli bir araçtır.

22 5. Bilgi birikimi oluşturma becerisi: Bilgi okuryazarlığı ilgilenilen konuda kişisel bir görüşün ve belirli yargıların kazanılmasına ilişkin beceriler olarak düşünülür. Elde edilen bilgilerin eleştirel olarak değerlendirilmesine yönelik beceriler ön plandadır. Kişide belli bir bilgi altyapısının oluşumu ve bilgi teknolojisi kullanımı bu becerilerin kazanılmasında temel unsurlardır.

23 6. Bilgi birikimini geliştirme becerisi: Temel hedef mevcut bilgi, kişisel görüş ve yaratıcı düşünmenin birleştirilmesi ile ilgilenilen konuda yeni bir görüş kazanılmasını sağlamaktır.

24 7. Bilgelik becerisi: Bilginin kullanımı becerilerinin kazanılmasındaki temel hedef başkalarına yararlı olma olarak düşünülür. Bireysel nitelik, değer yargıları ve etik kurallar ön plana çıkan konulardır.

25 Bilgi okuryazarlı ğ ı standartları: Standart 1: Bilgi okuryazarı ö ğ renci bilgiye etkin bir biçimde ula ş ır. Standart 2: Bilgi okuryazarı ö ğ renci bilgiyi ele ş tirel ve yeterli olarak de ğ erlendirir. Standart 3: Bilgi okuryazarı ö ğ renci bilgiyi do ğ ru ve yaratıcı bir biçimde kullanır.

26 Ba ğ ımsız (kendi kendine) ö ğ renme standartları: Standart 4: Ba ğ ımsız ö ğ renebilen ö ğ renci bilgi okuryazarıdır ve ilgi alanlarındaki bilgiyi takip eder. Standart 5: Ba ğ ımsız ö ğ renebilen ö ğ renci bilgi okuryazarıdır ve her formattaki bilgiye ilgi duyar. Standart 6: Ba ğ ımsız ö ğ renebilen ö ğ renci bilgi okuryazarıdır ve bilgi arama ve üretme a ş amalarında mükemmellik için çabalar

27 Sosyal sorumluluk standartları Standart 7: Ö ğ renen topluma olumlu katkıda bulunan ö ğ renci bilgi okuryazarıdır ve demokratik bir toplum için bilginin öneminin farkındadır. Standart 8: Ö ğ renen topluma olumlu katkıda bulunan ö ğ renci bilgi okuryazarıdır ve bilgi/bilgi okuryazarlı ğ ı konularında etik davranı ş sergiler. Standart 9: Ö ğ renen topluluk ve topluma olumlu katkıda bulunan ö ğ renci bilgi okuryazarıdır ve bilgi üretimine katkıda bulunmak için ba ş kalarıyla i ş birli ğ i yapar.

28  YÜKSEKÖ Ğ RET İ M VE B İ LG İ OKURYAZARLI Ğ I  Mevcut bilginin kısa sürede geçerli ğ ini ve güncelli ğ ini yitirdi ğ i bir dönemde, üniversiteler katı bir disiplinle mevcut bilgilerin ö ğ retildi ğ i kurumlar de ğ il, sorgulama, yaratıcılı ğ ı özendirme ve sürekli ö ğ renme becerisi kazandırma düşüncesinin kazandırılmasının amaçlandı ğ ı yerler olmalıdır.

29 Günümüzde yükseköğretim mezunu kişilerde aranan temel nitelikler şunlardır: Disiplinler arası proje gruplarında çalışabilme yeteneği, Sorun çözebilme ve analitik düşünme yeteneği, Kendi dilinde ve en az bir yabancı dilde yazılı ve sözlü iletişim yeteneği, Bilgisayar okuryazarlığı, Bir mesleki alanda derinlik yanında ilgili bir yan alan ile değişik bir alanda genişlik. Örneğin, makine mühendisliği öğrencisinin çevre veya yazılım gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi değişik bir alanda dersler alması gibi (YÖK, 2003:16).

30 Belirtilen niteliklerin kazandırılması amacıyla üniversite eğitiminin yeniden yapılandırılması düşüncesi, bilgi okuryazarlığı becerilerini değişimin merkezine koymaktadır. Çünkü analitik düşünme, sorun çözme ve bilgisayar okuryazarlığı gibi becerilerin geliştirilmesi etkin bilgi kullanıcısı olmayı gerektirir. Etkin bilgi kullanımının yolu ise bilgi okuryazarı olmaktır.

31 YÜKSEKÖĞRETİMDE BİLGİ OKURYAZARLIĞI PROGRAMLARI UYGULAMALARI Bağımsız Dersler Bilgi okuryazarlığı ya da kütüphane kullanımına ilişkin derslere belirli adlarla kerdili/kredisiz, zorunlu/seçmeli olarak eğitim programında yer verilir.

32 Oryantasyon Oturumları: Öğrencilere kütüphane kaynakları ve bunların kullanımına ilişkin bilgilerin bir veya birkaç oturumda aktarılması biçiminde gerçekleştirilir. Genelde birinci sınıf öğrencilerine yönelik bir eğitimdir ve bilgi okuryazarlığı becerileri ile tanıştırma amaçlanmaktadır. Danışma kütüphanecileri tarafından yürütülür.

33 Ders ile İlişkilendirilmiş/Bütünleştirilmiş Öğretim Bu yöntemde bilgi okuryazarlığı becerileri herhangi bir disipline özel ya da disiplinler için genel bir dersin (araştırma yöntemleri, okuma/yazma becerileri, vb.) içeriği ile bütünleştirilir. Öğrenciler herhangi bir disipline ilişkin literatürü anlama, bu literatürün elde edilmesine yönelik arama stratejilerini geliştirme ve elde ettiği bilgileri etkin olarak kullanma becerileri elde edecektir.

34 Müfredat İle Bütünleştirilmiş Öğretim Eğitimde yeniden yapılanma çalışmalarının bir yansıması olarak, bilgi okuryazarlığı becerileri öğretim sürecinin bir parçası olarak düşünülmektedir. Yaşam boyu öğrenen bireylerin yetiştirilmesi düşüncesiyle her derse ilişkin bilginin bulunması, elde edilmesi, değerlendirilmesi ve araştırma ödevleri ile yeni bilgiler üretilmesi becerileri öğretim programının temel niteliklerinden biri olarak yapılandırılır. Tüm öğretim süresi boyunca veriliyor olması, öğrenme temelli bir eğitime geçişte ve öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmede önemlidir.

35 Web Tabanlı Çevrimiçi Öğretim Başlangıçta yalnızca uzaktan eğitim alan öğrencilere yönelik olarak ortaya çıksa da, sonraları mevcut bilgi okuryazarlığı programlarının görsel destekleyicisi olarak yaygınlaşmıştır. Hazırlanmış olan bilgi okuryazarlığı programı içeriği görsel sunumlarla zenginleştirilerek öğrenci yönlendirilmekte, uygulamalar zaman ve mekândan bağımsız olarak kullanılabilmektedir

36 Bilgi okuryazarlığı eğitimi ne zaman verilmeli? Bilgi okuryazarlığı programlarının ü niversite öğretiminin ilk yıllarında verilmesi, öğrencilere kazandıkları becerileri ileriki yıllarda kullanma ve geliştirme olanağı sağlayacak olması bakımından önemlidir. Bunun yanında bilgi okuryazarlığı programlarının hedeflerine ulaşmasında uygulama yapılması önemlidir. Uygulama olanağı üniversitenin sahip olduğu bilgi teknolojisi alt yapısı ve üniversite kütüphanesinin yeterliği ile yakından ilişkilidir.

37 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Bilginin tanımı, önemi ve türleri. Bilgi toplumu, bilgi patlaması, bilgi karmaşası, vb. gibi bilgi çağına özgü kavramlara ilişkin bilgiler. Bilginin Üretimi (Resmi kurumlar tarafından üretilen bilgi, akademik kuruluşlar tarafından üretilen bilgi, özel sektör ya da kişiler tarafından üretilen bilgi ve bu bilgilere ilişkin özellikler)

38 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Bilgi kaynakları, özellikleri, türleri ve kullanımları (birincil-ikincil kaynaklar, bibliyografik-tam metin kaynaklar, danışma kaynakları, bilimsel-popüler kaynaklar, elektronik kaynaklar, kitaplar, süreli yayınlar ve bu kaynakların özellikleri). Bilginin Düzenlenmesi (Bilginin kütüphanelerde ve veritabanlarında nasıl düzenlendiğine ilişkin bilgiler; kütüphane sınıflama sistemleri, konu başlıkları, vb.).

39 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Bilgi Erişim Araçları (Kütüphane katalogları (basılı/elektronik), indeksler, abstraktlar, elektronik veritabanları, Internet erişim araçları-arama motorları, Internet rehberleri, vb). Araştırma Konusunun Belirlenmesi ve İfade Edilmesi (Araştırma sorusunun ifade edilmesi, konunun genişletilmesi/daraltılması, bilgi gereksiniminin tanımlanması, elde edilecek bilgiye ilişkin terminolojinin –eşanlamlı, ilişkili- belirlenmesi, vb).

40 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Bilgi Arama Stratejisinin Geliştirilmesi (Anahtar kelime ve kavramların belirlenmesi, dil ve tarih sınırlamaları, vb; Yazar, eser adı, konu, anahtar kelime aramaları) Kütüphane Kullanımı (Kütüphanenin düzeni, yararlanma koşulları, kaynaklara erişim, ödünç alma, genel koşullar, vb). Internet Araçları, Kullanımları, Kullanım Kuralları (e-posta, Internet protokolleri, net- etiket, elektronik kitaplar, vb).

41 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Erişilen bilginin elde edilmesi ve kaydedilmesi (bibliyografya ve not kartları hazırlama, teknolojinin kullanımı -kopyala/yapıştır, print, e- mail hesabına gönderme, fotokopi, tarayıcı,vb-) Erişilen Bilgi ve Bilgi Kaynaklarının Değerlendirilmesi (Elektronik kaynaklar içeren bilgi kaynaklarına ilişkin değerlendirme ölçütleri-önyargı, yönlendirme, vb; uygunluk, geçerlilik, güvenilirlik, yeterlilik, doğruluk, vb) Özet çıkarma, yorum ve sentez yapma

42 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Görsel bilginin yorumlanması (tablolar, grafikler, vb) Kelime işlemci ve tablolama programlarının kullanımı (Word, Excell, vb) Sözlü/Yazılı sunum yapma (Yazım kuralları, taslak oluşturma, içeriği belirleme, iletişim bilgileri (niçin, kime, nasıl), power point, prezi vb.) Kaynakça Hazırlama (Farklı kaynaklarla ilgili (kitap, makale, web sitesi, vb) kaynakçada aktarılması gerekli bilgiler)

43 Üniversitelerde Bilgi Okuryazarlığı Programlarının İçeriği Gönderme, alıntı yapma, dipnot verme kuralları (Atıf teknikleri-MLA, APA, CMS vb) Bilgi ve Bilgi Kaynaklarının Kullanımına İlişkin Etik/Yasal Konular (Telif hakkı, gizlilik, güvenlik, düşünce ve ifade özgürlüğü, sansür, bilgi edinme hakkı ve eşitliği, bilginin dürüst kullanımı, bilgi hırsızlığı, vb)