8. ÜNİTE: DOĞAL SÜREÇLER Pangea

Evren ve Dünya’mız Nasıl Oluştu? Çok eski çağlardan beri insanoğlu uzayı, Dünya’nın şeklini, evrendeki yerini merak etmiştir. Teleskopun bulunmasıyla, uzay istasyonları ve uydular yardımıyla önemli bilgiler elde edildi. Newton “Durağan evren” görüşünü ortaya koymuştur.

Big Bang (Büyük Patlama) Büyük patlama teorisine göre, evren bundan yaklaşık 15 milyar yıl önce büyük bir patlamayla oluşmaya başladı. Patlama sonucu etrafa saçılan maddelerden gök adaları, yıldızlar gezegenler ve diğer gök cisimleri meydana geldi. Büyük patlamada neyin patladığı ve buna neyin sebep olduğu bilinmemektedir. Büyük patlama teorisinin ortaya çıkmasının se-bebi yıldızların sürekli birbirinden uzaklaştığının gözlenmesidir. (1929 Edwin Hubble)

Panzias ve Wilson adlı bilim adamları uzayda parazit yapan ve büyük patlamadan kalan kozmik bir ışıma keşfetti. 1989 yılında uzaya fırlatılan COBE uydusu bing bang’e kanıt oluşturan kozmik ışınları sekiz dakika içinde keşfetti.

1989 yılında uzaya fırlatılan COBE uydusu fırlatılışından sekiz dakika sonra, varlığı önceden tahmin edilen “kozmik ışımayı” belirledi. Bu kozmik ışımanın kaynağı aşağıdakilerden hangisi olduğu düşünülmektedir? Gök adalar Uzay Güneş Büyük patlama

Dünya’nın oluşumu 1. Görüş: Dünya’mız Güneş’ten kopan bir parçanın soğuması sonucu oluştu. 2. Görüş: Dünya evren oluştuğunda bir gaz kütlesi halindeydi. Bu gaz bulutu zamanla küçüldü ve soğumaya başladı.

Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri 20. yüzyılın başında Alfred Wegener isimli bilim insanı, tüm kıtaların 250 milyon yıl önce tek parça halinde olduğunu öne sürdü. Bu parçaya Pangea adını verdi.

Hary Hammond Hess Kıtaların okyanus tabanı ile beraber hareket ettiğini öne sür-dü. Okyanus tabanında sırt adı verilen bölgelerin olduğunu keşfetti. Kıtaların kay-masını açıklayan bu teoriye okyanus tabanı yayılması denir

Mağmanın konveksiyon hareketi Mağma çekirdekten aldığı ısı enerjisi ile önce yukarı sonra aşağı doğru hareket eder. Bu hareketi sırasında levhalara sürtünerek onları sürekli hareket ettirmektedir. Böylece okyanus-sal levhalar birbirinden uzaklaşır ve yayılma sırtları oluşur.

Yayılma sırtları Dalma

Okyanussal levha - kıtasal levha yaklaşması

LEVHA HAREKETLERİ

1. Yaklaşma hareketi Yoğun olan levha dalma hareketi yaparak diğer levhanın altına girer. Yaklaşma hareketi ile sıra dağlar oluşabilir.

2. Uzaklaşma hareketi

3. Yanal hareket

Özet Yaklaşma Uzaklaşma Yanal

Depremle ilgili bazı kavramlar Levhaların birbirine sürtünmeleri ve birbirlerine göre hareketi sonucu oluşan depremlere tektonik deprem denir. Volkanik püskürme sonucu oluşan depremlere volkanik deprem denir. Deprem üssü: deprem dalgalarının yeryüzüne ulaştığı en kısa noktadır. Fay: Yerkabuğunda meydana gelen arazi kırığıdır. Deprem büyüklüğü: Depremin merkezinde açığa çıkan enerjinin miktarıdır. Sismograf ile ölçülür. Depremin şiddeti: Depremin insanlar ve binalar üzerinde meydana getirdiği hasarın derecesidir.

Depremin odak noktası Deprem üssü Fay hattı

Deprem oluşumunu inceleyen bilim dalına deprem bilimi (sismoloji) denir. Deprem titreşimlerini kaydeden alete sismograf denir

Okyanus tabanında oluşan depremler tsunami adı verilen dev dalgalara neden olur.

Tsunami

VOLKANLAR Ateş küredeki yüksek basınç nedeniyle sıvı haldeki magma yerkabuğunda bazı yollar bularak yeryüzüne çıkar. Magmanın yer yüzüne çıkmak için geçtiği kanallara baca denir. Yeryüzüne ulaşan magmaya lav denir.

Çekirdek Ateş küre Yer kabuğu

Volkan

Lav

SICAKLIK FARKINDAN KAY-NAKLANAN HAVA OLAYLARI Bazı meslekler için hava durumunu bilmek önemlidir. Sürücüler, pilotlar, inşaat mühendisleri hava durumunu önemser. Hava azot, oksijen, argon, karbondioksit, su buharı ve diğer gazlardan oluşur. Su buharının hava olaylarının gerçekleşmesi üzerinde önemi büyüktür.

Hava olaylarını tahmin etmek için bazı gözlemler yapılır. Gökyüzü gözlemi: Geçen günlerin hava durumu bir çizelgeye işlenir. Rüzgar gözlemi: Rüzgar pervaneleri ile rüzgar hızları kaydedilir. Sıcaklık gözlemi: Termometrelerden okunan sıcaklık değerleri çizelgeye işlenir.

Nem gözlemi: Havadaki su buharı miktarına nem denir Nem gözlemi: Havadaki su buharı miktarına nem denir. Nem gözlemi için ucuna pamuk sarılmış termometreler kullanılır. Pamuk sarılı termometrelerden bir tanesi su dolu kaba batırılır. Havadaki nem az ise pamuktaki su ısı alıp buharlaşacağı için termometrenin sıcaklığı bir miktar düşer. İki termometredeki sıcaklık farkı havadaki nem oranını verir. Termometre

RÜZGARLAR Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgar denir. Rüzgar hızına göre 0’dan 12 ye kadar kuvvet ile ifade edilen Beafort (Bifort) ölçeği ile değerlendirilir.

HORTUMLAR VE KASIRGALAR Sıcak hava alanlarında kendi çevresinde dönen rüzgarların en küçüğüne şeytan kulesi, ortancasına hortum, en büyüğüne ise kasırga denir. Aşağıda sıcak hava, yukarıda ise soğuk ve kuru hava bulunan yüzeyler üzerinde hortumlar meydana gelir. Hortumlar sıcak ve soğuk havanın aniden yer değiştirmesi ile meydana gelir.

Kasırgalar suyun sıcak, havanın nemli olduğu tropikal okyanuslarda oluşur. Bir kasırganın oluşabilmesi için okyanus suyunun sıcaklığının 27oC ye ulaşması gerekir. Su ısınınca sıcak ve nemli hava yükselmeye başlar. Havanın çevresinde girdap gibi dönen güçlü bir rüzgar oluşur.

İklim ve hava olayları arasındaki farklar Çok geniş bölgelerde uzun zaman aynı kalan ortalama hava şartlarıdır. Belirli bir yerde kısa sürede etkili olan hava şartlarıdır İklimi oluşturan etkenleri klimatoloji inceler. Hava olaylarını inceleyerek tahmin yapan bilim dalına meteoroloji denir. 30-35 yıllık ortalamalardır Günlük verilerdir

Atmosferde oran olarak en çok bulunan gaz hangisidir? Azot Argon Oksijen Su buharı

Yayılma sırtları olarak adlandırılan volkanik sıra-dağlar hangi levha hareketi sonucu meydana gelir? Okyanussal levha - kıtasal levha yaklaşması kıtasal levha - kıtasal levha yaklaşması Okyanussal levha - Okyanussal levha uzaklaşması kıtasal levha - kıtasal levha uzaklaşması

Çözüm Okyanuslardaki yayılma sırtları okyanus levhalarının uzaklaşmasıyla oluşur. “C”

Yukarıdaki posterde hangi levha hareketi anlatılmak istenmektedir? Kıtasal levha - kıtasal levha uzaklaşması Okyanussal levha - okyanussal levha uzaklaşması Okyanussal levha - kıtasal levha yaklaşması

Bazı bilim dalları ve bunlar ile ilgili araştırma yapanlara verilen isimler aşağıda verilmiştir. Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? Meteoroloji – meteorolog Klimatoloji - iklim bilimci Sismograf - sismoloji Sismoloji - sismolog

Aşağıdakilerden hangisi depremin nedenlerinden biri değildir? Fay hareketleri Volkanik hareketler Yer kabuğundaki çöküntüler Buzul erimeleri

Atmosferde meydana gelen yağışların kaynağı aşağıdakilerden hangisidir? Havadaki toz Havadaki nem Havadaki oksijen gazı Yeryüzü suları

Amasya Merkez Gazi Ortaokulu Fen ve Teknoloji Öğretmeni Kemal ÖZDEMİRCİOĞLU Amasya Merkez Gazi Ortaokulu Fen ve Teknoloji Öğretmeni