1

İSKAN: Bir ailenin sosyal ve ekonomik gereksinimlerini karşılayabilecek büyüklükte konut, işletme binası ve arazi sahibi olmasını sağlamak, canlı – cansız donatımla yaşamını sürdürebilecek gelir imkânlarına kavuşacak şekilde ekonomik bir işletme olarak planlanıp, uygulanmasıdır. 2

Göçmen, göçebe ve yerleri kamulaştırılanlar ile yerlerinin değiştirilmesine karar verilenlerin iskânı; şehir, kasaba ve köylerde, Bakanlıkça hazırlanacak plan ve projesine uygun olarak; a) Öncelikle konut ve arsa, b) Esnaf, sanatkâr ve tüccarlara, geçimlerini sağlayacak işyeri ve arsası ile işletme kredisi, 3

c) Çiftçilere, tarımsal projesinde öngörülen arazi, gerekli tarımsal girdiler, tarımsal yapılar veya arsası ile aynî ve nakdî işletme ve donatım kredileri, ç) Hak sahiplerinin talepleri halinde, konut, işyeri ve tarım arazisi kendileri tarafından bulunarak teklif edilmesi ve Bakanlıkça uygun görülmesi halinde toplu veya münferit olarak ailelere iskân kredileri verilmek suretiyle, Bu Kanun hükümlerine göre borçlandırma yoluyla yapılır. (5543 madde 9) 4

GÖÇEBELERİN HAKSAHİPLİĞİ SÜREÇLERİ VE İSKANI Göçebeler, İçişleri Bakanlığı ile gerektiğinde diğer ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının da görüşleri alınmak suretiyle Bakanlıkça uygun görülecek yerlere bu Kanun hükümlerine göre iskân edilirler. Ancak, iskân duyurusu tarihinin bitiminden sonra yüz seksen gün içinde müracaat etmeyen aileler iskân edilemezler. (5543 madde 11) 5

GÖÇEBELERİN HAKSAHİPLİĞİ SÜREÇLERİ VE İSKANI Yerleşik tarımsal faaliyetler dışında kalmış, sabit ve daimi bir konuta bağlı olmadan geçimlerini göçer hayvancılıkla sağlayan, tabiat ve iklim şartlarına göre yurt içinde yaylak ve kışlaklar arasında göçen, bu hayat tarzını kadimden beri sürdüren, aralarında hısımlık ilişkileri bulunan ve hayvancılık faaliyetlerini bir grup halinde yürüten aileler hak sahibi yapılırlar. (İskan Kanunu Uygulama Yönetmeliği madde 7) 6

GÖÇEBELERİN HAKSAHİPLİĞİ SÜREÇLERİ VE İSKANI Ancak; -Kanunun 3. maddesinin 1. fıkrasının (ç) bendindeki Göçebe tanımına aykırı olanlar, 7

GÖÇEBELERİN HAKSAHİPLİĞİ SÜREÇLERİ VE İSKANI -Ataları ve aile fertleri olarak kendileri Devlet eliyle herhangi bir usûl ile yerleştirilmiş olanlar, topraklandırılmış olanlar ile Kanundaki göçebelik tanımına göre hayvancılık dışında mal varlığına sahip olanlar, aile fertleri adına tespit edilecek bu varlıklarının toplam değeri tespit tarihinde yürürlükte olan aylık asgari ücretin brüt tutarının 18 aylık toplamını geçenler, 8

GÖÇEBELERİN HAKSAHİPLİĞİ SÜREÇLERİ VE İSKANI - Çadır ve benzeri ortamlarda yaşantılarını sürdürmeyenler, Kasım, Aralık, Ocak, Şubat, Mart ayları dışında kira ile olsa bile herhangi bir konutta oturanlar veya konut sahibi olanlar, 9

GÖÇEBELERİN HAKSAHİPLİĞİ SÜREÇLERİ VE İSKANI -Devlet memurları, sözleşmeli olarak çalışanlar, kadrolu ve kadrosuz işçiler, kısa süreli de olsa mevsimlik ücret karşılığında çalışanlar, göçer hayvancılık ve yerleşik olmayan tarımsal faaliyetler hariç olmak üzere gelir getirici işler sebebiyle Sosyal Güvenlik Kurumuna kayıtlı olanlar veya esnaf, zanaatkâr, tüccar gibi ticaret ve gelir getirici işler ile uğraşanlar veya hayvancılık dışında herhangi bir iş ile uğraşanlar hak sahibi olamazlar. 10

Sözü edilen yasal prosedür içerisinde; 1-Göçebe hayatı yaşayan aileler; dilekçe, göçebelik belgesi, taahhütname, vukuatlı nüfus kayıt örneği ve beyanname düzenlemek suretiyle ilgili Mahalli İskan Komisyonuna müracaat ederek iskan talebinde bulunur. 11

2-Mahalli İskan Komisyonları tarafından ailenin göçebelik kriterlerini taşıyıp taşımadıkları sorgulanarak, tarımsal veya şehirsel olarak iskan edilmek üzere haksahibi olduklarına veya olmadıklarına karar verilir. 12

3- Haksahipliği kararı verildikten sonra, haksahibi ailelerin ekonomik olarak kendilerini geliştirmeden konut veya tarım arazisi verilmesini beklemeleri mümkün olmadığından, bu aşamadan sonra aile bireyleri SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı gibi sosyal güvenlik kaydına tabi işlerde çalışabilir veya gayrimenkul edinebilir. Esas olan haksahibi yapıldıkları sırada göçebe ailesi olmaları, yasada belirtilen haksahipliği vasfını taşımalarıdır. 13

4-İskan suretiyle verilmesi programlanan tarım arazilerinin veya konutların kısa zamanda verilmesi esastır. Ancak uygulamada bu süre uzamaktadır. Verilen taşınmaz mallar, temlik tarihinde yaşayan aile fertleri adına eşit hisselerle temlik ve tapuya tescil ettirilir. 14

5-Temlik ve Tapu verme işlemleri sırasında, haksahibi aileler, verilen taşınmazlar sebebiyle, kamulaştırılan veya satın alınan taşınmazların kamulaştırma veya satın alma bedelleri, yapılar için maliyet bedelleri ve Hazine arazileri için rayiç bedelleri üzerinden borçlandırılırlar ve Mahalli İskan Komisyonları tarafından ailelerin vukuatlı nüfus kayıt örnekleri alınarak güncelleme çalışmaları yapılır. Bu çalışma sırasında ölenler çıkarılıp, doğanlar eklenerek, tüm aile bireylerine eşit hisselerle tapu verilir. 15

6-Haksahiplerine tarım arazisi veya konut verilmiş (Temlik edilmiş) ise söz konusu gayrimenkullerin tesliminden itibaren 10 yıllık takyit süresi başlamaktadır. -Bu Kanuna göre verilen taşınmaz mallar temlik tarihinden itibaren on yıl süre ile hiçbir suretle satılamaz, bağışlanamaz, terhin edilemez, tapu kütüğüne satış vaadi şerhi konulamaz ve haczolunamaz. Bu taşınmazların tapularına bu yolla kayıt düşülür. 16

- Bu Kanuna göre hak sahiplerine verilen arazi, arsa, işyeri, konut ve tarımsal tesislerin; takyit süresi içinde askerlik, tutukluluk, afet ve belgelendirilmiş uzun hastalık gibi geçerli bir özrü olmaksızın kendileri tarafından işletilmediği, oturulmadığı veya satıldığı, kiraya verildiği, gelir elde etmek maksadıyla üçüncü kişilere kullandırıldığı tespit olunduğunda, Mahalli İskân Komisyonunca hak sahiplilik durumu iptal edilir, iskân amaçlarında kullanılmak üzere tapu kaydının iptali ile Hazine adına tescili mahkemeden istenir. 17

Bu Kanunun uygulanmasında aile bir bütün olarak kabul edilir ve aşağıda sıralananlar aile sayılır. a) Karı ile koca, b) Evlenmemiş çocuklar, ana ve baba veya bunlardan sağ olanı ile birlikte, c) Evli çocuklar, evli torunlar ile çocuksuz erkek ve kadın dullar başlı başına, ç) Anasız ve babasız kardeş çocuklar, birlikte ve eşit hisselerle, bir aile olarak iskân edilirler. (5543 sayılı Kanun madde 17) 18

GÖÇEBELERİN İSKANINA İLİŞKİN OLARAK UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR: İskân Kanunundan yararlanmak için başvuruda bulunan ailelerin başvurularını, Yasa ve mevzuatta belirtilen haksahipliği kriterlerine ve ilgili idarelerden toplanması gereken bilgi ve belgelere göre incelemek, Bunun neticesinde haksahibi sayılmasına- haksahipliğinin reddine karar verme görevi 5543 sayılı Yasa ve diğer mevzuatla Mahalli İskân Komisyonuna verilmiş olmasına rağmen, 19

Bazı komisyonlarca bu görev ve sorumlulukların gereği gibi yerine getirilmediği, Bu nedenle yapılan yanlış değerlendirmelerle gerçek haksahibi olacak ailelerin iskânı için tahsis edilen Hazine adına tescilli taşınmazların mülkiyetlerinin temlik ve tapu tescili suretiyle haksız yere bazı şahıslara verilmesine neden olunduğu görülmektedir. 20

Sözü edilen durumlara somut örnek olarak yapılan incelemelerde tespit edilen: Mahalli İskan Komisyonlarınca hak sahibi yapılmadan önce; -Esnaf ve Sanatkârlar ile Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar (Bağ-Kur) Kurumunda sosyal güvenlik kaydı bulunan kişinin hak sahibi yapılması, - Sosyal Sigortalar Kurumunda (SSK) sosyal güvenlik kaydı bulunan kişinin hak sahibi yapılması,, 21

- Devlet memuru olarak çalışan ve Esnaf ve Sanatkârlar ile Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar (Bağ-Kur) Kurumunda sosyal güvenlik kaydı bulunan karı kocanın hak sahibi yapılması, -Konut vasfında taşınmazı olduğu ve yerleşik hayata geçmiş oldukları halde bazı ailelerin göçebe ailesi gibi kabul edilip hak sahibi yapılması, 22

- Tarım arazisi (çayır, mera, tarla, bahçe vb.) Vasfında taşınmaz mal varlığı ve sosyal güvenlik kaydı bulunduğu ve göçebe olmadığı aksine yerleşik hayata geçmiş olduğu anlaşılan ailelerin göçebe ailesi gibi kabul edilip hak sahibi yapılması, - Komisyon kararı aşamasında Bekar olduğu anlaşılan kişinin ayrıca hak sahibi yapılması, -Ölmüş kişilerin hak sahibi yapılması, 23

-Daha önceki başka bir iskan uygulamasında hak sahibi olarak yararlandırılan şahsın yeniden hak sahibi yapılması, -Daha önceki yıllardaki başka bir iskan uygulamasında babası ile birlikte aile olarak iskan edildiği anlaşılan kişinin farklı bir iskan uygulamasında hak sahibi yapılması, Verilebilir. 24

Göçebelerin iskanına ilişkin olarak uygulamada karşılaşılan diğer sorunlar ise ; 25

-Haksahipliği işlemlerinde karşılaşılan problemler nedeniyle zamanında dağıtılmayan iskan konutları işgal edilmektedir. -İskan arazilerinin haksahibi olan veya olmayan şahıslara temlik edilmeden işgal ettirildiği görülmektedir. 26

- Haksahiplerinin borçlandırılmaları ve borçların ödenmesinin takibi konusunda sıkıntı yaşandığı görülmektedir. -İskan uygulamalarının iş ve işlemlerini yerine getiren, yazışmaları yapan il müdürlüklerimizde, işlem dosyalarının bulunmadığı veya eksik olduğu veya Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nden sağlıklı bir şekilde devir alınmadığı anlaşılmıştır. 27

FİZİKSEL YERLEŞİM DÜZENLEMESİ Kırsal alanda fiziksel yerleşimin düzenlenmesi uygulamasında; a)Yerleşim yerinin elverişsizliği sebebiyle yerinde kalkındırılmasına imkan olmayan köyler ile altyapı hizmetlerinin pahalıya mal olacağı tespit edilen yerleşim birimlerinin daha elverişli bir yerleşim yerine nakledilmesi, 28

FİZİKSEL YERLEŞİM DÜZENLEMESİ b)Birden fazla istekli köy veya bir köy hudutları içinde kalan mahalle, kom, mezra ve benzeri dağınık yerleşim ünitelerinin mevcut yerleşim ünitelerinden birinde veya yeni bir yerleşim yerinde toplulaştırılması, 29

c)Afet nedeniyle parçalanmış köylerde, afete maruz kalmayan ailelerin talepleri halinde yeni yerleşim yerine ekleme yapılması, ç)Nakli, toplulaştırılması ve fiziksel yerleşim iyileştirilmesi yapılacak köylerin imar planlarının yapılması, onaylanması ve bu planlara uyulmasının sağlanması, ayrıca onaylanmış köy imar planlarına göre ayrılan alanlardan istekli hak sahiplerine arsa satılması, 30

d) Çevrenin iklimine, sosyal ve ekonomik şartlarına, yapı malzemesi imkânlarına uygun nitelikte konut, tarımsal işletme binaları ve sosyal tesislerin tiplerinin ve uygun yerleşim modellerinin araştırılması, teknik yardım niteliğindeki tip projelerin hazırlanarak istekli köy veya köylülere verilmesi, gerektiği hallerde köylerde sosyal, kültürel, idari, ekonomik yapı ve tesisler ile köy içi altyapılarının yapılması, 31

e)Nakil, toplulaştırma ve fiziksel yerleşim iyileştirilmesi uygulamaları tamamlanan köylerde, daha sonraki yıllarda rezerv arsalardan satın alan ailelere, kendi evini yapana yardım metodu ile kredi açılması, 32

Hizmetleri, imar mevzuatına uyularak hazırlanacak plan ve projelere göre yapılır veya yaptırılır. Gerektiğinde yönetmelikte belirtilen usuller dahilinde hak sahibi ailelere borçlanmaya tabi olarak konut ve işletme binası için nakdi kredi açılır. 33

(a) ve (b) bentlerindeki hizmetlerin yapılabilmesi için köy seçmen listesinde kayıtlı olanların yarıdan bir fazlasının, o yerin en büyük mülki amirliğine yazılı müracaatı esastır. 34

FİZİKSEL YERLEŞİM DÜZENLENMESİ ESASLARI: Köylerde kalkınmanın sağlanması, toplulaşmanın teşvik edilmesi, uygun yerleşim yerlerine nakli, herhangi bir sebeple parçalanmış köyleri veya yakın köyleri birleştirmek ve fiziksel yerleşimin iyileştirilmesi, köy merkezinin bitişiğinde köy gelişme alanı uygulaması yapılması, planlı merkezi köy yerleşiminin oluşturulması, bölgesel mimari yapıların geliştirilmesi ve modern yapılara kavuşturulması amaçları ile; 35

Eski yerleşim yerindeki yapılarını yıkıp boşaltmayı noter tasdikli belge ile taahhüt edenlerden; muhtarlıkça ikamet belgesi verilen ve köyün bağlı olduğu Valilik veya Kaymakamlıkça yaptırılacak incelemeler sonucu ikamet etme amacıyla en az bir yıldan beri kendisi veya aile fertleri köyde yerleşik olarak yaşayan ve aile olarak kabul edilenlere, planlı yeni yerleşim yerinden bedeli karşılığında arsa satışı yapılır. 36

a)Planlı yerleşim alanından arsa alanlara, konut ve işletme binası yapımını desteklemek üzere Bakanlıkça belirlenecek miktarda kredi desteği sağlanabilir. b)Merkezi yerleşimi geliştirmek amacıyla nakil, toplulaştırma veya kanun kapsamında yapılacak köy geliştirme alanı uygulamalarında, otuz ve daha fazla sayıda ailenin kabul ve taahhüt etmeleri şartıyla, konut, tarım işletme binası, diğer bina ve tesisler ile birlikte Devlet eliyle yaptırılarak borçlandırılabilirler. 37

c)Konut ve tarım işletmesi binasının Devlet eliyle yapılmasının kabul edilmemesi veya otuzdan daha az sayıda ailece kabul edilmesi halinde, en az beş aile olmak şartıyla, konut ve tarım işletmesi binası yapımı için ayrı ayrı olmak üzere, Bakan onayı ile belirlenecek miktarda kredi açılabilir. 38

d)İnşaat seviyesine göre kullandırılacak kredi dilimleri, Bakanlığın talimatı ile belirlenir. e) Konut, tarım işletmesi bina ve tesisleri kredisi, planına ve projesine uyulacağı taahhüt edilmek ve kontrollü kullandırılmak üzere yapılır. 39

Fiziksel Yerleşim Düzenlenmesi Uygulamalarında Karşılaşılan Sorunlar: 1-Eski yerleşim yerindeki yapılarını yıkıp boşaltmayı noter tasdikli belge ile taahhüt edenlerden; muhtarlıkça ikamet belgesi verilen ve köyün bağlı olduğu Valilik veya Kaymakamlıkça yaptırılacak incelemeler sonucu ikamet etme amacıyla en az 1 yıldan beri kendisi veya aile fertleri köyde yerleşik olarak yaşayan ve aile olarak kabul edilenler hak sahibi olabilecek iken; 40

-Aynı aileye mensup olup köyde ikamet etmeyen ve ikamet adresleri köyde olmayıp bulundukları yerde olan aile temsilcisi veya aile bireylerinin hak sahibi olmaya çalıştıkları görülmektedir. -Eski yerleşim yerindeki yapılarını yıkıp boşaltmayı noter tasdikli belge ile taahhüt etmelerine rağmen, yıkmayarak oturmaya devam eden ailelere sıklıkla rastlanmaktadır. 41

YERLERİ KAMULAŞTIRILANLARIN İSKANI Kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılacak baraj, baraj mücavir alanı, koruma alanı, havaalanı, karayolu, demiryolu, fabrika, ekonomi ve savunma ile ilgili diğer tesislerin inşası, tarih ve tabiat kıymetlerinin korunması gibi amaçlar için; a)Taşınmaz mallarının kısmen veya tamamen kamulaştırılması sonucu yerlerini terk etmek zorunda kalan aileler, 42

b)Yapılan iskan planlama etütlerinin başladığı takvim yılı başlangıcından en az üç yıl önce kamulaştırma sahasında yerleşmiş olup da taşınmaz malı olmayan aileler, Talep ettikleri takdirde Bakanlıkça gösterilecek yerlerde iskan edilirler. 43

Bu kapsamda; Kamulaştırılan alanlarda yerleşik olan ve kamulaştırmadan etkilenen ailelerden Devlet eliyle başka yerde iskanını istemeyenler, yazılı başvuruları üzerine, ilgili valiliğin teklifi ve İçişleri Bakanlığının olumlu görüşü alınmak şartıyla Bakanlıkça kendi köy hudutları içinde gösterilecek bir yerde iskan edilebilirler. 44

Taşınmazları kamulaştırılanların hak sahipliği kriterleri: Taşınmazlarının kısmen veya tamamen kamulaştırılması sonucu yerlerini terk etmek zorunda kalan aileler ile yapılan iskan planlama etütlerinin başladığı takvim yılı başlangıcından en az üç yıl önce kamulaştırma sahasında yerleşmiş olup da taşınmazı olmayan aileler hak sahibi yapılırlar. 45

Bu ailelerin; a) Kamulaştırılacak taşınmazı olsa bile, kamulaştırma alanındaki yerleşim biriminde oturduğunu belgelemeleri, 46

b)Taşınmazı olmayanların, iskan planlama etütlerinin başlamasını müteakip, taşınmazların kamulaştırmasına yönelik kamu yararı kararının alındığı veya işin yapılmasına yönelik ihalenin yapıldığı veya varsa Bakanlar Kurulu kararının alındığı tarihin takvim yılı başlangıcından en az 3 yıl öncesinden beri kamulaştırma sahasında ikamete yönelik yerleşik olduklarını belgelemeleri, 47

c)Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olarak çalışanlardan veya zorunlu olarak bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olmayı gerektiren işlerde çalıştığı halde kaydı yapılmamış olanlardan veya ödemiş oldukları prim yada kesenekler karşılığında sosyal güvenlik kurumlarından gelir ya da aylık bağlanmış bulunanlardan; bir yıllık gelirleri toplamı, tespit tarihinde 16 yaşından büyük işçiler için yürürlükte olan asgari ücretin otuz günlük brüt tutarının 18 katından daha fazla olmaması, Gerekmektedir. 48

49