Dersin Adı İslam Mezhepleri Tarihi II Dersin Amacı Şiilik, Zeydiyye, İmamiyye, Alevilik, Gali fırkalar, İsmailiyye, Yezidilik, Nusayrilik, Ehli Hak, Vehhabilik, Kadıyanilik, Bahailik mezhepleri hakkında temel bilgiler vermek; mezheplere, dini farklılaşmalara tarafsız bir şekilde yaklaşmayı sağlamak ve günümüze uygun din anlayışının oluşmasına zemin hazırlamak. Öğrenci Kazanımları Bu dersi alan öğrenci; Şiilik, Zeydiyye ve İmamiyye, İsmailiyye, Yezidilik, Nusayrilik, Ehli Hak, Vehhabilik, Kadıyanilik, Bahailik hakkında temel bilgiler elde eder. Fırkaların temel inançlardan ve ana kitleden marjinalleşmesiyle ilgili verileri değerlendirir. Aleviliğin tarihsel gelişimi ve günümüzde yaşanan Alevi sorunları hakkında bilgi sahibi olur. İslam düşüncesinde ortaya çıkan bütün mezhep ve dini oluşumları tarafsız bir gözle tahlil ederek, bunları zenginlik olarak kabul eder. Metod ve Teknikler Power Point tekniğiyle sunulu takrir, Öğrenci Etkinlikleri

1. Hafta Derse giriş, metod, materyal, ödev vd. 2. Hafta Şiiliğin Tanımı ve Doğuş 3. Hafta Şiiliğin Tarihsel Gelişimi 4. Hafta Şii Fırkalar: Zeydiyye 5. Hafta Şii Fırkalar: İmamiyye, Tarihi ve Gelişimi 6. Hafta Şii Fırkalar: İmamiyye İnançları ve Kültürleri 7. Hafta Türkiye Aleviliği, Tarihi ve Gelişimi 8. Hafta Türkiye Aleviliği, güncel problemleri 9. Hafta Vize 10. Hafta Galî Fırkalar: İsmailiyye/Batıniye 11. Hafta Galî Fırkalar: Nusayriyye, Ehli Hak 12. Hafta Galî Fırkalar: Yezidiyye 13. Hafta Mehdilikten Kaynaklanan Fırkalar 14. Hafta Bahailik ve Kadıyanilik

I.Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Isparta 2005. KAYNAKLAR M. Saffet Sarıkaya, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, Isparta 2001. Bağdadî, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, İstanbul 1991. Şehristani, İslam Mezhepleri, çev. M. Öz, İstanbul 2005. Eş’ari, İlk Dönem İslam Mezhepleri, çev. M. Dalkılıç -Ö.Aydın, İstanbul 2006. W. Montgomery Watt, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ruhi Fığlalı, Ankara 1981. Fığlalı, E.R., Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik, Ankara 1990. İlhan, Avni, Mehdilik, İstanbul 1993. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, İstanbul 1993. Onat, Hasan, Emevîler Devri Şîî Hareketleri ve Günümüz Şîîliği, Ankara 1993. ZORUNLU KAYNAKLAR I.Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Isparta 2005. M.Saffet Sarıkaya, Aleviliğin Tarihi Arka Planı, İstanbul 2004. Sönmez Kutlu, Alevilik Bektaşilik Yazıları, Ankara, 2006.

Ş Î A Şîî ve teşeyyü’: Kelimenin tekil ve mastar kullanımı Manevî veya ruhî Şîîlik: Hz. Muhammed devrinde var olduğu iddia edilen Şîîlik Mufaddıla Şîîliği: Hz. Ali’yi sahabenin en faziletlisi, en üstünü olarak tanımak. Tasavvufî Şîîlik: Velayet sahibi olan Hz. Ali’yi insan-ı kamil olarak yüceltmek ve onu mânâ âleminin sultanı olarak görmek Siyasî Şîîlik: Hz.Ali ve evladının dinî ve siyasî otorite olduğunu kabul ederek, bunların dışındaki her türlü otoriteyi reddetmek

ŞÎA’nın Tanımı nass ve tayinle imam(halife) olduğuna inanan, İçerik olarak çeşitli evrelerden geçen Şîa terimini şöyle açıklamak mümkündür: Ali b. Ebî Talib’in Hz. Muhammed’den hemen sonra nass ve tayinle imam(halife) olduğuna inanan, İmametin kıyamete kadar Ali’nin soyunda devam edeceğini ileri süren, Bu imamlara çeşitli vasıflar nispet eden topluklukların müşterek adıdır.

Tanımın Açılımı 1. Hz. Muhammed’den hemen sonraki mevcut durum, Hz. Ebubekr ve Hz. Ömer’in gasıp ve zalim olmaları; Hz. Ali’nin ise takiyye yapmasıyla açıklanmıştır. 2. İmamet nass ve tayin esasına bağlanarak dinî bir kurum ve inanç esası haline dönüştürülmüştür. 3. İmamet sadece Hz. Ali soyuna tahsis edilmiştir. 4. İmamlara diğer insanlarda bulunmayan masumiyet ve vehbî ilim gibi çeşitli vasıflar nispet edilmiştir. 5. İmamete mehdilik anlayışıyla devamlılık kazandırılmıştır.

Nassî Temel *İmamet bir inanç unsuru haline getirilince, onun nassî temellere dayanması da kaçınılmaz olur. *Şîa’nın nassî delilleri ikiye ayrılır : nass-ı celî: Açık/doğrudan deliller nass-ı hafî: Kapalı/dolaylı deliller *Şîa bu delilleri Hz. Ali lehine ve karşıt olarak kabul ettikleri Hz. Ebû Bekr, Hz. Ömer, Hz. Osman, Emevîler ve Abbasîlerin aleyhine üretmişlerdir. *Bir örnek olarak; Hıllî’nin Elfeyn’i 2000/iki bin delil içerir. El-Eminî’nin Gadîr-i Hum’u 11 cilttir.

İdeolojik Tarih Okumaları * En büyük Şîî fırkası İmamiyye/isnâaşeriyye 260/873‘dan sonra teşekkül etmesine bağlı olarak; 1. İmametle ilgili delilleri sıralarken 2. İlk dönem olaylarını tasvir ederken Sünnet anlayışları ve tarihi olayları yorumlayış şekilleriyle kendilerine has bir tavır oluşturmuşlar; Adeta 260/873 öncesi tarihini ideolojik bir okumayla dile getirmiştir.

Şîa’nın Kur’an’dan bazı delilleri Ey Resûl! Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan O'nun elçiliğini yapmamış olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktır. Doğrusu Allah, kâfirler topluluğuna rehberlik etmez. Maide 67 ...Bu gün size dininizi bütünledim, üzerinize olan nimetimi tamamladım. Din olarak sizin için İslam’ı beğendim... Maide 3 Sizin dostunuz ancak Allah, onun peygamberi ve namaz kılan zekat veren ve rüku’ eden mü’minlerdir. Maide 55 Sana bu ilim geldikten sonra seninle bu konuda çekişenlere de ki: Geliniz, sizler ve bizler de dahil olmak üzere, siz kendi çocuklarınızı biz de kendi çocuklarımızı, siz kendi kadınlarınızı, biz de kendi kadınlarımızı çağıralım, sonra da dua edelim de Allah'tan yalancılar üzerine lânet dileyelim. Ali İmran 61 ...Ey Peygamber’in ev halkı (Ehl-i Beyt)! Şüphesiz Allah sizden kusuru giderip, sizi tertemiz yapmak ister. Ahzab 33

Şîa’nın hadislerden bazı delilleri Size iki ağır emanet bırakıyorum, onlara sımsıkı sarıldıkça, hiç bir zaman sapıtmazsınız. Bunlar, Allah’ın Kitab’ı ve Itretimdir. Benim Ehl-i Beyt’im, sizlerin arasında Nuh’un gemisine benzer, kim ona binerse kurtulur; kim ondan yüz çevirirse boğulur. Ben kimin mevlası isem Ali’de onun mevlasıdır. Ali’ye buğzetmeyin Ali benden bende Ali’denim.

Gadîr Hum Vaka’sı Şîa’nın anlatımına göre, Hz. Peygamber, “Veda Haccı” dönüşünde Medine’ye iki konak mesafede Gadîr Hum denen yerde, Maide 67. ayet nazil olunca konaklama emri vermiştir. Burada Rasulüllah, Hz. Ali’nin faziletine dair bir konuşma yaptıktan sonra Hz. Ali’yi kendi yanına çağırarak onun imametine dair sözler sarfetmiş ve “Ben kimin mevlası isem, Ali de onun mevlasıdır. Allahım onu seveni sev, düşmanına düşman ol; ona yardım et, onu horlayanı hor-hakıyr eyle; nereye yönelirse hakkı onunla beraber kıl” buyurmuştur. Daha sonra Rasulüllah sahabeden Hz.Ali için biat almış; Hz. Ömer bizzat Ali’yi kutlamıştır. Bundan sonra Maide 3.ayet nazil olarak “dinin tamamlandığı” bildirilmiştir.

Nass-ı hafîlere örnekler Üsame ordusunun sefere çıkarılarak Hz. Ebû Bekr ve Hz. Ömer’in Medine’den uzaklaştırılma isteği; Hz. Ali’nin Peygamber’in dışında kimsenin emrine girmemiş olması; Hz. Ömer’in, Hz. Peygamber vefat edince kılıcını çekip, Hz. Ebû Bekr gelinceye kadar insanları tehdit etmesi ve sonra onun halife seçilmesini sağlayacak bir işbirliğine girmesi; Hz. Ebubekir hac emiri olmasına rağmen Hz. Ali’nin Tevbe suresini insanlara duyurması.

Ehl-i Beyt Kimdir Ehl-i Beyt’in kimliğiyle ilgili tartışmalar da konun bir parçasını teşkil eder: Gerek Ahzab 33. ayette geçen gerekse hadislerde geçen Ehl-i Beyt kavramıyla kimlerin kastedildiği hakkında Şîa ile diğer fırkalar arasında görüş farkı vardır. Şîa, Ehl- Beyt deyince Hz. Muhammed-Hz. Ali-Hz. Fatıma-Hz. Hasan-Hz. Hüseyin ve bunların nesillerini anlar. Bununla birlikte çeşitli gerekçelerle bazı şîî fırkaları tarafından imamet sadece Hüseyin soyuna tahsis edilmiştir. Diğer Müslümanların kabulünde Hz. Peygamber’in hanımları Ehl-i Beyt’e dahildir. Çoğunlukla kabul edilen Sünnî bir kabule göre ise Ehl-i Beyt, kendilerine zekat verilmesi haram olanlardır. Tarihi süreçte Hz. Hasan soyundan gelenlere “şerif”, Hz. Hüseyin soyundan gelenlere “seyyid” denilmiştir.

Masumiyet ve Vehbî İlim Şîanın büyük çoğunluğu Ahzab 33, “Tathîr” ayetine istinaden imamların da tıpkı peygamberler gibi masum olduklarına, onlarda ismet sıfatının bulunduğuna inanmıştır. Onlar, imamlarda bu vasfın bulunuşunu, insanların duyularıyla, akıllarıyla, sezgileriyle ve kendilerine gelen haberlerle doğruya erişemeyeceklerine, zira insanlık tarihinin başlangıcından beri insanlar arasında ihtilafın eksik olmadığına, Bu nedenle ancak her türlü hatadan münezzeh bir önderin bildirdiği haberlere inanılabileceğine, Peygamberlerden sonra bu görevin imamlara ait olduğuna inanılması böylece ümmetin birlik ve beraberliğinin sağlanabileceğini Böyle bir önderin bilgisinin de tıpkı peygamber gibi her türlü tenkitten uzak ve kabul edilebilir olması gerektiğini, yani imamların bilgisinin vehbîliğini kabul etmişlerdir.

Mehdilik Mehdilik fikri İslam düşünce tarihinde en erken h.81’den sonra ortaya çıkmıştır. Şiiliğin oluşumunda önemli bir yere sahip olan mehdilik daha sonra da Şii fırkalarda farklı şekilde devam etmiştir. Mehdilik h. II.yy’dan itibaren Şia’nın çoğunluğunda gaib imam, ricat, takiyye gibi inançlarla birlikte dillendirilmiştir.

Şîîliğin Fikrî Kaynakları a-Şiilik Yahudi asıllıdır; b- Şiilik Yahudi Hıristiyan asıllıdır; c-Şiilik İran asıllıdır; d-Şiilik Arap asıllıdır. Sosyal olguların tek sebeple izah edilemeyeceği hakkındaki sosyolojik prensibi dikkate alarak, Şîîliğin menşei ile ilgili fikirlerin de müşterek olarak değerlendirilmesi gerekir. Buna göre; Şiilik, Yahudi ve Hıristiyan tesirlerle birlikte Araplar arasında ortaya çıkan ve fakat asıl tekamülünü İranî unsurlarda gösteren; Şîa’nın en büyük grubu olan İmamiye’nin h. III. asrın ikinci yarısından itibaren teşekkülünü tamamlamasıyla birlikte İslam tarihindeki en önemli ve belki de tek iftirak hareketi olarak tarihi süreçte yerini alan fırkadır.

Şîîlik Ne Zaman Doğmuştur Şîîliğin doğuş zamanını tespit ederken Şîî imamet nazariyesinin oluşumunu ve bu fikir etrafında ortaya çıkan ana kitleden farklı grup hareketlerini dikkate almak gerekir.

Şîîlik Ne Zaman Doğmuştur 1-Şii müellifler fırkanın doğuşunu Hz. Peygamber zamanına kadar götürürler. Ve buna manevî Şîîlik derler. 2-Şîîlik, ilk hilafet tartışmaları esnasında oluşmuştur. 3- Şîîlik, Hz. Osman zamanında, ona karşı yapılan isyandan sonra doğmuştur. Müslümanlar önce, Ali ve Muaviye taraftarı olarak ikiye bölünmüşler; Hz. Ali’nin ölümünden sonra ise Şîa, sadece Ali taraftarlarına verilen bir ad olmuştur. 4- Şîîlik, Hz. Ali’nin riyaseti esnasında Talha ve Zübeyr’in ona karşı çıkması üzerine Hz.Ali’ye uyanlara verilen bir ad olarak başlamış, Cemel Vak’asını müteakip teşekkül etmiştir. 5- Şîîlik, Hz. Ali’nin öldürülmesinden sonra teşekkül etmiştir. 6- Şîîlik, Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehadetinden sonra oluşan Tevvâbün hareketiyle başlamıştır. 7- Şîîlik, nass ve tayin akîdesiyle birlikte ortaya çıkmıştır. Buna göre, Şîa’nın zuhuru H.I. asrın sonlarına kadar uzanır.