HADDELEME Hazırlayan : HİKMET KAYA

HADDELEME: Malzemeleri eksenleri etrafında dönen iki silindir (merdane) arasından geçirerek yapılan plastik şekil verme işlemidir.

Malzemenin merdaneler arasından her geçişine PASO denir Malzemenin merdaneler arasından her geçişine PASO denir. Haddeleme bir dolaylı basma mekanik işlemi olup, malzemenin deformasyonu, merdanelerin malzemeyi sıkıştırmasıyla sağlanan RADYAL BASMA GERİLMELERİ ve malzeme ile merdaneler arasında sürtünmeyle oluşan yüzey KAYMA GERİLMELERİ ile sağlanır. Sürtünme kuvvetleri aynı zamanda malzemenin merdaneler arasında ilerlemesini de sağlar. Haddeleme, işlem sıcaklığına göre; a-) SICAK HADDELEME ( Tdef > Tyk veya Tdef > 0,5 Tm ise) b-) SOĞUK HADDELEME (Tdef < Tyk veya Tdef < 0,5 Tm ise) olarak sınıflandırılır. Aşağıdaki şekilde çelik ürünlerinin üretim akım şeması görülmektedir.

SICAK HADDELEME ile çeliklerde slab, blum ve kütük gibi YARI ÜRÜNLER ile levha, sac, çubuk, boru, ray ve profiller gibi çeşitli ürünler elde edilebilir. SOĞUK HADDELEME ile sac, folyo, ince çubuk ve tel gibi küçük kesitli ürünler elde edilebilir.

ÇEŞİTLİ AMAÇLARLA YAPILAN HADDELEME İŞLEMLERİ Hadde ürünleri genel olarak YASSI ve UZUN ÜRÜNLER olmak üzere ikiye ayrılır. Yassı hadde ürünleri kalınlıklarına göre sınıflandırılırken, uzun hadde ürünleri kesit büyüklüklerine göre ( hafif, orta ve ağır profiller olmak üzere) sınıflandırılırlar.Uzun ürünlerden profiller; dörtköşe, yuvarlak, lama, altıgen, köşebent, U, I ve T gibi çeşitli şekillerde olabilir.

HADDE TEZGAHLARI Hadde tezgahları, malzemelerin merdaneler arasından geçirilerek istenilen şekli almasını sağlayan makinelerdir. Merdaneler, yataklar, hadde kasası ve merdaneleri döndürmek için kullanılan şaftlara bağlı motordan oluşurlar.

MERDANE TÜRLERİ: Hadde tezgahının en önenmli parçalarından biri olan merdaneler aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, haddeleme işleminin yapıldığı gövde kısmı, gövdeyi taşıyan ve yatak içinde dönen muylu kısmı ve merdanenin dönen şaftlara bağlandığı kavrama kısmı ve merdanenin dönen şaftlara bağlı kısmı olmak üzere üç kısımdan meydana gelir. Merdanelerin çapı 5-10 cm. ile 150 cm. arasındadır .Genel olarak gövde kısmının uzunluğunun ( L ) çapa ( D ) oranı ( L / D ) 2,2 ile 2,7 arasındadır.

Merdaneler, haddelenecek ürünün cinsine göre gövde kısmı düz yüzeyli veya çeşitli profilli olabilir. Yassı ürünlerin haddelenmesinde silindirik gövdeli “ düz merdaneler “ profillerin haddelenmesinde de merdane gövdesinde istenilen profile göre çeşitli şekilde oyuklar bulununan “ kalibreli merdaneler “ kullanılır. Aşağıdaki şekilde kalibreli bir merdane takımı görülmektedir.

Plastik eğri: Haddeleme kuvvetinin deformasyon oranına göre değişimi Bir sacın haddelenmesi sırasında hadde tezgahının karakteristik elastik ve plastik eğrilerden çıkış kalınlığı ( h1 ) bilinebilir. Elastik eğri: Merdaneler arası açıklığın haddeleme kuvveti ile değişimi Plastik eğri: Haddeleme kuvvetinin deformasyon oranına göre değişimi

HADDELEME KUVVETİNİN HESAPLANMASI Haddeleme kuvvetlerinden ( Pr ve F ), radyal basma kuvvetinin düşey bileşkeni HADDELEME KUVVETİ ( P ) olarak bilinir. Bu kuvvet aynı zamanda malzemenin merdaneleri birbirinden uzaklaştırmaya çalıştığı kuvvete eşittir. Bu nedenle haddeleme kuvveti, merdaneleri birbirinden uzaklaştırma kuvveti olarak da isimlendirilir. HADDE BASINCI ( p ) haddeleme kuvvetinin ( P ), temas yüzeyine ( L . w ) bölünmesiyle hesaplanır. Hadde Basıncı ( p ) = P / ( L .w ) L = Temas Boyu w = Genişlik

I- Merdane ile malzeme arasındaki sürtünme kuvvetini yenmek için gereken basınç II- Malzemeyi düzlem birim şekil değişiminde haddelemek için gereken basınç

MALZEMENİN MERDANELERE GİRİŞ VE ÇIKIŞINDA UYGULANAN ÇEKME GERİLMELERİNİN HADDE BASINCINA ETKİSİ: Giriş ve çıkışta uygulanan çekme gerilmelerinden, merdanelere girişte geriye doğru uygulanan çekme gerilmesinin, çıkışta uygulanan çekme gerilmesine göre, haddeleme kuvvetini azaltmada yaklaşık iki kat daha etkili olduğu saptanmıştır