Doç. Dr. Özlem ÇETİNKAYA BOZKURT SOSYAL GİRİŞİMCİLİK Doç. Dr. Özlem ÇETİNKAYA BOZKURT

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK TOPLUMLARIN VARLIKLARI MADDİ VE MADDİ OLMAYAN VARLIKLAR OLARAK 2’YE AYRILIR. MADDİ VARLIKLAR: coğrafi büyüklük, denizler, ovalar, dağlar, göller, madenler, akarsular, tarımsal araziler, hayvancılık, enerji vb. kaynaklardır. MADDİ OLMAYAN VARLIKLAR (ENTELEKTÜEL VARLIKLAR): girişimciler, yöneticiler, çalışanlar, üniversite öğretim üyeleri, öğretmenler, öğrenciler, yazarlar, sanatçılar vb. değerlerdir.

SOSYAL GİRİŞİM NE DEMEK? Sosyal girişim” terimi bünyesinde “sosyal” ve “girişim” olmak üzere iki farklı olguyu barındırır. Girişimcilik anlayışı beraberinde tıpkı ticari girişimlerde olduğu gibi sorun ve fırsatları fark etme, doğru değerlendirme, risk alma ve yenilikçi yollarla çözümleme olgularını getirir. “Sosyallik” anlayışı ise girişimcilik prensiplerinin kar maksimizasyonu yerine sosyal sorunlara uyarlanmasını kapsar. Ayrıca, sosyal girişim yaklaşımı sosyal sorunların çözümünde “sistematik değişimi” hedefler. Sosyal girişimler ele aldıkları alanlarda benzer vakaları tek tek düzeltmektense sistematik değişim yaratmayı, çözümlerini yaygınlaştırmayı ve uzun vadede toplumun desteğini kazanarak sorunun ortadan kaldırılmasını hedeflerler.

Sosyal girişimcilik Kavram olarak ilk kez 1953’te Bowen’in «girişimcilerin sosyal sorumlulukları» adlı kitabında yer almıştır. 2000 yılından sonra kar amaçlı iş dünyası ile sosyal bir amaca sahip hayırseverlik dünyasını birleştiren ve bir köprü vazifesi gören sosyal girişimcilik kavramı, bireyin yaşadığı çevredeki toplumsal bir sorunu belirleyerek ve girişimcilik ilkelerini kullanarak kalıcı çözümler üretmesi anlamında kullanılmaktadır.

sosyal girişimler, sosyal sorunların çözümünde girişimcilik esaslı veya serbest piyasa bazlı yöntemler benimseyen ve sistematik değişimi hedefleyen kuruluşlar olarak ortaya çıkarlar. Bu kuruluşlar kar amacı gütmeyen gönüllü sivil toplum kuruluşları olarak örgütlenebildikleri gibi, işlevlerini şirket veya kooperatif olarak da yürütebilmektedir.

Sosyal Girişimlerin Ortak Paydaları

Toplumsal Odak Sosyal girişimlerin temel özelliği misyonlarını merkeze koyarken, ticari faaliyetlerini misyonlarını gerçekleştirmek için araç olarak kullanmalarıdır. Sosyal girişimler etik veya sosyal sorumlu şirketlerden tam da bu noktada ayrılmaktadır. Şirketlerin aksine sosyal girişimlerde başarı ölçütü elde edilen kar değil, toplum üzerinde yaratılan olumlu etkidir.

Girişimci Yaklaşım Serbest piyasa koşullarında mal ve hizmet üreterek ticari bir girişim işlevi gören sosyal girişimler, bu faaliyetlerinden elde ettikleri gelirleri yine sosyal amaçlara yönlendirirler. Ancak sosyal girişimler tıpkı ticari girişimlerde olduğu gibi faaliyetlerinde yaratıcı, cesur ve girişimci bir ruhla hareket ederler.

Gizli Kahraman: Sosyal Girişimci Bir diğer ortak nokta, sosyal girişimlerin çoğunun sosyal girişimciler tarafından başlatılıp sürdürülmesidir. İş dünyasının yüzünü değiştiren girişimciler gibi, sosyal girişimciler de toplumsal dönüşümün önemli araçlarıdır. Bu bireyler başkalarının göremediğini görerek yeni fırsatlar yaratır, sistemleri değiştirir ve yeni yaklaşımlar bularak toplumun önemli sorunlarına çözüm getirirler. Ticari bir girişimcinin yeni sanayiler veya iş alanları kurması gibi, sosyal girişimciler de toplumsal sorunlara yenilikçi çözümlerle yaklaşır ve bu çözümleri geniş ölçekte uygularlar.

Farklı yaklaşımlara göre sosyal girişimcilik 1. grup yaklaşım kar amacı gütmeyen kuruluşlar alanında gelişmiştir. Sosyal girişimcilik kavramı kar amacı gütmeyen kuruluşların gelir kazanmak üzere yenilikçi yaklaşımlar geliştirmesi olarak tanımlanmaktadır. Buradaki önemli nokta her kar amacı gütmeyen kuruluşun sosyal girişimci olarak kabul edilmemesi gerekliliğidir. 2. grupta kar amacı güden sosyal işletmeler sosyal girişimciler olarak kabul edilmektedir. Bu alanda sosyal girişimcilik , sosyal bir amaca dönük yenilikçi faaliyetlerde bulunmaktır. Örneğin özel ya da kamu sektöründe faaliyet gösteren hastaneler sosyal amaçlı ticari girişimlerdir.

3. grup yaklaşımlar, sosyal bir amaca sahip olmayan ancak kar amacı güden kuruluşların sosyal bir girişimci olarak kabul edileceğini savunmaktadır. Bu alanda sosyal girişimcilik sosyal sermaye oluşturmaya yönelik bir takım yenilikçi faaliyetlerde bulunmaktır. Örneğin tekstil sektöründe faaliyet gösteren işletme kar amacı güden bir işletme olup, doğrudan sosyal bir amaca hizmet etmektedir. Tekstil işletmesi sosyal sermaye yaratma konusunda yenilikçi faaliyetlerde bulunuyorsa sosyal bir girişimci olarak kabul edilmektedir.

4. grup yaklaşımda sosyal girişimciliğin tek bir sektöre bağlı kalınarak açıklanamayacağını tüm sektörlerde sosyal girişimciliğin yaratılabileceğini savunan yaklaşımdır. Bu alanda sosyal girişimcilik , hayırseverlik yükümlülüğüne sahip ticari işletmelerde sosyal bir amaç için kurulmuş fakat, ticari işletme olarak faaliyet gösteren işletmelerde ve gönüllülüğe dayanan ya da kar amacı gütmeyen kuruluşlarda meydana gelen olgudur.

Sosyal girişimcilik; kar amacı gütmeyen ticari ve/veya kamusal sektörler içinde gerçekleşebilen sürdürülebilir, yenilikçi ve sosyal değer yaratan faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Çoğunlukla 3. sektör veya kar amacı gütmeyen sektör olarak ifade edilen sektörde devlet ve özel sektörün ilgi göstermediği alanlarda sosyal girişimcilik faaliyetleri insana yönelik ve çevreye yönelik sorunların giderilmesinde önemli adımlar atmaktadır.

Sosyal girişimciliğin bileşenleri 5 temel karakteristiği vardır: 1. Sosyal değerler yaratmada misyon belirlemek, 2. Yeni fırsatların takipçisi olmak, 3. Yeniliği dengeli bir sürece oturtmak, 4. Kaynakların kullanımında azami girişimsel çaba göstermek, 5. Yüksek bir sorumluluk duygusu benimsemek.

Faydaları Sosyal girişimler, Etkin ve kaliteli sosyal hizmetler sağlayarak kamunun üzerinden yük alır; İstihdam imkanları yaratır; Birer piyasa aktörü olarak ekonomik büyümeye katkıda bulunur; Dezavantajlı grupların istihdamını sağlayarak topluma entegre olmalarına yardımcı olur; Bireylerin bir araya gelmesini sağlayarak sosyal sermaye düzeyini yükseltir; Sivil toplum kuruluşları için sürdürülebilir mali kaynak yaratarak sivil toplumu ve dolayısıyla katılımcı demokrasiyi güçlendirir; ve Böylece ülkelerin kalkınmasına katkıda bulunur ve olumlu sosyal değişimi tetikler.

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK MODELLERİ 1) Serbest piyasa koşullarında mal ve hizmet üreterek ticari bir girişim işlevi gören sosyal girişimler, bu faaliyetlerinden elde ettikleri gelirleri yine sosyal amaçlara yönlendirirler. Bu yöntemde söz konusu ticari faaliyet sosyal sorunla doğrudan ilişkili olabileceği gibi, aralarında hiçbir doğrudan bağlantı bulunmaması da mümkündür.

2) Sosyal girişimlerin izlediği bir diğer yöntem ise dezavantajlı gruplara (kadınlar, gençler, engelliler, azınlıklar, vb.) yönelik istihdam ve gelir getirici faaliyetler yaratarak birey ve toplulukların güçlendirilmesi ve kapasitelerinin artırılmasıdır. İlk yaklaşımın aksine bu yöntemde ticari faaliyetin kendisi bizzat sosyal değişim için etkin bir araç olarak görülmektedir.

3) Mikro-kredi uygulamaları, iş yapma fikri olup, küçük bir başlangıç sermayesine ihtiyacı olan yoksullara imkan verilmesini sağlamaktadır. Sadece güvene dayanan, teminatsız ve kefilsiz küçük sermaye şeklindeki mikro kredi, yoksulların kendi kendilerine yoksulluktan kurtulmaları için etkili bir strateji olarak görülmekte ve kavramın yaratıcısı Muhammed Yunus’un kurduğu Grameen Bankası başta olmak üzere pek çok kuruluş tarafından kullanılmaktadır.

Sosyal girişimcilik ile ticari girişimcilik arasındaki farklar Motivasyon Kardan ziyade sosyal değişim ve kendi müşteri grubunun gelişimi Temel faktör yeni iş kurma, kendi işine başlama ve finansal kazanç elde etme düşüncesi Risk ve karar Sivil toplum ihtiyaçları için risk ve sorumluluk alırlar Risk tercihi para ve saygınlık kazanmaya dönüktür. Yapılan iş Kamu kurum ve kuruluşları ile iletişim ağı içinde işbirliği yapmak Sanayi ağı içinde işbirliği yapmak Kar özellikleri Sosyal sermaye yaratmak ve sosyal sorunları çözmek Kişisel kar elde etmek, piyasa odaklı sorunları çözmek Yenilikçilik Toplumun kaynaklarını birleştirmek Yeni fikirler bulmak

Sosyal girişimcilik Ticari girişimcilik Fırsat kollama Sosyal ihtiyaçlardaki boşlukları belirlemek Boşlukları ve uygun işleri bulmak Temel değerler Ekonomik ve sosyal kaygının birbirinden ayrılamaması Sosyal birliktelik ve katılımın teşvik edilmesi Farklılık, yenilikçilik ve yaratıcılık , fırsatları ve kaynakları kollama. Uzun dönemli amaçlara daha etkili hizmet etmeye odaklanırlar. Değişim yaratmaya çalışırlar. Ekonomik kaygılar yüksektir. Verimlilik, etkinlik, çıktılar, karlılık ağır basar Müşterilere ve/veya hissedarlara karşı sorumluluk vardır. Sosyal amaçlı projelere bağışta bulunma ve hayırseverlik yaklaşımı vardır. İş/işletme yaratmaya çalışırlar. Örgütsel çevre Kurallar çerçevesi dışında işlemektedir. Farklı şekillerde bürokratik prosedür ve kurallara bağlıdır.

Sosyal girişimcinin özellikleri 2 gruba ayrılmaktadır. Bireye özgü ve çevreye özgü özellikler olmak üzere. Bireye özgü özellikler: Demografik özellikler (cinsiyet, yaş, eğitim gibi), bilişsel özellikler (özyeterlilik, yenilikçilik, fırsatları görmek, liderlik), kişisel özellikler ( iyimser, içsel kontrol odağı, risk alma eğilimi) motivasyonel özellikler ( başarma ihtiyacı, özerklik ihtiyacı, üstünlük ihtiyacı), değerler ( sosyal sorumluluk, empati sahibi olmak, ahlaklı olmak, dürüstlük) olarak alt başlıklarda incelenmektedir.

Sosyal girişimcinin özellikleri Çevreye özgü özellikler: Ortam ve sahip olunan sosyal sermaye başlıkları altında toplanmaktadır.

Sosyal girişimciliğin alanları İnsan hakları Kadın hakları Cinsiyet eşitliği Çocuk hakları Tüketici hakları Sağlık ve beslenme Doğayı koruma Yoksullukla savaş Bireyin yeteneğini geliştirme Herkes için eğitim hakkı

DÜNYADAN SOSYAL GİRİŞİMCİ ÖRNEĞİ: GRAMEEN BANK Bangladeş’te Muhammed Yunus kurduğu Grameen Bank (Yoksullar Bankası) çok yoksul insanlara ve geleneksel kurumların tamamen reddettiği kişilere kredi vermektedir. Kredilerin geri ödemesi haftalık olarak yapılmaktadır. Tutar oldukça küçüktür. Hedef kitlesi daha çok yoksul kadınlardır. 1976’da 42 kişiye 27 şer dolar kredi vererek işe başlayan banka 1997 de 2,4 milyar dolar kredi dağıtmıştır. Banka şu anda 110 ülkede 1105 şubesi ve 13 bin çalışanı vardır. Muhammed yunus hizmetleri nedeniyle Nobel Ödülü kazanmıştır.

TÜRKİYE’DEN Sosyal girişimci örnekleri Tema vakfının kurucusu Hayrettin KARACA, AKUT derneği Nasuh MAHRUKİ Toplum gönüllüleri Vakfı başkanı İbrahim BETİL

TÜRKİYEDEN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK ÖRNEKLERİ (1) Vakıf modelinde işleyen bir sosyal girişim örneği olarak Kadın Merkezi Vakfı (KAMER), 1997 yılında Nebahat Akkoç tarafından kurulmuş olup, kadınların acil ve kritik ihtiyaçlarına cevap verirken, aynı zamanda birer vatandaş, eş, anne olarak haklarıyla ilgili farkındalığının artmasını amaçlamaktadır. Bugüne kadar 40,000 kadına ulasan KAMER, kadınlara psikolojik, ekonomik ve yasal destek vermesinin yanında ticari girişimci olabilmeleri için mesleki girişimlerine katkıda bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu’nun kendi sağladığı kaynaklarla faaliyetlerine devam eden kadın merkezini kuran KAMER, restoran, kreş, yasal ve psikolojik rehberlik, insan hakları eğitimi gibi hizmetler sunmakta, 23 ile yayılan faaliyetlerini vakıf tüzel kişiliği altında, iktisadi işletmeleri ve şubeleriyle yürütmektedir.

TÜRKİYEDEN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK ÖRNEKLERİ (2) Dernek modelinde işleyen Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği, Victor Ananias tarafından kurulmuş ve Türkiye’de ilk defa iç pazara yönelik ekolojik tarım uygulamalarını, alternatif pazarlama ve tanıtım stratejileri ile ekolojik yaşam kültürü bilinçlenmesini sağlamaya çalışmıştır. Ülke genelinde dernek yapısını benimsemiş pek çok sosyal girişim bulunmaktadır.

TÜRKİYEDEN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK ÖRNEKLERİ (3) Kooperatifler düzeyinde incelendiğinde, Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KEDV) ve İstanbul, Marmara Deprem Bölgesi, Diyarbakır ve Mardin’de birlikte çalıştığı kadın grupları yoksul kadınların ihtiyaç odaklı örgütlenmesi için model geliştirmek üzere çalışma başlatmış ve bu çalışma sonucunda yerel kadın gruplarının örgütlenmesi için uygun yasal yapı olarak “kooperatif” belirlenmiştir. İlk kadın kooperatiflerinin kurulmaya başlanmasıyla Türkiye’de kadın kooperatifleri hareketi başlamış, ardından da bu hareket hızlı bir biçimde yayılarak Türkiye’de 2009 yılına kadar yerel kadınlar tarafından kurulan kooperatif sayısı 60’ı geçmiştir. Ülkemizde toplum temelli yerel örgütlenmenin ilk örnekleri olan kadın kooperatifleri; kadınların sosyal ve ekonomik olarak güçlenmeleri ve yerel düzeyde kendi öncelikleri için ortak girişimler başlatmaları, savunuculuk yapmaları ve dolayısıyla politik katılım pratikleri açısından da büyük önem taşımaktadır.

TÜRKİYEDEN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK ÖRNEKLERİ (4) Ayrıca Türkiye’de kar amacı gütmeyen şirket örnekleri de bulunmaktadır. Mikado Danışmanlık, Gençtur ve Çöp (m)Adam, sosyal misyonlarını şirket yoluyla hayata geçiren kurumlara örnek verilebilmektedir.