Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME

Oral E. (2005). BAZI OECD ÜLKELERİNDE PERFORMANS ESASLI BÜTÇELEME UYGULAMALARI, GELİŞİMİ VE TÜRK MALİ SİSTEMİ AÇISINDAN BİR DEĞERLENDİRME, DEVLET BÜTÇE UZMANLIĞI ARAŞTIRMA RAPORU

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME 1980lerin sonu ve 1990 başında bir çok OECD ülkesinde büyük bütçe açıkları ortaya çıktı. Kamu harcamalarını kontrolü yoluyla büyüyen mali açıkları karşılamak için uygulanan politika tedbirleri, mali durumun kötüleşmesine karşı etkili bir çözüm olmamıştır Kamu maliyesinin kötüleşmesiyle, OECD’ye üye ülkelerin hükümetleri kendi bütçe formülasyon sisteminde reform yapmaya karar verdiler. OECD (2009), INTRODUCTION TO MEDIUM-TERM EXPENDITURE FRAMEWORKS, Brief Note, Sf7.

Y UKARıDAN AŞAĞıYA BÜTÇELEME ( TOP DOWN BUDGETING ) Maliye bakanlığına, ulusal hedefler ve önceliklere göre, toplam limitleri ve harcamacı bakanlıklar için harcama tavanlarına odaklanmasına imkan vermiştir. Ülke deneyimleri, aşağıdan yukarıya doğru bütçe yaklaşımının tamamlayıcı bir unsur olarak gerekli olduğu göstermektedir. Bir çok OECD ülkesindeki uygulama göstermiştir ki, yukarıdan aşağıya doğru bütçeleme ancak orta vadeli harcama çerçevesi ile birlikte anlam kazanır. OECD (2009), INTRODUCTION TO MEDIUM-TERM EXPENDITURE FRAMEWORKS, Brief Note, Sf9

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Temel amaç, kamu yönetiminde mali disiplini sağlamak ve performans esaslı bütçeyi uygulamak.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME S ÜRECINE G EÇILMESININ N EDENLERI - Gelecekle ilgili belirsizlikleri azaltmak, - Orta vadeli ekonomik ve mali istikrarı sağlamak, - Özel sektörün yatırım kararları için gerekli ortamı hazırlamak, - Bütçe-plan ilişkisini güçlendirmek, - Kamu hizmetlerinde etkinliği arttırmak

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Yıllık bütçe uygulandıkları dönem ihtiyaçlarını yansıtır Çok yıllı bütçeleme, çok yıllı gelir ve harcama tahminleri

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Devletin gelecek bir yıl esas olmak üzere bu yılı izleyen birkaç yıla ilişkin gider ve gelir tahminlerinin yer aldığı, gelecek yıla ilişkin gider ve gelirlerinin yürütülüp uygulanması konusunda hükümetin parlamentodan yetki ve izin aldığı bir bütçeleme şeklidir. Yıllık ilkesi geçerliliğini korur

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Çok yıllı bütçeleme süreci içinde ekonomik birimler hükümetin kamu hizmetlerine, ekonomik ve mali hedeflerine ilişkin orta vadeli yaklaşımlarını öğrenerek geleceğe yönelik kararlarını daha gerçekçi bir şekilde belirleyebilmektedirler. Çok yıllı bütçeleme uygulamaları 2-4 yıl arasındadır.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN A ŞAMALARı VE Ö ZELLIKLERI Kamu bütçelerinin çok yıllı(orta vadeli) bir yapıya bürünmesi için belli aşamaların gerçekleşmesi zorunludur. Bu aşamalar; - orta vadeli mali yapı ; orta vadeli mali hedefleri ve projeksiyonları içermektedir - orta vadeli bütçe yapısı ; ulusal amaçlara uygun mali amaçlara ve önceliklere göre kaynak dağılımını yapmayı hedeflemektedir - orta vadeli harcama yapısı ; orta vadeli bütçe yapısına çıktı esaslı bütçeleme mantığının dahil edilmesiyle belirlenmektedir.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN A ŞAMALARı VE Ö ZELLIKLERI Orta vadeli harcama yapısı; karar alıcıların orta vadedeki harcama sınırlarını öngörmelerine yardımcı olan, bu sınırları orta vadedeki harcama politikaları ve maliyetleri ile ilişkilendirmesine imkan veren kamu harcama programlarını geliştirmeye yönelik bir süreç. 3 yıllık makro mali program = 3 yıllık kamu hizmet alanları stratejik planları

T ABLO 5: G ELENEKSEL B ÜTÇE ILE O RTA V ADELI H ARCAMA Y APıSıNıN K ARŞıLAŞTıRıLMASı

Kaynak: OECD (2007). Budget Practices and Procedure Survey Are there multi-year expenditure targets or ceilings? 30 Ülke

How many years do the targets/ceilings cover (including the upcoming budget)?

How often are the targets/ceilings revised?

Ş EKIL 8: O RTA V ADELI H ARCAMA Y APıSı

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN Ö ZELLIKLERI Tüm mali hedefleri tanımlar ve gelecek bütçeler için gerekli kaynakları hazırlar, Uygulanmasına karar verilen politikaların maliyetlerini tespit eder, Gelecek bütçeler için bugün verilen kararlara uzun dönemli bir anlam kazandırır ve harcamaların gelecekte de arttırılabilmesine imkan verir, Orta vadeli hedeflere daha güvenli şekilde ulaşılmasını sağlar, Toplumsal güveni güçlendirmek amacıyla güvenilir bir mali konsolidasyon (sağlamlaştırma) anlamına gelir

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN T EMEL İ LKELERI Çok yıllı bütçelemenin gelişmesine yönelik olarak Dünya Bankası; - makro disiplinin sağlanması, - stratejik önceliklere göre kamu kaynaklarının dağıtılmasının sağlanması, - söz konusu kaynakların etkin ve verimli kullanılabilmesi amaçları doğrultusunda çok yıllı bütçelemeye dayanan orta vadeli harcama yapısı sistemini geliştirmiştir.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN T EMEL İ LKELERI Disiplin Meşruluk Esneklik Tahmin Edilebilirlik Rekabet Doğruluk Bilgi Açıklık ve Mali Sorumluluk

P OLITIKA, P LANLAMA VE B ÜTÇE S ÜRECI POLİTİKALARIN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ (Bir önceki planlama ve uygulama döneminin gözden geçirilmesi) POLİTİKA BELİRLENMESİ VE PLANLAMA FAALİYETLERİNİN YAPILMASI (Kaynakların tespiti, amaçların, politikaların, stratejilerin ve harcama önceliklerinin ortaya konulması) KAYNAKLARIN HAREKETE GEÇİRİLMESİ VE DAĞITIMI (Bütçenin hazırlanması) PLANLANMIŞ FAALİYETLERİN UYGULANMASI (Gelirlerin toplanması, fonların serbest bırakılması, personelin plana göre kullanımı, faaliyetlerin gerçekleştirilmesi) FAALİYETLERİN KONTROLÜ (Harcamaların muhasebeleştirilmesi) DEĞERLENDİRME VE DENETİM (Politikaların ve faaliyetlerin etkinliği ve gelecek dönem planlarına aktarılacak olanlar)

O RTA V ADELI H ARCAMA Y APıSıNıN A ŞAMALARı Makro-ekonomik Çerçevenin Ortaya Konması Bakanlıkların Hedeflerini Belirlemesi Maliye Bakanlığı ile Bakanlıkların Bir Araya Gelmesi - Müzakereler Detaylı Bir Harcama Çerçevesinin ve Üç Yıllık Bakanlık Bütçe Tavanlarının Belirlenmesi Bakanlar Kurulu Tarafından Bakanlık Bütçe Tavanlarının Onaylanması Bakanlar Kurulunun Belirlemiş Olduğu Bakanlık Bütçe Tavanları Çerçevesinde Bakanlıkların Bütçelerinin Hazırlanması Maliye Bakanlığının Bütçe Tahminlerini Tekrar Gözden Geçirmesi ve Bakanlar Kurulunun Onayı ile Bütçe Tasarısının Parlamentoya Sunulması

ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE ÇOK YILLI BÜTÇELEME UYGULAMALARI

ABD’DE Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Federal Hükümet Bütçesi gelecek yıla ek olarak gelecek dört yılı kapsar Eyaletlerde de genelde iki yıllık çok yıllık bütçeleme uygulamaları vardır.

İ NGILTERE ’ DE Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME 1961 yılının başlarındaki çok yıllı kamu harcama programlarıyla çok yıllı bütçelemenin öncüsü olarak kabul edilir. Harcama planları ve gelir tahminleri 3 yıllık olarak hazırlanmaktadır Gider taahhütlerinin çok yıllı etkileri ve hükümetin orta vadeli ekonomik hedeflerini başarması için gerekli tedbirler üzerinde de odaklaşarak bütçe politikalarının orta vadeli bir görünümünü politikacılara sunmaktadır

İ RLANDA ’ DA Ç OK Y ıLLıK B ÜTÇELEME 1980’li yılların başında çalışmalar başlamış 1996 yılında gelecek yılı izleyen iki yıla ilişkin çok yıllı bütçeme sürecine geçilmiştir

İ SVEÇ ’ TE Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME 1994 yılında çok yıllı bütçeleme uygulamalarına geçilmiş Çok yıllı bütçeleme gelecek bütçe dönemi ve onu izleyen iki yıl şeklinde hazırlanmaktadır Çok yıllı bütçeleme sadece bütçe sürecini izleyen iki yılı kapsamasına rağmen, her bakanlık gelecek yıl ve onu izleyen dört yıl bütçesini Şubat ayının başında Maliye Bakanlığı’na sunar

F RANSA ’ DA Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME 1998 yılında “Kamu Maliyesi İçin Çok Yıllı Program” ile çok yıllı bütçelemeye geçilmiştir. Gelecek yıl ve devamındaki üç yılı kapsayacak şekilde toplam 4 yılı kapsayan orta vadeli harcama yapısı hazırlanmaktadır.

A LMANYA ’ DA Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Almanya’da uygulanan çok yıllı bütçeleme yaklaşımı, orta vadeli bir mali planla bütünleşmiştir. Yıllık bütçeye dayalı olarak izleyen 3 yıllık bütçe projeksiyonları oluşturulur. Bütçe görüşme sürecinde, yıllık bütçe talepleri ve çok yıllı harcama projeksiyonları, hükümetin orta vadeli planları ile karşılaştırılır.

İ TALYA ’ DA Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME 1978 yılında gündeme gelmiş ancak bütçe açıkları sürekli artma eğilimi göstermiştir tarihli bütçe reformu ile kaynaklar ile performans arasında bağlantı kurmuş ve kamu kaynaklarının daha etkin kullanımını amaçlamıştır.

Ç EK C UMHURIYETI ’ NDE Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Mevcut sistem içinde var olan sorunlar çok yıllı bütçeleme süreci ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır.

A VUSTRALYA ’ DA Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME “İleriye Yönelik Tahminler Sistemi” ile harcamalar üç yıllık dönemler için belirlenmiştir. Bakanlar tarafından geleceğe yönelik harcama tahminleri yapılmaktadır.

Y ENI Z ELANDA ’ DA Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME Yeni mali yılın başlaması ile birlikte üç yıllık planlama ve bütçeleme ile ilgili strateji çalışmaları başlatılır. Hükümet bu çalışmalardan da faydalanarak mevcut ve öngörülen ekonomik yapı içinde gelecek 3 yıl için bütçe stratejilerini ve amaçlarını karşılaştırmakta ve bunları yazılı bir halde yayınlamaktadır.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN F AYDALARı Bütçe-plan uyumunu güçlendirmesi, Harcamacı kuruluşların performanslarına odaklanması, Orta vadeli amaçların gerçekleştirilmesine yönelik bilgiyi temin etmesi, Hükümetin daha açık ve tutarlı politik amaçlar ve öncelikler tespit etmesine fırsat tanıması

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN F AYDALARı Bütçeleme sürecinin şeffaf, hesap edilebilir ve kaynak tahsisinde etkili olmasını sağlaması, Harcamalarda öncelik ve sorumluluk üzerinde sistematik denetimi sağlaması, Kamu kuruluşları arasında işbirliğini arttırması, Harcamaların kontrol altına alınmasına yardımcı olması olarak sıralanmaktadır. Bu faydaların gerçekleştirilmesi ekonomik ve siyasi istikrara ve harcama reformunun öncelikle yapılmasına bağlıdır.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEMENIN S AKıNCALARı Mali politikalarda katılığa ve atalete yol açması, İleriye yönelik tahminler harcamacı kuruluşlar tarafından kazanılmış hak olarak görülebilir bu durum harcamaların kısılmasını engelleyebilir, Çok yıllı bütçeleme gelecek yıllarda da fiyat artışlarının devam edeceği ve harcamalarda otomatik tahminleme anlamına gelmekte bu durum, kamu finansman dengelerini bozabilir. Geleceğe yönelik ekonomik büyüklüklerin aşırı tahmin edilmesi Ekonomik belirsizliklerin geleceğe yönelik mali politikaları etkinsiz hale getirmesidir.

Ç OK Y ıLLı B ÜTÇELEME U YGULAMALARıNDAN Ç ıKARıLAN S ONUÇLAR Gelişmekte olan ve geçiş ekonomileri için uygun bir maliye politikası ve yönetim aracı olabilir Bu ülkelerin politik hedeflerini, bütçe ile ilgili kurumlarının durumunu, geleneklerini ve idari kapasitelerini yansıtır Geliştirilmesi aşamalı bir süreçtir Bütçe sürecinde bakanlıkların ilgisini olumlu bir biçimde artırabilir Uygulanabilirliği önemli ölçüde doğru ve güvenilir orta vadeli bütçe tahminlerine bağlıdır.