PROF. DR. YASEMİN IŞIKTAÇ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ SÜREKLİ EĞİTİM UYGULAMA ve ARAŞTIRMA MERKEZİ AİLE DANIŞMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI ÇOCUK HUKUKU PROF. DR. YASEMİN IŞIKTAÇ

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Özel düzenlemelere bağlı çocuk ve genç işçiler: Deniz taşıma işlerinde çalışan gençler Profesyonel sporcu olan gençler Kültürel, sanatsal reklam ve faaliyetlerde çalışan çocuk ve gençler Çocuk ve genç işçi kavramı: 18 yaşından küçük üşçiler, çocuk ve genç işçiler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. iş kanununa göre, 15 yaşını doldurmamış olanlara çocuk işçi, 15 yaşını doldurup henüz 18 yaşını doldurmamış olanlara genç işçi denilmektedir.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI 18 yaşını dolduranlar sendika kurma hakkına, 16 yaşını dolduranlar sendika üyesi olma hakkına sahiptirler ve 16 yaşını dolduran çocuklar yetişkinlerle aynı asgari ücret talep etme hakkına da sahip olurlar. Iş güvenliği ve çocuk istismarı kavramı, çocuk işçiliği ile birlikte önemle üzerinde durumlası gereken kavramlardır. Çocukların iş güvenliği açısından haklarını korumaya yönelik hükümlerin amacı, küçüklein sömürülmelerine ve azilmelerine engel olmak ve onların beden, ruh sağlıklarını tehdit eden tehlikelere karşı korumaktır. Çocuk iş gücünün istismarı ise, 18 yaşını doldurmamış küçüklerin ekonomik veya eğitsel amaçlarla ya da yalnızca başıboş kalmalarını önlemek için sağlıklarını tehlikeye atan bedensel, duygusal, toplumsal ve ahlaki gelişmelerini engelleyen eğitimlerini aksatan işlerde çalıştırılmasıdır.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk istismarını çocuk çalışmasından ayıran unsurlar: Yapılan işin insan onuruna aykırı olması (dilencilik, fahişelik, köle gibi çalıştırma) Yapılan işin aşağılayıcı olması Çocuğun çok erken yaşlarda ve / veya uzun çalıştırılması Çocukların fiziksel yapılarına, duygusal yapılarına ve olgunlaşma düzeylerine uygun olmayan işlerde çalıştırılmaları Tehlikeli ortamlarda ve işlerde çalıştırılmaları Işe başlama saatlerinin çok erken olması Gece çalıştırılmaları Yaşlarına uygun spor, eğlence gibi ihtiyaçlarının karşılanmaması Haftasonu ve bayramlarda çalıştırılmaları, yıllık izin kullandırılmamaları

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk ve genç işçileri koruyucu haklar: Normal ve hafif işlerde çalışma yaşı (iş kanununa göre 15 yaşını doldurmamış çocukların çalışması yasaktır. istisna: 14 yaşını doldurmuş ve gelişimlerini tamamlamış çocukların, eğitimlerini aksatmayacak şekilde çalıştırılmalarına izin vermektedir. Hafif işler, yerine getirilmesi sırasında çocukların güvenliklerine, sağlıklarına zararlı etki ihtimali olmayan okula devamını ve mesleki eğitimini etkilemeyecek işler kastedilmektedir. Ilköğretimin bitirilmesi zorunludur!

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Iş kanunu’na göre yer altı ve su altı işlerde çalıştırılma yaşı 18’dir. Kadınlar bu işlerde çalıştırılamaz (kablo döşeme, maden ocakları, kanalizasyon, tünel imşaatı gibi yer altı ve su altında çalışma) Yukarıda sayılan işler dışındaki ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılmaları için küçüklerin 16 yaşını doldurmuş olmaları gerekir. Ayrıca bu konuda meslek ve uzmanlık veen bir okulu bitirmiş olmaları, bu işi meslek edinmeleri, işverenin genç işçinin sağlık ve güvenliğini sağlayacak tedbirler alması, işin edinilen mesleğe uygun olması gerekmektedir. (ağır ve tehlikeli işler yönetmeliği’nde yanında Gİ ibaresi buluna işler)

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk işçilerin sağlık ve iş güvenliği bakımından korunma hakları: Işverenler tarafından çocuk işçilere yönelik risk değerlendirmesi yapılmalıdır Sağlık yoklaması yapılmalıdır Çocuk ve genç işçiler kendilerine uygun bir işe yerleştirilmeli ve korunmalıdırlar Çocuk ve genç işçilerin ana babaları eğitilmelidir.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk ve genç işçilerin çalışma koşulları bakımından korunma hakları: Normal iş süresi: okula devam eden çocukların iş süreleri eğitim saatleri dışında olmak üzere günde en fazla 2 saat ve haftada 10 saat olabilir. Ilköğretimi tamamlamamış olanların çalıştırılması yasak olduğu için buradaki okul, ilköğretimden sonra çocuğun devam ettiği okuldur. Ilköğretimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma süresigünde 7 saat ve haftada 35 saatten fazla olamaz.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Fazla çalışma: iş kanununa ilişkin fazla çalışma yönetmeliği, 18 yaşını doldurmamış işçilerin fazla çalıştırılamayacağını düzenlemiştir. (m.8/a) Dinlenme hakkı: ara dinlenmeleri, gece döneminde dinlenme, yıllık ücretli izin, hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günlerinde dinlenme Kimlik hakları: çocuk işçilerin korunması bakımından doğum kayıtları ve doğruluğu çok önemlidir. Kamu ve özel kuruluşları iş verecekleri kişiden nüfus cüzdanı istemek ve nüfusa kayıtlı olmadıklarını anladıkları kişilerin tam ve açık adreslerini nüfus idaresinde bildirmek durumundadırlar.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk ve genç işçilerin işyerinde şiddete karşı korunma hakları: işyerinde şiddet çocukların fiziksel ve psikolojik sağlığını bozacağı gibi, iş kazalarına uğramalarına da sebep olabilir. Işveren tarafından çocuk ve gençlere yöneltilen şiddet, yetkinin kötü kullanılması ve iş güvenliği ihlaline sebep olur. Türk hukukunda işyerlerinde çocuk ve gençlere yönelik şiddeti doğrudan yasaklayan bir düzenleme yoktur. Hatta ceza kanunu bile işeyrinde şiddete belli sınırlar dahilinde izin vermektedir. Bu maddeye göre, idaresi altında bulunan büyütmek, okutmak, bakmak, muhafaza etmek veya bir meslek veya sanat öğretmekle yükümlü olduğu kişi üzerinde sahibi bulunduğu terbiye hakkından doğan disiplin yetkisini kötüye kullanan kişiye 1 yıla kadar hapis cezası verilir. (TCK.m.232/II)

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Disiplin adı altında “şiddete izin vermek” çocuk hakları sözleşmesine aykırıdır. szöleşmeye göre devlet çocuğu het rür şiddete karşı koruyacak, şiddeti önleyece ve bu tür davranışlara maruz kalan çocukların tedavisini amaçlayan sosyal programlar hazırlayacaktır. Çocuk ve genç işçilerin sosyal güvenlik hakları: Türk hukukunda işçilerin sosyal güvenlik haklarına ilişkin hükümler 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu’nda yer almaktadır. kanunda asgari şart nulunmamaktadır dolayısıyla çocuklar da bu kapsamda değerlendirilecektir. Ancak adı geçen kanun çocuk işçiler bakımından bir sınırlama getirmiştir.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI 38/2.m. gereği, bu kanunun uygulanmasında 18 yaşından önce malulluk, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık süresi 18 yaşını doldurdukları günde başlamış sayılır. bu tarihten önce ödenmiş olan primler prim ödeme gün sayıları hesabına dahil değildir. Çalışmaya başladıkları günden itibaren sigortalı sayılacak çocukların ödedikleri primlerin uzun vadeli sigortalardan yararlanma açısından dikkate alınmaması anayasaya, çocuk hakları sözleşmesine açıkça aykırıdır.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk ve genç işçilerin sendikal hakları: Uluslararası tüm sözleşmelerde işçilere sendikal haklar tanınmuştır. bunlar sendika kurma, sendikaya üye olma, sendikadan çıkma hak ve özgürlükleridir. Sendikalar kanunu, çocuk ve genç işçilerin sendikal haklarına sınırlamalar getirmiştir. 5.madde gereği, sendika kurabilmek için fiil ehliyetine sahip olmak gerekir. Kişilerin fiil ehliyetine sahip olabilmeleri için ayırt etme gücü sahibi olmaları ve kısıtlanmamış olmaları gerekmektedir. MK. Gereği normal erginlik 18 yaşında kazanıldığı için çalışan çocuklar sendika kurma hakkından yararlanamayacaklardır.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Sendikalar kanunu m.20 gereği, 16 yaşını doldurmuş olup da bu kanuna göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilirler. 16 yaşını doldurmamış olanların üyelikleri kanuni temsilcilerinin yasal iznine tabidir. Aynı kanunun 14.maddesinde ise, 16 yaşını doldurmamış olanlar sendika genel kurulunda oy kullanamaz ve delege olamazlar.

ÇOCUĞUN İHMAL VE İSTİSMARDAN KORUNMA HAKKI