LABORATUVAR KURALLARI Yard. Doç. Dr. Ahmet Çığlı

Çalışma ortamında verimli olmak için önceki gece yeteri kadar uyumalı, temizliğini ve kahvaltısını yapmış olarak çalışmaya gitmelidir. Uykulu ya da alkollü olarak çalışılmaz. Aksi halde hata yapma olasılığı artar.

İşe başlama saati İşyerine mesai başlamadan gidilir. İhtiyaçlar giderilir. Uygun kıyafet giyilir. Nöbet devralınacak ise bir önceki görevlinin not ve önerileri alınır. Çalışma saati başlayınca hemen çalışmaya başlanır.

Önlük veya işyeri kıyafeti Beyaz renk temizliğin simgesi ve göstergesi olduğu için sağlık çalışanlarının önlük veya işyeri kıyafeti genellikle beyaz olur. Ameliyathane kıyafeti yeşil olur. Gerekli görülmesi halinde başka renkler seçilebilir Çok özel koşullarda çalışılıyorsa laboratuvara girmeden önce bir odada bütün dış giysiler çıkarılır, özel kıyafet giyilir; saçlar bağlanır, kep giyilir, solunum havasının ortamı kirletme olasılığına karşı maske takılır. İşyeri kıyafeti, çalışılan ortamdaki her türlü mikroorganizmalar, kir ve boyalı maddelerin çalışma saatleri dışında giydiğimiz elbiselerimize bulaşmasını önler. Önlük veya işyeri kıyafeti

Çok özel koşullarda çalışılıyorsa laboratuvara girmeden önce bir odada bütün dış giysiler çıkarılır, özel kıyafet giyilir; saçlar bağlanır, kep giyilir, solunum havasının ortamı kirletme olasılığına karşı maske takılır.

Temiz bir çalışma ortamı bulmak bir önceki gün çalışma saati sonunda ortamın ve malzemenin temizlenmiş olmasıyla sağlanır.

Çalışma ortamının kirliliği Çalışılan ortamın numunelerden kirlendiği varsayılır. Hatta çalışılan ortamdaki hava yerden kalkan tozlarla kirlenebileceğinden ağız kapalı tutulur, buruna dokunulmaz, eller yüze ve göze sürülmez. İşyerinde kullanılan kalem, defter, silgi, mendil ve benzeri malzeme işyerinde bırakılır. Aksi halde beklenmedik anda enfeksiyon çıkabilir.

Çalışma ortamındaki kirliliğin önlenmesi Temizliğe dikkat edilir. Kullanılan her alet iş bitince temizlenerek yerine konur. Kirli malzeme temiz olanlardan ayrı konur. Ortamdaki kirlilik tozlarla ve hava ile solum havasına karışabilir. Bunu önlemek için numune dökülürse hemen üzeri örtülür, üzerine basılmaması için önlem alınır, en kısa zamanda temizletilir. Kimyasal madde dökülürse bol su ile yıkanır, temizlenir. Yanıcı, yakıcı, zehirli ya da irritan madde dökülürse yapılması gerekenler önceden bilinmeli, büyük laboratuvar kazasının önüne geçilmelidir.

Hastane atıkları ne yapılır? Bulaş olasılığı bulunan hastane atıkları lavaboya dökülmez, çöpler çöp kutusuna atılmaz; özel poşet yerleştirilmiş kapaklı çöp kutularında saklanır, otoklavlanıp mikroorganizmaları öldürüldükten sonra atılır.

Radyoktif izotop kirliliği Radyoizotop kirliliğinden özel yöntemlerle korunulur. Radyoktif izotop içeren kit kullanılırken özel ped eldiven kullanılır. Radyasyon bulaşlı katı çöpler özel işaretli çöp poşetlerine konur ve özel olarak toplanır ve en zararsız şekile getirilerek atılır. Rayoaktif kirlilik içeren sıvı atıklar hastaneden çok özel sistemle uzaklaştırılır. Hastaneden uzak (varsa) özel havuzlarda bekletilir, aktivitesi yeteri kadar azaldıktan sonra atık suya karışmasına izin verilir. Çalışılan malzemelerin radyoizotop içeren çözeltiyle bulaşan uçları ve tüpler kullanıldıktan sonra atılır. Diğer malzemeler bol su ve kaliteli deterjan ile yıkandıktan sonra kullanılır. Çalışma ortamındaki masa ve bencler silinir.

Çalışma yerinde kahvaltı yapılmaz, sigara içilmez ve yiyecek yenilmez. Dinlenme zamanında eller ve yüz yıkandıktan sonra ayrı bir odada temiz şartlarda yenilip içilebilir.

Çalışma için gerekli malzemeler önceden hazırlanır, çalışmada malzeme teminine gidilmez. Kullanılan malzemenin haftalık ve tüketim kayıtları tutulur, istem günü alınması gereken miktar depodan getirtilir. Her an için gereksinim olabileceği düşünülerek yedek malzeme hazır bulundurulur.

Kullanılacak herhangi kimyasal madde, kit ve hasta numunesine el sürülmez, koklanmaz. Bulaşma olasılığı varsa uygun özellikte eldiven kullanılır. Buharlaşma ve bulaşmayı önlemek için kapalı tutulur. Çalışırken gereğinden fazla açık tutulmaz.

Çözelti saklanan kap üzerine hazırlandığı tarih, hazırlayanın adı, içeriği, konsantrasyonu yazılır. Mümkünse son kullanma tarihi yazılır. Bozulan ve son kullanma tarihi geçenler atılır. 16.10..2008 11.12..2009

Çözelti hazırlarken arıtılmış su kullanılır. Kaliteli filtrelerden geçirilmiş deiyonize su, distile su, bidistile su kullanılabilir. Çeşme suyuyla çözelti hazırlanmaz.

Çözeltiler ve kitler özel sıcaklık derecesinde saklanması gerekebilir Çözeltiler ve kitler özel sıcaklık derecesinde saklanması gerekebilir. Oda sıcaklığı, uzdolabı sıcaklığı (+4, +8 oC), derin dondurucu (-20, -40, -80 oC), rutubetsiz ortam gibi farklı özellikte saklama şartları amaca uygun olarak kullanılır.

İŞYERİ KAZASINDAN KORUNMA ÖNLEMLERİ Yanıcı veya deriye zarar veren bir madde cilde değerse hemen bol su ile yıkanır ve gerekli tedavisi yapılır. Çalışmada dikkatsizlik nedeniyle kaza olursa dökülen maddelerin zararı ve bunun önlenmesi ile ilgili ilk yardım kuralları bilinmelidir. Kaza hemen ilgililere bildirilir.

Çalışılan laboratuvar ortamında kendi işimiz dışında kaza olasılığı dikkati çekerse ilgili kişi uyarılır. Çalışma ortamında önce iş güvenliğini sağlamak çalışan herkesin görevidir.

Çalışılan ortamda kan, idrar, gaita gibi hastadan alınmış numuneler, zehirli veya allerjen özellikte maddeler olduğundan hijyen kurallarına uymak zorunludur. Dikkat edilmezse derideki küçük çatlaklardan bakteri, virüs, mantar, parazit gibi mikroorganizmalar bulaşabilir. Bulaşı önlemek için eldiven kullanılır. Bulaşma olursa bol su ile yıkanır, antiseptik çözeltiler kullanılır. Bazı çalışmalarda kullanılacak malzemenin steril olması zorunludur.

İşten çıkarken önlük, galoş, eldiven v. b İşten çıkarken önlük, galoş, eldiven v.b. koruyucu giysiler çıkarılır, eller ve yüz yıkanır, eller antiseptik çözeltiyle yıkanır, suyla durulanır. Çalışma ortamı bulaşma riski oldukça yüksek olan mikroorganizmalar içeriyorsa maskeli çalışılır ve iş çıkışında banyo yapılarak temiz giysiler giyilir. Çalışılan işyerindeki mikropları eve taşımamak için ne gerekiyorsa yapılır.

İŞYERİNDE ÇALIŞMADA GENEL KURALLAR Acil işlere öncelik tanınır. Günlük çalışma sürecinde acil olduğu farkedilen iş hemen yapılır. Bazen gecikmeler hastanın hayatına malolabilir. Yapılan analiz sonucunun kritik değerde bulunursa hemen telefonla veya çağrı cihazı kullanılarak ilgili hekime bildirilir ki hemen gerekli önlemi alsın. Durumu kötüleşen hasta olursa bütün olanaklar kullanılarak gerekli tedavi yapılır. Acil tedavi bittikten sonra günlük çalışmalara devam edilir.

Vücuda ait herşey ve vücuttan çıkan her atık madde analiz materyali olarak kullanılabilir. Ancak gerekli analizler için uygun numune alınır ve laboratuvara gönderilir.

Geç gönderilirse bozulur ve analizin Analize gönderilmek üzere hastadan alınacak kan, beyin omurilik sıvısı, idrar ve her türlü numuneler uygun yöntemle alınmalı, uygun tüp veya kap içine konmalı, kapatılmalı ve gecikmeden laboratuvara gönderilmelidir. Geç gönderilirse bozulur ve analizin değeri kalmaz. Hemen göndermek ve analiz etmek olanaksız ise uygun şartlarda sklanmalıdır. Uzağa gönderilecekse içine koruyucu kimyasal madde konularak saklanır, özel hazırlanmış koruyucu kaplarla gönderilir.

Sessiz ortamda daha dikkatli çalışılır Sessiz ortamda daha dikkatli çalışılır. Çalışılan ortamda hasta ve görevlilerle gereği kadar konuşulur. Fazla konuşma, şaka ve laubaliliğin yeri yoktur. Muhabbet etmek zamanı boşa harcatır ve çalışanın dikkatini dağıtır. Hasta ve yakınlarıyla güleryüzlü fakat kısa konuşulur. Gereğinden fazla ilgi gösterilirse daha detaylı hizmet beklerler.

Çalışma saatlerinde zaman en verimli şekilde değerlendirilir Çalışma saatlerinde zaman en verimli şekilde değerlendirilir. O anda yapılması gereken bir iş yoksa bile ihtiyaçlar belirlenir. Çalışanlardan birisinin kendi işini başkasına yaptırmaya hakkı yoktur. Başkasının işine karışılmaz. Öncelikle herkes kendi görevini yapar, boş zaman kalırsa aynı ortamda çalışan ve işi çok yoğun olana yardım edilebilir.

Cihaz kullanımı kullanımı için gerekli bilgi ve eğitimi yeteri kadar almadan cihaz kullanmaya kalkışılmaz. Kullanım, kalibrasyon, bakım ve bazı basit arızaların giderilmesi için gerekli eğitimi tamamlamış olmak gerekir.

Kullanılan alet ve makinalar temiz ve bakımlı olmalıdır Kullanılan alet ve makinalar temiz ve bakımlı olmalıdır. Bunların aylık, haftalık, günlük bakımları yapılmalıdır. Çalışırken tıkanma ve kirlilik olursa çalışma dururulur, arıza giderildikten sonra günlük çalışmaya devam edilir. Büyük arıza çıkarsa ilgili servis personeli gelip tamir edinceye kadar dokunulmaz. Teknik eleman olmayan kişinin kurcalaması arızayı büyütebilir. Zamanında bakım alet ve makinaların çalışma ömrünü uzatır.

ANALİZ MATERYALİNİN LABORATUVARA GÖNDERİLMESİ: Hastanın muayene edilir. Polikliniğe başvuran her hastanın genel durumunu değerlendiren chek-up analizleri yapılır. Bunlar çok önemli bilgi verebilir. Bunların yetersiz kalması durumunda spesifik incelemeler yapılır. Laboratuvar, radyodiagnostik ve nükleer tıp yöntemleri kullanılarak yapılan analiz ve inceleme raporları hastanın durumu hakkında hekimi bilgilendirir. Laboratuvar bulguları net tanı konulamayabilir. Hekim bunları değerlendirerek hastalık hakkında bir kanaate varır ve gerekli tedaviyi önerir.

Hastadan analiz materyali (numune) alırken hastaya ağrı, acı ve sıkıntı vermeyecek yöntemler tercih edilir. Kolay alınan numunelerden maksimum düzeyde diagnostik (tanı değeri olan) yarar sağlanmaya çalışılır. Eğer bu yeterli olmazsa diğer yöntemlere başvurulur. Örneğin, idrar kolay ve bol alınabilen numunedir. Tanısal değeri vardır, ancak her hastalığın tanısı idrar analizi sonucuna göre yapılamaz.

Alınması kolay olan idrar, tükrük, saç, kan, tırnak, gaita, deri kazıntısı, sperm gibi analiz materyallerinden yararlanmak yeterli olmazsa hastaya bilgi vererek diğer yöntemlerle kan, BOS, torasentez sıvısı, parasentez sıvısı, mide suyu, pü, aspirasyon materyali gibi numuneler alınır ve analiz yapılır. Hatta daha zahmetli yöntemler olarak biopsi yahut amaliyat materyali alınır ve incelenir. Kolay ve ucuz yöntemlerle tanı konulamadığı durumlara daha detaylı, invaziv ve zor yöntemlere başvurulur.

Tanıya yönelik olarak alınacak numuneyi hekim belirler Tanıya yönelik olarak alınacak numuneyi hekim belirler. Analizleri seçmek sorumluluğu hekime aittir. Her polikliniğin standart sayıda chek-up testleri olabilir. Diğer testler gerekirse seçilir. Her hastadan her test istenmez.

Hekim analiz istem kağıdını doldurup analiz çeşitlerini işaretledikten sonra alınması kolay numuneleri sağlık personeli alıp laboratuvara gönderebilir. Analiz materyalini almak riskli ve özel beceri gerektiriyorsa numuneyi hekim alır; sağlık personeli hekime yardım eder ve numuneyi laboratuvara gönderir.

Acil durumlarda hastanın sağlığı kritik olduğundan yapılabilecek herşey en kısa sürede yapılır ve hasta kurtarılmaya çalışılır. Acil vakanın hangi saatte olacağı belli olmadığından hastane ve nöbetci sağlık ocakları bünyesinde hekime yardımcı olmak amacıyla nöbetci personel çalıştırılır bazı hizmetler 24 saat kesintisiz devam eder. Ancak acil hizmetler sınırlı olduğundan acil olmayan vakalar mesai saatinde muayeneye çağırılır.

Analiz materyali alma izni Numune alınması hastanın izniyle olur. Hastanın numune vermesi için önceden konuşulur ve ikna etmeye çalışılır. Örneğin, analiz yapmak için hastadan zorla sperm alamazsınız. Hasta vermek istemezse zorla biopsi alınmaz. Ancak adli vakalarda adli tabipliğin gerekli görmesi ve savcılığın istemiyle hasta ve yakınlarının itirazına rağmen gerekli numune alınır ve incelenir. Hastayla diyalog kurmak olanaksız ise hasta yakınlarına bilgi verilerek numune alınır.

otopsi materyalinin laboratuvarda incelenmesi de Otopsi yapılması ve otopsi materyalinin laboratuvarda incelenmesi de savcılığın yazısıyla olur.

Yaşam kritik ise durumun acilliği nedeniyle hastayı kurtarmak için gereken herşey hemen yapılır. Resmi formaliteler daha sonra tamamlanabilir.

Analiz materyali vücuda ait herşey ve vücuttan çıkan her atık madde analiz materyali olarak kullanılabilir. Ancak gerekli analizler için uygun numune alınır ve laboratuvara gönderilir.

Analiz materyalleri kan idrar dışkı tükrük ter gözyaşı balgam kıl saç kirpik tırnak BOS sperm yara akıntı sıvısı boğaz sürüntüsü burundan akan sıvı vajinal sürüntü ve akıntı solunum havası mide suyu deri döküntüleri preoperatif ve postoperatif biopsi materyalleri deri kazıntısı eklem boşluğu sıvısı parasentez ve torasentez sıvıları aspirasyon sıvıları