Ece Duran, İlayda KARADUMAN ATIK ÇAY POSALARININ BOYAMA ÖZELLİĞİNDEN YARARLANILARAK YÜNLERİN BOYANMASI Ece Duran, İlayda KARADUMAN PROJE DANIŞMANI: Özen IŞIK İSTANBUL ÜSKÜDAR LİSESİ Bizim çalışmamızda; atık olarak değerlendirilebilen çay posasından doğal boyar maddenin, alüminyum potasyum sülfat, potasyum bitartarat, potasyum dikromat, demir (II) sülfat, bakır (II) sülfat ve sodyum sülfat mordan maddeleri ile birlikte mordanlama yapılarak yünlerin boyanmasıdır. GİRİŞ PROJENİN AMACI: Bazı meyve ve bitkilerden elde edilen doğal boyar madde ile yün lifinden üretilmiş iplik formundaki tekstil ürününün, altı farklı mordan maddesi ile boyanması. Proje çalışmamızın konusu; atık çay posalarından elde edilen doğal boyar maddelerin mordan maddeleri katkısı ile yünleri boyaması. DENEYSEL Mordan maddeleri ile birlikte mordanlama yapılması Çile haline getirilmiş 10 gram yün ipliği için KAl(SO4)2.12H2O, KHC4H4O6, K2Cr2O7, FeSO4.7H2O, CuSO4.5H2O ve Na2SO4 kimyasallarından 0,3 gram tartım alınarak 300’er mL su içerisine eklenmiştir. Boyama yapılacak yün iplikleri önceden nemlendirilerek, hazırlanan mordan çözeltisine elde edilen çay özütüyle beraber alüminyum kapta 80-90 °C sıcaklıkta her 10 dakikada bir karıştırılarak 1 saat kaynatılmıştır. Su soğuyana kadar bekletilip sonra bol su ile durulanma sonrasında asılarak oda sıcaklığında kurutulmuştur. Doğal boyar madde özütlerinin elde edilmesi Evde içtiğimiz ve ticari olarak satılan paketlenmiş ürün olan çaylardan elde edilen posalarla ve işyerlerinden alınan çay posaları 80-90 °C sıcaklıkta yaklaşık olarak 4 saat fırında kurutulmuştur. 50 gram kahve telvesi 400 mL su içerisine konularak hazırlanan karışım, 15 dakika kaynatılarak bir gün süre beklemeye bırakılmıştır. Bekleme sonunda karışım adi süzgeç kağıdı kullanılarak süzülerek karışım posalardan ayrılarak boyama yapacağımız özütler elde edilmiştir.   Çay posalarından elde edilen doğal boyar maddesinin; KAl(SO4)2.12H2O, KHC4H4O6, K2Cr2O7, FeSO4.7H2O, CuSO4.5H2O ve Na2SO4 mordan maddeleriyle birlikte mordanlama yapılarak, yün ipliği üzerinde sütlü kahve, açık kahve ve koyu gri renkleri elde edilmesi avantaj olarak karşımıza çıkmaktadır. Her bir mordan maddesi boyar madde molekülü ile kompleks oluşturduğu için renk değişmektedir. Bu durum renk çeşitliliği açısından avantajlı bir durumdur. TARTIŞMA -SONUÇ Tekstil ürünlerinin insan ile doğrudan temasta olduğu için, sağlık ve hijyenik konularına duyarlılığın artmasıyla, çay posası doğal boyar maddesinin çeşitli renk tonlarında ortaya koyduğu renkleri değerlendirildiğinde tekstil ürünleri boyanmasında farklı mordanlar ile kullanılabileceğini önerebiliriz. Doğal boyamacılığın değerli ve otantik yapıda ürünlerin dış piyasalarda alıcı bulması açısından ülke ekonomisine ve kültürel değerlerimizin tanıtılmasına da büyük yararlar sağlayacaktır. Ülkemizdeki gelişmiş tekstil sektöründe yapılan sentetik boyama işleminin yanında bir miktar tekstil ürününün, yaptığımız çalışma ile alternatif doğal boyar maddesinin yün ipliklerine verdiği renkler değerlendirildiğinde ve sentetik boyalardan daha sağlıklı olması ve çevreye zarar vermemeleri nedeniyle ihracata dayalı üretim yapan firmalar için cazip olacaktır. Akar, D., Doğu Akdeniz Bölgesinde Yayılış Gösteren Bazı Isatıs (Çivit otu) Türlerinin Boyama Özelliklerinin ve Boyarmadde İçeriklerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş, 2006.  Bitkilerle Tekstil Materyali (Yün-İpek-Pamuk) Boyama. Web. <http://www.agaclar.net/forum/daha-iyi-bir-yasam-icin/22976.htm>  Boyama Hakkında Genel Bilgiler. Web. <http://tekstilmuhendisi.wordpress.com/2011/07/05/boyama-hakkinda-genel-bilgiler/> Etikan, S.,Arlı, M., “Sergil (Plumbago europaea) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları”, Tarım Bilimleri Dergisi, 7(4), sayfa 96-101, 2001. Kaynar, K., Aşığın Şarabı, Sohbetin Demi: Çay, Açık Bilim Aylık Çevrimiçi Bilim Dergisi, Mart, 2013. <http://www.acikbilim.com/2013/03/dosyalar/asigin-sarabi-sohbetin-demi-cay.html>  Keçe-Yünleri Boyama. Web. <http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Ke%C3%A7e%20-%20Y%C3%BCnleri%20Boyama.pdf>  Kılıçarslan, H., Arlı, M., Köknar (Abies) Kozalaklarından Elde Edilen Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Haslık Değerleri, Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi, 1(2), sayfa 161-171, 2011.  Kızıl, S., Kayabaşı, N., Muhabbet Çiçeğinin (Reseda lutea L.) Boyama Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2), sayfa 195-200, 2005. Tutak, M.,Benli, H., Bazı Bitkilerden Elde Edilen Doğal Boyar Maddelerin Yünü Boyama Özelliğinin İncelenmesi, BAÜ FBE Dergisi, 10(2), sayfa 53-59, 2008.  Yün İplikleri. Web. <http://www.iplik.com/yun-29b.html> KAYNAKLAR