DERSİN ADI:EĞİTİM YÖNETİMİ Doç.Dr. İlyas YAVUZ DÜNYADA VE TÜRKİYEDE OKUL YÖNETİCİLERİNİN YETİŞTİRİLMESİ Şadıman-Ali İhsan ESKİBAĞ

DÜNYADA OKUL YÖNETİCİLERİNİN YETİŞTİRİLMESİ Türk Milli Eğitim Sisteminde eğitim yöneticiliği hala öğretmenliğin bir boyutu, temel bir işlevi olarak görülmekte bir uzmanlık alanı, profesyonel bir meslek olarak algılanmamaktadır. Oysa gelişmiş ülkelerde eğitim yöneticiliği bir uzmanlık alanı, profesyonel bir meslek olarak algılanmakta, eğitim yöneticisi olabilmek için yönetimin sistemli olarak öğrenilmesi gerekmektedir. Bu öğrenme, bir uzmanlık kazandıracak dört ya da beş yıllık bir öğrenme süresini kapsamaktadır.

DÜNYADA EĞİTİM-OKUL YÖNETİCİLERİNİN YETİŞTİRİLMESİ Japonya'da seçilen yönetici adayları bölge ve yerel eğitim merkezlerinde hizmet içi eğitim yolu ile eğitilmektedirler. Eğitim yöneticisi olacak adaylarda lisans üstü eğitim programını tamamlamış olmaları şartı aranmaktadır.(Hara,1994). Fransa'da ise bir kariyer planlaması yapılarak çalışanların yükselmeleri somut kriterlere bağlanmıştır. Kariyer yükselmesi ücret artışlarını da beraberinde getirmektedir. Eğitim yöneticileri bu ülkede de hizmetiçi eğitimlerle yetiştirilmektedir.

İngiltere'de 1988'de çıkarılan "Eğitimde Reform Kanunu" eğitim yöneticilerinin yönetim ve öğretim becerilerinin yanında finans yönetimi, vizyon oluşturma, bütçe planlama gibi konularda eğitilmelerini zorunlu kılmıştır. Bu kapsamda eğitim yöneticileri hizmetiçi eğitimlerle yetiştirilmeye başlanmıştır. İngiltere'de son yıllarda okul yöneticilerin yetiştirilmesi üzerine geliştirilen programların çoğu gerçek yaşamın temeline oturtularak hazırlanmakta ve uygulanmaktadır (Day, 2000: 6-8).

Bazı okul yöneticisi yetiştirme programlarında, tecrübeli okul yöneticileri mentor olarak atanmaktadır. Bu programda etkileşim ve paylaşım süreci uzun bir zamana yayılırken mentor da üniversite kadrosu dahilinde çalışan bir kişi konumuna getirilmektedir. (Ivan ve diğerleri, 1992:1) Amerika ve Singapur'da mentorluk, yönetici yetiştirme programının içine entegre edilmiş iken İngiltere'de yöneticinin atanması yapıldıktan sonra hizmetiçi eğitimlerle verilmektedir.

İsveç'te, okul müdürleri ve müdür yardımcıları göreve atandıkları zaman, bir liderlik geliştirme programını tamamlamaları istenmektedir. 20 yıldan beri iş yapmakta olan Okul Liderliği Eğitim Programı (SLEP), okul müdürlerinin ve yardımcılarının, işbirliği ve paylaşımı geliştiren yönde bir yöneticilik bilgi ve becerisi kazanmalarını sağlamaya yönelik eğitim vermektedir.

Avustralya Avustralya’da 20. yüzyılın son çeyreğinde eğitim sisteminde köklü değişikliklere gidilmiş,merkeziyetçilikten uzaklaşılarak eğitimde güç ve yetkinin dağılımında yerelliğe önem verilmiştir. Avustralya’da da ABD örnek alınarak okul liderliği için profesyonel program geliştirme modelleri ve birtakım standartlar geliştirme çabaları gözlenmektedir.

Programın uygulama ya da staj boyutunda yer alan temel alanlar ise didaktik öğretim, simülasyonlar,Diyalog ve sözel iletişim, doğrudan uygulama, doğrudan deneyim, model kurma ve görselleştirme boyutlarından oluşmaktadır. Söz konusu staj çalışmalarını belirleyen faktörler ise gelenekler, öncelikler ve ödüllerden oluşmaktadır. Uygulamalı çalışmalar, dersler ve seminerler, alan etkinlikleri, laboratuar uygulamaları ve Oyunlardan oluşmaktadır.

Almanya'da yerinden yönetim yönündeki isteklerin arttığı görülmektedir Almanya'da yerinden yönetim yönündeki isteklerin arttığı görülmektedir. Almanya'da yeni göreve başlayan okul müdürleri için herhangi bir duruma alıştırma (orientation) programına katılma zorunluluğu yoktur ve okul müdürleri için hizmet içi eğitimin öngörülmemiştir.

Amerikan Eğitim Sisteminde okul müdürlerinin yetiştirilmesi eyaletlerin kontrolündedir ve bu programlar öğretmen olmayanlara kapalıdır.

Amerikan Eğitim Sisteminde Okul müdürü olma koşulları 1. Eğitim Yönetimi alanında yüksek lisans derecesi, 2. Okul müdürü olmak için geçerli bir sertifika. 3. Kamu okullarında belli bir süre deneyim. 4. Adayların niteliklerinin yönetim kurulları tarafından uygun bulunması.

Amerika Birleşik Devletlerinde son zamanlarda hem gelecek vadeden yönetici adaylarının belirlenmesi- tesbit edilmesi hem de halen yöneticilik yapanların gelişmelerinin sağlanması amacıyla bazı eyaletlerde okul yöneticileri derneklerine bağlı değerleme merkezleri (assessment center), bazı eğitim sistemlerinde ise" hedeflenmiş mesleksel gelişme süreci" programları devreye sokulmuş durumdadır ( Pehlivan 1996).

Amerika Birleşik Devletlerinde eğitim yöneticilerini hazırlamada üç yol uygulanmaktadır : (1) Yönetici sertifikası için hizmet öncesi hazırlama programı. (2) Bir yada daha fazla görevde istihdam edilen öğretmen, danışman, bölüm başkanı vb. olarak istihdam edilmiş olma bir çok eyalette yöneticiliğin ön koşuludur. (3) hizmet içi eğitim programları. Bu tür programlar,değerleme merkezlerinde yetiştirme simulasyonları, potansiyel yönetici adayları ile halen yöneticilik yapıyor olanlara da bilgi ve becerilerini geliştirme ve genişletme imkanı sağlamaktadır ( Anderson 1989 Pehlivan 1996'daki alıntı).

Finlandiya eğitim politikalarının ana eksenini yaşam boyu öğrenme ilkesi oluşturmaktadır. Finlandiya’da okul yöneticiliği için öğretmenlik şartı aranmamakta fakat okul yöneticiliği diploması aranmaktadır. Okul liderliği programları baslığı altında yeterlik programı, uzman yeterliği programı, profesyonel gelişim programı ve bunun dışında çeşitli üniversitelerde yer alan ileri düzeydeki çalışmalar ve çeşitli kurslar yer almaktadır.

Kanada’da bulunan eğitim yöneticisi yetiştiren yüksek lisans ve doktora programların neredeyse tamamına yakını aday öğrencilerde en az 2 yıllık öğretmenlik deneyimini şart koşmaktadır. Bu durum ülkemizdeki “Meslekte asıl olan öğretmenliktir” görüşünü desteklemektedir.

Portekiz'de okul yöneticilerini öğretmenler tarafından seçilen beş kişilik bir konsey seçmektedir. İspanya'da bir kimsenin okul konseyi tarafından okul yöneticiliğine adaylığının kabul edilebilmesi için, en az bir yıl öğretmenlik yapma ve üç yıl mesleki deneyime sahip olma koşulu aranır. Yöneticiliğe seçilme, okul konseyi üyelerinin salt çoğunluğunun oylarını almakla gerçekleşir.

Türkiye'de hizmet öncesi ve hizmet içi dönemlerde, gerçek okul yaşamına odaklaşan, sorun çözmeye dayalı, ve süreklilik gösteren etkili yetiştirme programlarına henüz yer verilmemektedir.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI EĞİTİM KURUMLARI YÖNETİCİLERİNİN ATAMA VE YER DEĞİŞTİRMELERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK Resmî Gazete : 13.8.2009/27318 Ek ve Değişiklikler: 1)29.8.2009/27334RG2)10.9.2009/27345RG3)15.5.2010/27582RG4)9.10.2010/27724RG5)09.08.2011/28020RG6)21.07.2012/28360RG

MADDE 5 – (1) Eğitim kurumu yöneticiliklerine atamada esas alınacak temel ilkeler şunlardır; a) Atamalarda kariyer ve liyakat esas alınır,b) Atamalarda norm kadro esasları göz önünde bulundurulur,c) Atamalarda puan üstünlüğü dikkate alınır.

Yönetim kademeleri a) Birinci Kademe: Eğitim kurumu müdür yardımcılığı,b) İkinci Kademe: Eğitim kurumu müdür başyardımcılığı, c) Üçüncü Kademe: C tipi eğitim kurumu müdürlüğü,ç) Dördüncü Kademe: B tipi eğitim kurumu müdürlüğü,d) Beşinci Kademe: A tipi eğitim kurumu müdürlüğü.

Yönetici olarak atanacaklarda aranacak özel şartlar(1) a) Müdür başyardımcılıklarına atanabilmek için en az 1 yıl, b) (C) tipi eğitim kurumu müdürlüklerine atanabilmek için en az 1 yıl c) (B) tipi eğitim kurumu müdürlüklerine atanabilmek için en az 2 yıl,ç) (A) tipi eğitim kurumu müdürlüklerine atanabilmek için en az 3 yıl, eğitim kurumlarında asaleten yöneticilik yapmış olma şartı aranır.

(5) (Ek fıkra : 9.10.2010/27724 RG) Yatılı kız öğrencisi bulunan eğitim kurumlarının müdür yardımcılığı norm kadrosundan en az biri kadın adaylara ayrılarak, kadın adaylar arasından atama yapılır. Söz konusu kadroya başvuruda bulunan kadın aday olmaması durumunda bu kadroya atama yapılmaz.