Yrd. Doç. Dr. Aylin Demirli Yıldız Başkent Üniversitesi OKUL & KRİZ Yrd. Doç. Dr. Aylin Demirli Yıldız Başkent Üniversitesi

Kriz Nedir? Bireylerin kendi başlarına çözemedikleri Tehdit edici olarak algılanan Halihazırdaki başetme becerilerinin yetersiz kaldığı Korku, gerginlik, şaşkınlık, kafa karışıklığının yaşandığı Akut ve süreli olan Kontrol kaybı duygusunun yaşandığı Bir olay ya da durum ve bu duruma verilen tepki

Temel Kriz Türleri 1.Gelişimsel Krizler (DOĞAL) • Ergenlik dönemi • Okuldan mezun olmak • Kariyer veya iş değiştirmek • Evlenmek • Çocuk sahibi olmak • Emekli olmak

Ciddi bir hastalık yaşamak 2. Durumsal Krizler Ayrılmak ve boşanmak İşini kaybetmek Uzun süre işsiz kalmak Trafik kazası yapmak Ciddi bir hastalık yaşamak Ameliyat olmak Sakat kalmak Ani ölümler Bulaşıcı hastalıklar Ekonomik kriz

3. Kompleks Krizler= Travmalar Aile içi şiddet Taciz ve tecavüze uğramak İşkenceye maruz kalmak Savaş Terör Doğal afetler

Kriz Durumunda Görülen YaygIn Tepkiler Fiziksel Tepkiler: • Baş ağrıları ve baş dönmesi• Üşüme veya yanma hissi• Göğüste daralma hissi• Heyecanlı, gergin ve aşırı uyarılmışlık hissi• Halsizlik ve yorgunluk• Mide bulantısı ve bağırsak rahatsızlığı• iştah azalması veya artması• Genel olarak sağlık durumunun kötüleşmesi Davranışsal Tepkiler: • Uyku düzeninde bozulma ve kâbus görme• Asabi ve gergin hissetme• Sürekli tetikte olma, kötü bir şey olacak beklentisi• Görünür bir neden yokken ağlama veya ağlamaklı olma• Aile veya çalışma arkadaşlarıyla çatışmalar• Travmatik olayı hatırlatıcı unsurlardan kaçma• Duyguları ifade edememe• Sosyal ortamlardan uzaklaşma ve içe kapanma• Alkol ve ilaç kullanımında artış Duygusal Tepkiler: • Şoka girme ve hissizlik hali• Güvensizlik hissi• Derin üzüntü• Ölen kişilere duyulan yoğun özlem• Çaresiz ve güçsüz hissetme• Aşırı alınganlık• Öfke ve öç alma isteği• Hırçınlık, toleransın az olması• Umutsuzluk ve karamsarlık • Suçluluk hissi• Ani duygu değişimi Bilişsel Tepkiler: • Dikkat ve konsantrasyon sorunları• Unutkanlık• Düşünce bozuklukları• Karar verememe• Tam veya kısmi amnezi (hafıza kaybı) yaşama• Rahatsızlık veren anılar ve imgelerle meşgul olma• Katı özeleştiri yapma• Sürekli tehlikelerden korunma planları yapma• Manevi ve dini inançları sorgulama

Krize müdahalede temel ilkeler Krize müdahale psikolojik danışma değildir Doğru ve yerinde bir ölçme\değerlendirme yapılması doğru kararlar vermek için şarttır Bazı benzerlikler olsa da her durum özneldir ve müdahaleler duruma özgü olmalıdır Krize müdahale çabuk ve yaratıcı düşünme becerisi gerektirir (kriz anında genellikle insanlar geniş açıdan bakamayıp, farklı fırsat veya seçenekleri göremeyebilirler) Krize müdahalede sakin kalabilmek önemlidir Kriz sağaltımı her zaman kısa dönemli ve amaç odaklıdır.

Krize müdahalede temel ilkeler Süreç odaklı değil, durum odaklıdır. Bireyi krizin getirileri, duygusal ve davranışsal sonuçları üzerinde düşündürür Bireyin kendisini nasıl koruyacağını öğretir Bireyin sahip olduğu güçlü yanlara odaklıdır Şimdi ve burada odaklıdır Çevredeki imkanlardan haberdar olmak, doğru ve zamanında yönlendirme için önemlidir (sığınak, aş evi, v.b.) Birey bir bütün olarak ele alınmalıdır Eğitim ve deneyim vazgeçilmezdir Kültürel etmenler krize verilen tepkilerde belirleyici rol oynarlar.

Özel Gruplar Kriz durumunda ve hemen sonrasında bu kişilerle kalınmalı. Ayrılmak gerekiyorsa da durumdan başkalarını haberdar ettikten ve bu kişilerin güvenliklerini sağladıktan sonra ayrılmalıyız. Uzun dönemde yardımcı olmak için bir koruma kurumuna ya da diğer desteklere yönlendirmeliyiz. Mevcut olan herhangi bir hizmete nasıl ulaşabilecekleri konusunda bu kişileri bilgilendirmeliyiz.

Kriz DanIşmanlIğI İlk müdahale Güvenlik Kısa süreli (en fazla bir kaç hafta) Krize neden olan olay ya da durumdan kaynaklanan stresin azaltılmasına yönelik Duygusal destek sağlama ve durum odaklı başetme/problem çözme becerilerinin artırılmasına yönelik Şimdi ve burada odaklı (şu an yaşanan kriz odaklı) Davranış değiştirmeye yönelik değildir

Okullarda Kriz önleme ve müdahale ÇalIşmalarI

…varsayalIm ki… "Bir öğrenci teleşla odanıza girdi ve matematik öğretmenleri Ali Bey'in ders anlatırken fenalaştığını ve yere düştüğünü söyledi. Sınıfa koştunuz. Ali bey'in yerde hareketsiz yattığını gördünüz, nabzını kontrol ettiniz. Ali Bey ölmüştü..."

…veya… «Günün sabahında babalarıyla birlikte oldukça neşeli ve keyifli bir sabah kahvaltısı yapmış olan anne, yetişkin oğul ve okulumuzda 10. sınıf öğrencisi olan Ela, babalarını evde bırakarak alışveriş için dışarı çıkarlar. Ancak akşam eve döndüklerinde babalarını salonda kendini asmış olarak bulurlar…

…hatta belki… "Müdür Yardımcısı Orhan Bey: Freni patlayan bir kamyonun okulun önündeki kaldırıma çıkıp, öğrencilerinizin arasına daldığını, üç öğrencinizin ağır yaralı olduğunu, bir öğrencinizin ise hayatını kaybettiğini gözyaşları içinde size bildirdi."

ŞİMDİ NE YAPILMALI? Yönetici ya da rehber öğretmen olarak görev yaptığınız okulda birer kriz örneği olan yukarıdaki durumlardan birisi ile karşılaştığınızı düşünün.

Travmatİk Olaydan Sonra Öğretmenler… Çocuklar üzerinde özel iletişim teknikleri kullanarak Sınıfta sıcak ve destekleyici bir sosyal ortam yaratarak Çocukların kayıplarla, acı veren anılarla ve duygularla başa çıkmalarına yardımcı olacak etkinlikler düzenleyerek Çocukların iyileşme sürecini kolaylaştırmak için okul ve aile arasında işbirliğini güçlendirerek Normalleşmeye KatkI SUNAR…

Peki bu yeterli mi?????

Okullarda Krİze Müdahalede Genel İlkeler Nasıl Yaklaşılmalı? Tepki verirken, sakin, doğrudan, otoriter, bilgi verici, eğitici, problem çözme odaklı olmak. Öğrencileri olayın gerçekleriyle başa çıkabilmeleri için cesaretlendirmek, ne olduğu ve ne beklendiği hakkında doğru bilgi vermek ve açıklama yapmak, hiçbir zaman gerçekçi olmayan ya da yanlış teminatlar verilmemelidir. Öğrencilerle duygusal tepkileri hakkında konuşmak. Umut ve olumlu beklenti duygusunu iletmek. Kriz durumunun yol açtığı etkilerle başa çıkma yolları olduğunu göstermek.

1-Kriz Önleme/Krize hazIrlIk Hazırlık ve planlama aşaması İlgili taraflara kriz eğitimi verilmesi Kriz nedir? Kriz anında neler gözlemlenir? Neler yapılmalı?... Okula özgü bir kriz protokolünün oluşturulması Krize müdahale takımının oluşturulması Destek alınabilecek kaynakların belirlenmesi (güvenlik, sağlık, yiyecek...) Haberleşme ağının oluşturulması Kriz anında toplanılacak ve hizmetlerin sunulacağı bir merkezin belirlenmesi Risk gruplarının belirlenmesi Bilgi akışının planlanması Belli aralıklarla kriz tatbikatlarının uygulanması Bireysel tepkilerin belirlenmesi ve farkındalık kazandırılması Kriz planının güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi

İLK MÜDAHALE PROTOKOLÜ (KRİZ PROTOKOLÜ) I. Koordinatör kriz kurulunu toplantıya çağırır. II. Milli eğitim müdürlüğü krizden haberdar edilir. III. Öğretmenler krizden haberdar edilir. IV. İlgili sağlık birimi ile temasa geçerek, sağlık personeli ve ambulans ve gerekiyorsa semt karakolu ile temasa geçerek güvenlik gücü sağlanır. V. Öğrenciler krizden haberdar edilir. VI. Veliler krizden haberdar edilir. VII. Kriz kuruluna olayla ilgili yeni bilgiler geldikçe, bu bilgiler milli eğitim müdürlüğü, öğrenciler ve öğretmenlere aktarılır. VIII. Bu kriz durumunda okul basının da ilgi odağı olacaktır. Bu nedenle Milli Eğitim Müdürlüğü’nün de onayı ile basın sözcüsü belirlenmeli ve açıklamalar sadece bu sözcü tarafından yapılmalıdır. IX. Derslerin bitiminde olaydan etkilenen öğretmenlerin katılacağı bir toplantı yapılarak onların da duygularını ifade etmelerine, gerekiyorsa psikolojik danışma yardımı almalarına imkan verilir. X. Günün sonunda kriz kurulu yeniden toplanarak; nelerin yapıldığını, bundan sonra nelerin yapılması gerektiğini, bunları kimin, nasıl yapacağını belirler.

Kriz öncesi hazırlanan planın uygulanarak ilk müdahalenin yapılması 2-Kriz AnI: Kriz öncesi hazırlanan planın uygulanarak ilk müdahalenin yapılması Güvenlik, güvenlik, güvenlik... Önce öğrencilerin, sonra okul personelinin Haber alma

3-Krizden hemen Sonra: Krizin en az zararla atlatılmasına yönelik çalışmalar Özellikle öğrencilerin olay yerinden uzaklaştırılması Özellikle öğrencilerin güvende olduklarından emin olma ve güvende olduklarına ilişkin güvence verme Gereken medikal ve psikolojik yardımın sağlanması Doğru ve güvenli bilgi akışının sağlanması Destek ağının oluşturulması (kişi ve kurum desteğiyle) Tarama ve Değerlendirme: Risk altında olanların hemen belirlenerek gerekli yönlendirmelerin yapılması Medya yönetimi Bu aşamada en büyük sorumluluk lider olarak okul yöneticilerine düşüyor Krize müdahale ekibinin bir araya getirilmesi ve onların çalışma olanaklarının sağlanması

4-Krizi izleyen gün ve haftalar: Bir önceki aşamanın daha sistematik olarak devamı Kriz öncesi koşulların yeniden oluşturulması Medikal ve psikolojik yardımın devam etmesi Öğrencilerin arkadaşları ve öğretmenleriyle yeniden bir araya gelmesi Okulun normal işleyişine geri dönmesi Bireysel ve grupla danışma hizmetlerinin gerçekleştirilmesi Tarama ve yönlendirme çalışmalarının devam etmesi

5-İyİleşme ve normale dönme: (krİzİ İzleyen aylar ve yIllar) Yaşanan sürecin gözden geçirilmesi varsa eksikliklerin belirlenmesi Yıl dönümlerine hazırlık Müdahale edeceklerin hazırlanması (eğitilmeleri, sorumlulukların dağıtılması...) Bireysel tarama ve yönlendirmelerin devamı

Okul yönetİmİnİn sorumluluğu Gereken müdahalelere liderlik etmeli Ulaşılabilir olmalı (öğretmen, aile ve öğrenciler için) Gerektiğinde müfredatı bir kenara bırakmalı ve öğretmenleri ne yapmaları gerektiği konusunda bilgilendirmeli Üst kurumlarla ilişkileri sağlanmalı Olaydan doğrudan etkilenen aile(ler) aranmalı Gereken törenlerin (ör.,cenaze) düzenlenmesine öncülük etmeli

Öğretmenlerİn sorumluluğu Öğrenci ve ailelere doğru bilgilerin ulaştırılması Dedikodunun önlenmesi Öğrencilerin isteği doğrultusunda olaya ilişkin sınıf içi paylaşımın yönetimi Gereksiz ayrıntılara girmeden öğrencilerin sorularının yanıtlanması Öğrencilere model olunması Profesyonel yardıma gereksinimi olan öğrencilerin belirlenerek yönlendirilmesi Mümkün olduğunca müzik, resim gibi çocukların kendilerini ifade edebilecekleri etkinliklere yer verilmesi Cenaze törenine ilişkin bilgilendirilmenin yapılması

Psİkolojİk danIşmanIn sorumluluğu Ulaşılabilir olmalı (öğretmen, aile ve öğrenciler için) Diğer işlerin iptal edilmesi Psikolojik yardım alınabilecek kurum ya da kişilerin belirlenmesi ve koordinasyonun sağlanması Bireysel ve grupla danışma hizmetlerinin sağlanması Olaydan etkilenen öğrenci(ler)in aileleri için gereken yönlendirilmelerin yapılması Ölen öğrencinin yakınları ve onların yakın arkadaşlarının izlenmesi ve yönlendirilmesi Öğretmen ve diğer personelin desteklenmesi ve yönlendirilmesi

Aİlelere verebİleceğİnİz HİZMETLER: Güvende olduklarını bildirin Size istedikleri soruyu sormalarına izin verin ve sabırla sorularını yanıtlayın Kendilerini ifade etmelerini kolaylaştıracak ortam ve etkinlikler hazırlayın (resim, müzik, drama, vb.) Açıklamalarınız gelişim düzeylerine uygun olsun Tehlike anında neler yapılması gerektiği ve kendilerini nasıl korumaları gerektiği konusunda bilgilendirin Duygu durumlarını, uyku ve yeme alışkanlıklarını gözlemleyin ve gerekirse bizimle iletişime geçin.

ÇocuklarIn afet sonrasI uyumlarInI kolaylaştIrmak Çocukları yeni bir hobi kazanmaları ya da eğlenceli aktivitelere katılmaları için cesaretlendirmek, Çocukları düşüncelerini, duygularını ve afete ilişkin deneyimlerini yazmaları konusunda cesaretlendirmek, Çocukları yakın arkadaşlarıyla irtibat halinde olmaları için cesaretlendirmek,

ÇocuklarIn afet sonrasI uyumlarInI kolaylaştIrmak Çocuklar ve arkadaşları için sosyal etkinlikler organize etmek, sosyalleşmelerine yardımcı olmak, Çocukları gönüllü çalışmalar yapmak konusunda cesaretlendirmek, Çocukları, baş etmede daha çok zorlandıkları durumlarda profesyonel bir yardıma sevk etmek.

Öğrencİlerİ Afetzede Rolünden KatIlImcI Rolüne TaşImak Öğrencilerle sizden ayrıldıklarında da uygulamaya devam edebilecekleri gerçekçi, uygun ve gelecek vadeden etkinlikler planlayın. Öğrencilerin hâlihazırda sahip olduğu başa çıkma becerilerini destekleyin.

Öğrenciye Sosyal Destek Vererek İletişim Kurun Öğrenciye arkadaşları, ailesi ve diğer kişiler birincil olarak destek sağlayabilir ve rehberlik edebilir. Bazı bireylerin daha uzun süreli yardıma ihtiyaç duyabilecekleri konusunda açık olun ve yönlendirin.

Okulda Ölüm Doğru bilgilerin toplanması ve doğruluklarının teyit edilmesi Aile ve ilgili kurum ve kuruluşlarla iletişim halinde olunmalı Doğru bilgilerin gerekli kişi ve kurumlara olabildiğince hızlı iletilmesi Dedikodunun önlenmesi Kullanılan dilin anlaşılır olması Yardım istenmesi (yönetici vb.) Medya yönetimi İletişim ağının oluşturulması

Ölüm olayI okul saatlerİnde İse Öncelikle öğretmenler başta olmak üzere tüm okul personeli anında; Olayla ilgili Öğrencilere nasıl yardım edileceği Ailelere nasıl yardım edileceği Medya ile nasıl baş edileceği Konularında bilgilendirilmeli.

Bİlgİlendİrme sürecİnde İse Gerekli bilgiler sadece gerektiği kadar verilmeli Konuyla ilgili tarafların özel yaşamlarına ve kişisel bilgilerine girilmemeli

Son söz…. Dünyamızda tanık olduğumuz ya da yaşadığımız şiddet, ölüm ve yıkım içimizdeki yaşama isteğini, umudunu, gücünü de bir süre tahrip eder. Kayıp o kadar çoktur ki yaşanılan acı insanı ruhsal olarak da felç eder…. O yüzden hem kendimizi koruyalım hem de öğrencilerimize destek verelim..