AFETLERLE İLGİLİ TANIMLAR VE TERMİNOLOJİ Dr. Alper BEDER

Afet normal yaşam koşullarını bozan, etkilediği toplumun başetme kapasitesini aşan düzeyde sıkıntıya yol açan bir olaydır. Tehlike (etken) ve incinebilirlik bir araya geldiğinde afet oluşur.

Afet Etkilenen bölgenin tıbbi yanıt kapasitesini (tıbbi bakım ve halk sağlığı hizmetleri) aşacak sayıda yaralıya (fiziksel, ruhsal, sosyal) yol açan bir olaydır.

Afet Etkilenen bölgedeki yaralıların (fiziksel, ruhsal, sosyal) idaresi için, o anda mevcut kaynaklar ile tıbbi yanıt kapasitesi (tıbbi bakım ve halk sağlığı hizmetleri) arasında dengesizlikle sonuçlanan bir olaydır.

Doğal ya da insanlardan kaynaklanan bir felaket nedeniyle insanlara Afet Doğal ya da insanlardan kaynaklanan bir felaket nedeniyle insanlara onurlu bir yaşam sürdürebilmeleri için normal koşullarda verilen desteğin sağlanamaması durumudur.

Afet Toplumun olağan yaşam düzenini bozan, onun yanıt verme ve uyum sağlama kapasitesini aşarak, dış yardıma gereksinim doğuran, büyük miktarlarda can ve mal kaybı ile sonuçlanan ekolojik olaylardır

5 öğeye sahiptir Herhangi bir nedenle ekolojik denge bozulur, Bu bozukluk olağan yaşamı ortadan kaldırır, Bu olağan dışılık, büyük can ve mal kayıplarına neden olur, Sonuçlar, yerel toplumun yanıt verme ve uyum kapasitesini aşar, Dış yardıma gereksinim duyulur.

Bu öğeler toplu olarak gözden geçirildiğinde bir olay ya da olgunun afet olarak nitelenmesinde, esas belirleyici olan; dış yardıma gereksinim duyulmasıdır.

Dış yardım yalnızca merkezi hükümet ya da uluslar arası düzeydeki; yani büyük çaptaki yardımlar değildir. Olayın olduğu yerdeki toplum biriminin (köy, kasaba, kent) kendi olanakları ile olayla baş edemeyerek, herhangi bir dış kaynaktan; komşu birimden (köy, kasaba, kent), merkezi hükümetten veya uluslar arası düzeyden yardıma gereksinim duyması demektir.

Olağandışı Durum Yaygın bir biçimde ortaya çıkan ve ağır hasar, yaralanma, can ve mal kaybına yol açan, toplumun kendi olanaklarıyla baş edemeyeceği büyüklükte bir yıkıma neden olan, ulusal ve uluslar arası yardımı gerektiren olay ya da durum

Olağandışı durumların ortak özellikleri Ani olarak meydana gelirler ve çabuk bir biçimde eyleme geçmeyi gerektirirler. Normal koşullara göre düzenlenen tıbbi kaynaklar yetersiz kalır. Olağandışı durumdan etkilenen kişi sayısının fazla olması, olabildiğince fazla sayıda yaşam kurtarmak amacıyla var olan kaynakların etkin bir biçimde kullanılmasını gerektirir.

Olağandışı durumların ortak özellikleri Ortaya çıkan maddi ve doğal hasar olaydan etkilenenlere ulaşmayı zorlaştırır ve/veya tehlikeli hale getirir. Çevre kirliliği ve epidemi risklerine bağlı olarak etkilenen insanların sağlığını olumsuz yönde etkiler.

Bu nedenlerle olağandışı durumlar ulaşım hizmetlerinden gıda desteğine, güvenlik, yangın söndürme gibi hizmetlere dek uzanan bir çok farklı müdahale tiplerini ilgilendiren çok yönlü bir yanıt gerektirir.

Afet Tıbbı bir afet anında ortaya çıkan ani sağlık ihtiyaçları ile etkilenen toplumdaki mevcut kaynaklar arasındaki orantısızlığı mümkün olan en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır.

Afet Tıbbı Çeşitli sağlık disiplinlerinin (Örn; pediatri, epidemiyoloji, enfeksiyon hastalıkları, beslenme, halk sağlığı, acil cerrahi, sosyal tıp, toplum hekimliği, uluslar arası sağlık kuruluşları, vb.) afet yönetimi ile ilgili diğer disiplinlerle işbirliği içinde, afetten kaynaklanan sağlık sorunlarını önlemek, bunlara anında yanıt vermek ve rehabilite etmek için birlikte çalışması

AFET/OLAĞANDIŞI DURUMLARIN SINIFLANDIRILMASI Doğal olaylara bağlı olarak oluşan afetlere doğal afetler, İnsan eylemleriyle/eliyle oluşan afetlere yapay afetler denmektedir.

Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı Durumlar Deprem, sel, fırtına gibi doğa olayları sonucu ortaya çıkan olağandışı durumlardır

Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı Durumlar Genellikle neden olan olaydan ibaret değildirler. Kalkınma ile olağandışı durumların sosyal ve ekonomik etkileri ve sonuçları arasında sıkı bir bağlantıdan söz edilmektedir. Az gelişmişlik ile doğal olaylara bağlı olağandışı durumlar arasında bir kısır döngünün bulunduğu, doğal olaylara bağlı olağandışı durumlar ve bunların ortaya çıkardığı yıkımın kalkınma hızını azalttığı, azgelişmişliğin de doğal afetlerin oluşturabileceği yıkımı ve hasarı arttırdığı ifade edilmektedir.

Doğal Afetler/Doğal Olaylar Sonucu Ortaya Çıkan Olağandışı Durumlar Yerkürenin; litosfer (taşküre), atmosfer (gazküre) ve hidrosfer (suküre) katmanlarında, sürüp giden doğal hareketlerin tetiklemesi sonucunda gelişen afetler bu başlık altında toplanır.

Taşküre Hareketlerine Bağlı Afetler Taşküreyi oluşturan kütlelerin (yerkabuğu, magma) hareketleri sonucunda (deprem, yanardağ patlaması, heyelan/landslide ve yer çökmesi/subsidence) oluşabilen afetlerdir.

Taşküre Hareketlerine Bağlı Afetler en sık tekrarlayanı ve en büyük yıkım ve kırımlara neden olanı depremdir.

Depremler tellürics (magma hareketleri sonucu oluşan derin merkezli depremler), earthquake (fay kırılmalarına bağlı yüzeysel merkezli depremler), tsunamik (deniz merkezli olması nedeniyle, kırım ve yıkımlarını büyük dalgalar ile oluşturan depremler) sınıflandırılır ve adlandırılır.

Kayıtlarda bulunan ve çok büyük kırımlara neden olan depremler oluş sırası ile Shen Shu/Çin Depremi (1556 yılında ve 830.000 ölüm) Pekin Depremi (1731 yılında ve 100.000 ölüm) Kalküta/Hindistan Depremi (1737 yılında ve 300.000 ölüm) Lizbon/Portekiz (1755 yılında ve 60.000 ölüm) ve Messina/İtalya Depremi’dir (1908 yılında ve 160.000 ölüm). Yakın tarihin en büyük depremi ise, Tangushan/Çin Depremi’dir. 1976 yılında ve 8.2 Richter ölçeği büyüklüğünde olan bu depremde, yapıların %90’ı yerle bir olmuş ve 242.000 kişi yaşamını kaybetmiştir. 1939 Erzincan ve 1999 Marmara depremleri de dünyadaki en büyük depremleri arasındadır.

En büyük kırımlı yanardağ patlaması, Yanardağ patlamaları taşküre hareketlerine bağlı olan afetler içinde ikinci sırada yer alır. En büyük kırımlı yanardağ patlaması, 1815 yılında Tambora Yanardağı/Endonezya patlamasıdır (92.000 kişi ölmüştür). Yanardağ patlamaları can ve mal kaybına neden olmakla beraber yoğun atmosfer kirliliği ile, süreğen çevre sorunlarına da yol açmaktadır.

Suküre Hareketlerine Bağlı Afetler en önemli olanı aşırı yağış ve bunun sonunda oluşan seldir. Bu afet tipinde afet esnasındaki kayıplar dışında sonradan oluşan bulaşıcı hastalıklar ikincil ölümlere neden olabilmektedir.

Hidrosfer Hareketlerine bağlı Afet Deniz merkezli volkan patlaması, deprem veya büyük fırtınalara bağlı olarak oluşan dev dalgalar hidrosfer hareketlerine bağlı diğer bir afet türüdür. Endonezya’nın Karakotoa adasındaki volkan patlaması sonunda oluşan ve yüksekliği 35 metreye ulaşan dalgalar civarındaki 300 yerleşim yerini yerle bir etmiştir.

Gazküre Hareketlerine Bağlı Afetler Hava, atmosferin katmaları arasında ya da yerkürenin bölgeleri arasında devamlı olarak yer değiştirmektedir. Havanın bu hareketlerinin (rüzgar) hızı çok fazla olduğunda, önüne gelen her şeyi sürükleyerek, kırım ya da yıkımlara neden olur. Bu yıkımlarını, kendi sürükleme gücü yanında genellikle, aşırı yağış ve sel ya da deniz kabarmalarına neden olarak yapar. Bu nedenle de genel olarak fırtına ya da kasırga olarak adlandırılır. Rüzgarın saatteki hızı 120 kilometreden daha büyük ise kasırga denmektedir. Rüzgar hızının 284/km/saate ulaştığı 1970 Bangladeş Kasırgası bir milyon insanın ölümüne neden olmuştur.

Yerkürenin katmanlarının birlikte katıldığı ve ekolojik dengenin Süreğen Afetler Yerkürenin katmanlarının birlikte katıldığı ve ekolojik dengenin yavaş yavaş bozulmasına bağlı olarak gelişen afetlerdir.

çölleşme (desertification), kuraklık (drought), kıtlık (famine) ve Süreğen Afetler çölleşme (desertification), kuraklık (drought), kıtlık (famine) ve ormanların yok olması

Bu tür afetlerin ortak özelliği yavaş gelişmesidir. Süreğen Afetler Bu tür afetlerin ortak özelliği yavaş gelişmesidir. Süreğen afetlerin oluşmasında ekolojik dengenin insanlık eliyle bozulmasının payı daha büyüktür. Süreğen afetlerden en çok bilineni, Güney Sahara’da yaşanan kıtlıktır. Bu olaydan milyonlarca insan etkilenerek hayatlarını kaybetmişlerdir.

Doğal afetlerden ilk üçü ani etkili ya da akut seyreden afetlerdir, dördüncüsü ise yavaş ya da kronik başlangıçlı afetlerdir.

İnsan Eylemleriyle/Eliyle Oluşan Afetler / Yapay Afetler Doğa olaylarının dışında kalan ve insanların yaşam, üretim, sosyal ve politik faaliyetleri sırasında ortaya çıkan olağandışı durumlar insan eliyle oluşan olağandışı durumlar adı altında toplanmaktadır.

Çölleşme, ormanların yok olması Her türlü insan eylemleri sırasında ya da sonucunda oluşan yıkım ve kırımlar bu grupta yer almaktadır. Endüstriyel/teknolojik (kazalar, kimyasal/radyoaktif sızıntılar, patlamalar, yangınlar) Çevre Kirliliği Çölleşme, ormanların yok olması İnsan yerleşim alanlarında ortaya çıkan felaketler Savaş, iç çatışmalar, silahlı saldırılar Etnik ayrımcılık veya etnik temizlik amaçlı “Göç”e zorlanma

olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Kendi içinde bilerek ve isteyerek yapılanlar kaza/ihmal ile oluşanlar olmak üzere iki kategoriye ayrılır.

İstemli yapay afetlerin en çok bilinenleri nükleer savaş, konvansiyonel savaş, kitlesel nüfus hareketleri büyük sabotajlardır.

İstemsiz yapay afetlerden en çok bilinenleri ise; nükleer kaza, toksik emisyon, baraj çökmesi, maden ve diğer büyük iş kazaları ulaşım kazalarıdır.