Farmakodinami

Farmakodinami; İlaçların insan vücudundaki fizyolojik olaylar üzerindeki temel etkileri ve bu etkilerin oluş mekanizmalarını inceler. İlacın vücuda ne yaptığını inceler.

Reseptör Hücrelerde belirli bir makromolekülün özel bir kısmını oluşturan, ilaç veya endojen madde moleküllerini seçici olarak bağlayan noktalardır. İlaçların etkisinin başlamasında aracılık eder. İlacın resöptere bağlanmasında molekül yapılarının önemi vardır ve tıpkı bir anahtarın kilide uyması gibi uyum söz konusudur.

İLAÇLARIN ETKİ ŞEKİLLERİ İlaçlar, vücuttaki etkilerini ya uygulandıkları yerde veya emildikten sonra ulaştığı hücreler düzeyinde gösterir.

İlaçların fiziksel ve kimyasal özellikleri dolayısıyla vücutta temas ettikleri yerdeki etkilerine lokal etki, emildikten sonra kan dolaşımıyla vardıkları kısımlarda gösterdikleri etkilerine de genel veya sistemik etki adı verilir.

İLAÇLARIN ETKİSİNİ DEĞİŞTİREN FAKTÖRLER Ağırlık Yaş Böbrek yetmezliği Karaciğer yetmezliği Cinsiyet Veriliş yolu ve zamanı Hamilelik Tolerans Bağımlılık Besinler Genetik Başka ilaçların vücutta bulunması Laboratuvar test sonuçlarına ilaçların etkisi

Ağırlık İlaçların dozu, çoğunlukla vücut ağırlığına göre ayarlanmaktadır. Çünkü 50 kg ağırlığında olan bir kişiye uygulanan ilacın dağıldığı hacim ile 100 kg ağırlığında olan bir kişideki dağılım hacmi aynı değildir.

Yaş Yenidoğan ve bebeklerde eliminasyon ile ilgili mekanizmalar gelişmemiştir, yaşlılarda ise etkinlikleri azalmıştır. Yenidoğan dozu 0-4 hafta Bebek dozu 5 hafta-1 yaş Çocuk dozu 1-15 yaş Yetişkin dozu 15-70 yaş Yaşlılık dozu 70 yaş ve üzeri

Böbrek Yetmezliği Böbrekler bir çok ilacın atıldığı başlıca eliminasyon organlarıdır. Hastalık ya da yaşlılık sonucu yetmezlikleri durumunda, organizmada ilaçların yarı ömürleri uzar ve tehlikeli bir şekilde birikebilirler. Bu gibi durumlarda idrarla atılan ilaç miktarına göre doz ayarlaması yapılır.

Karaciğer Yetmezliği Karaciğer ilaçların metabolizmasında ve eliminasyonunda (safra yolu) önemli olan bir organdır. Yetersizliği durumunda metabolizma ve eliminasyon işlevlerini tam olarak yerine getiremediğinden ilaçların yarı ömrü uzar ve etkilerinde önemli artışlar meydana gelir.

Cinsiyet Bazı ilaçların etkisi kadınlarla erkekler arasında farklılıklar gösterebilmektedir. Örneğin, epilepside kullanılan bazı ilaçları kadınlar daha hızlı metabolize etmektedirler. Ayrıca genellikle kadınların vücut kütlelerinin erkeklerden daha küçük olması da ilaç etkilerini değiştiren bir faktör olabilmektedir.

İlacın veriliş yolu ve zamanı İlaçların uygulanış yerine göre emilim hızları ve kana geçen miktarları değişmektedir. Örneğin damar içi yolla verilen bir ilacın etkisi oral yolla verilene göre daha erken başlar. Bazı ilaçların emilimleri ve eliminasyonları güniçi ritm göstermektedir. Yani günün belirli saatlerinde ilaçların farmakokinetikleri değişebilmektedir. Örneğin uyku ilçlarının gece alınması gibi.

Hamilelik Hamilelik döneminde karaciğerde metabolizasyon yapan enzimlerin etkinliğinde, sindirim kanalı motilitesi (hareketliliği), dolaşım sisteminde ve böbrek işlevlerindeki değişmeler ilaçların farmakokinetiğini değiştirebilmektedir.

Tolerans (tahammül-dayanıklılık) Bazı ilaçların belirli bir süre kullanımı sonucu hastalarda tolerans oluşabilmektedir. Bu gibi ilaçlarla başlangıçta elde edilen terapötik etki gücü, aynı hastada daha sonraki uygulamasında daha düşük olmaktadır. Örneğin antibiyotiklere karşı tolerans gelişmesi..

Bağımlılık Bir ilaca (narkotik vb.) önceden bağımlılığı olan hastaya uygulanan doz ve elde edilen etki, bağımlı olmayan hastalardan oldukça farklı olabilmektedir.

Besinler Özellikle ağız yolundan alınan ilaçların gastrointestinal sistemden emilmeleri, birlikte alındıkları besinlerin etkisiyle değişebilmektedir. Bazı ilaçlar aç karna, bazıları da besinlerle alındıklarında daha etkili olmaktadır. Örneğin yağlı besinler ilaçların emilmelerini geciktirmektedir.

Genetik Bazı kişilerde genetik olarak ilaçların eliminsayon ve etki şekillerinde farklılıklar olabilir. Örneğin, çinlilerin müshillere dirençli olması gibi..

Başka ilaçların vücutta bulunması Daha önceden alınmış bir ilacın vücutta bulunması, yeni uygulanan ilacın etkisinin değişmesine neden olabilmektedir.

Laboratuar test sonuçlarına ilaçların etkisi İlaç alan hastalarda yapılan laboratuvar analizleri yanıltıcı sonuçlar verebilmektedir. Genellikle karaciğer fonksiyon testleri , hematolojik ve bakteriyolojik testler geçici olarak bozulabilmektedir.

İLAÇLARA KARŞI DUYARLILIK DEĞİŞİKLİKLERİ Tolerans Taşiflaksi Bağımlılık İlaç allerjisi

1- TOLERANS Bir ilacın belirli bir süre kullanıldıktan sonra, etki gücünün giderek azalmasına ya da bireylerin doğuştan (konjenital) bir ilaca karşı duyarsız olmasına tolerans denir. Aynı farmakolojik gruptan bir ilaca tolerans kazanan bir kimse, diğerine karşı da tolerans kazanır.buna çapraz tolerans denir. Örneğin alkole tolerans kazanan kimseler (alkolikler) santral sinir siteminin diğer depresanlarına (uyku ilaçları anestezikler vb.) karşı da tolerans kazanırlar.

2- TAŞİFLAKSİ Toleransın çabuk ortaya çıkması durumudur. İlaç dozlarının peş peşe uygulanmasıyla, dakikalarla ölçülen bir süre içinde ortaya çıkar.

3- BAĞIMLILIK Bazı maddeler devamlı olarak kullanıldıklarında kullanan kişide bu ilacı kullanmaya ait dayanılmaz istek gelişir. Buna bağımlık adı verilir .

4- İLAÇ ALERJİSİ Organizmaya giren bir ilacın immunolojik reaksiyonlar sonucu, kişide alışılmışın dışında etkiler meydana getirmesi durumudur. İlaç alerjisi, uygulanan dozun yüksekliği ile ilgili değildir. Kişisel duyarlılık ve ilacın yapısının alerjide önemi vardır.