Prof. Dr. Aysen Müezzinoğlu Dokuz Eylül Üniversitesi Şehriniz sağlıklı mı? Sağlıklı Kentler; Herkes İçin Sağlık ve Yerel Yönetimlerin Rolü Prof. Dr. Aysen Müezzinoğlu Dokuz Eylül Üniversitesi

Kent ve Gaia hipotezi Gaia hipotezi çevre bilimlerinde adı geçen bir kavramdır. Antik Yunanda “dünya” tanrıçasının adı olan Gaia ile anılan bu hipoteze göre; yaşayan her şeyin dünya üzerinde düzenleyici ve belirleyici bir etkisi bulunur. Bu nedenle de canlı-cansız tüm bileşenler çok karmaşık bir düzende etkileşerek bir “bütün” oluştururlar. Bu dinamik yapılı “bütün” tek bir canlı organizma gibi düşünülmelidir. Gaia hipotezindeki anlayışla bakarsak kentlerimiz de tıpkı canlı bir organizma gibidir. Yaşayanlar ve cansız ögeleri ile bütünleşir ve tek bir canlı gibi davranır. Bu organizmanın sağlıklı olması gereklidir.

Sağlıklı bir kent.. (Bütün sorunlarını çözmüştür demiyoruz ama), “Sağlık” konusunu, mevcut sorunlarının en öncelikli olanları arasına yerleştirmiştir; Kentte yaşayanların yaşam kalitesini yükseltmeyi hedefler; Toplumsal politikalar ve hizmetler geliştirmiştir; - Eğitim, sağlık, ekonomik fırsatlar gibi konularda kentliler arasındaki eşitsizlikleri ortadan kaldırabilir; Barınma, eğitim, rekreasyon ve fiziksel çevre koşullarını kentlilerin bireylerin ve tüm kentin lehine iyileştirme yeteneğindedir; Toplumsal gelişmeyi sağlamak üzere farklı birey, grup ve meslek elemanlarını devreye sokabilen yapıdadır; -Toplum içinde yeni ortak hedefli gruplar oluşturabilir; - Karmaşık sorunları ele alabilmek için toplumun yeteneklerini arttırmayı hedefler;

Kentin sağlık durumunu belirleyen ve halka sürekli bilgi aktarılacak göstergeler; Aşağıdaki göstergeler kentlinin fiziksel, sosyal ve ekonomik çevresinin sağlıklı olduğunu belirler, suyun varlığı ve kalitesi, hava, su, gıda gibi konulardaki ve geneldeki hijyenik koşullar, beslenme durumu ve güvenliği, sağlık hizmetleri, barınma ve konut koşulları, çalışma koşulları, eğitim, yaşam biçimi, kent nüfusundaki değişmeler, gelir düzeyi vb.. Ancak gerçek göstergeleri kentlilerin birlikte belirlemeleri esastır.

İçinde yaşadığınız kentin sağlıklı olup olmadığını belirlemek istiyorsanız, şunları bir düşünün, ölçüp-tartın.. Çevre sağlığı: Tehlikeli ve zararlı maddeler ne yapılıyor? Su kaliteniz ve su varlığınız nasıl, hava kaliteniz ne durumda, bunlar için (örneğin trafik kökenli hava kirliliğini azaltmak için) neler yapılıyor? Gıda güvencesi var mı? Gıdalar hijyen yönünden ve fiyat yönünden ne durumda? Toplum güvenliği: polis ne kadar zaman sonra olaylara müdahale edebiliyor? Sokakta meydana gelen suçların istatistikleri nasıl? Bunlar yıldan yıla artıyor mu? Yollar ve kaldırımlar yayaların yürümesine uygun durumda mı?

Anketle belirlenmiş ve halka açık bilgi verilmesi gereken göstergeler (Liverpool) Okulların durumu Temiz hava Kaynak yönetimi Geri devir oranları Günlük minimum yaşamsal gelir ihtiyacı Bireysel sağlık Düşük işsizlik oranı Sokak ışıklandırması ve sokak güvenliği Genel güvenlik Yaya yürümenin güvenliği Toplum hareketleri Yerel marketlerde dolaşan para miktarı Hemşehrilik ve köken anlayışı

Sağlık göstergelerinin kullanımı Sağlık göstergelerinin kentlilerin sağlıklı yaşamını etkileme biçimleri karmaşıktır. Çoğu kez etkileme süreçleri sağlık sektörünün dışında oluşur. Bu yüzden sağlıklı bir kentte sektörler arası ve katılımcı yöntemler kullanan organizasyonlar gerekmektedir. Bu nedenlerle sağlıklı kent organizasyonlarının buna göre yapılandırılması ve kent sağlığı sorunlarının ele alınıp çözülebilmesi için farklı meslek gruplarının katılımının sağlanması gereklidir. Bunlar arasında sivil toplum örgütlenmesinin, kamu ve özel sektör kurumlarının yeri vardır.

Bir diğer yapılacak işlem ise kentte alınan bütün önemli kararların ve uygulanan projelerin kentin sağlığını nasıl etkilediğinin incelenmesidir. Bu inceleme; 1) proje uygulama süresince 2) daha sonra proje devreye girdiğinde yapılarak kararları değerlendirmeye fırsat verir. Bu anlamda kenti yönetenlerin rahatça karar almalarını da kolaylaştırıcı bir mekanizmadır.

Genelde kent projelerinin sağlık yönünden değerlendirmesinde kullanılan bir araç: sağlık etki analizi (SEA) SEA kentte yaşayan toplumun ve bireylerin sağlığının, kent politika ve projelerinden nasıl etkilendiğini sorgulayan sistematik bir yöntemdir. Bu anlamda SEA, (stratejik) ÇED çalışmalarına benzer. Amaç, kent sağlığının risklerden arındırılması ve yükseltilmesidir. Bu yolla elde edilen bilgi ve geri bildirimler, kenti yönetenlere sağlıklı karar vermelerinde yardımcı olur. Birden fazla seçenekli projelerde karar vermeyi kolaylaştırmaktadır.

SEA’nın metodolojisi SEA’da kullanılan metodoloji risk analizi hesaplamalarını içerir. Bu hesaplar mühendislik, ekonomi, toksikoloji ve epidemiyoloji gibi farklı disiplinlerden uzmanlarca yapılır. Örneğin kent yaşamında bir herhangi bir maddeye ya da olaya maruz kalmanın, istatistiki ihtimal hesapları üzerinden ne gibi sağlık etkileri oluşturacağı, doz-etki ilişkileri, seviyeler ve çevre koşulları yönleriyle sayısal değerlendirmesi yapılmaktadır. Sayısal değerlendirmenin zor olduğu durumlarda sadece niteliksel değerlendirmeler yapmak da gerekebilir.