ÜNİVERSİTE REFORMLARI 1946-1982 Necla TABAK Yüksek Lisans

1946-1960 Dönemi Başlangıçta İstanbul Üniversitesi, İstanbul Teknik üniversitesi ile Ankara’da kurulan fakülteler vardı. Fakat daha sonraları bu üniversiteler toplumun değişen koşulları karşısında yetersiz kalmaya başlamıştır. 1946. Çok partili döneme geçilen bu dönemde üniversitelere de özerklik getirilmesi gündeme gelmiştir.

1946 yılında 4936 sayılı “Üniversiteler Kanunu” çıkarılmıştır 1946 yılında 4936 sayılı “Üniversiteler Kanunu” çıkarılmıştır. Kanuna göre; Üniversite ve fakültelere tüzel kişilik ve bilimsel özerklik tanınmıştır. Özerklik; ”rektörlerinin ve dekanlarının öğretim üyeleri tarafından seçilmesi“ olarak ifade edilmiştir. Öğretim kadar araştırmaya da ağırlık verilmesi gerektiği vurgulanmış, üniversite programlarının “klasik ve ansiklopedik” bilgi yığını olmaktan çıkarılması, üniversitenin ülke sorunlarına da yönelmesi sağlanmıştır.

1946’yı izleyen yıllarda meydana gelen siyasal, sosyal ve ekonomik değişmeler, büyük kentlerin dışında bölge üniversitelerini açılmasını gündeme getirmiştir. 1950-1960 Dönemi Bu dönemde yeni üniversiteler kurulmuştur. Yeni kurulan üniversitelerin geleneksel üniversitelerden farklı bir anlayışı yansıtmıştır.

Doğu üniversitesinin kuruluşu 2.Dünya Savaşı’nın bitişini izleyen yıllarda uluslar arası ilişkilerin gelişmesi, şehirleşme, sanayileşme gibi faktörler teknik yönü ağır basan, pratik yetenekleri fazla,kuramsal bilgilerden çok sorunlara dönük,yabancı dil bilen eleman yetiştirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu zorunluluğun ilk ürünü olarak Doğu Anadolu’da kurulacak bir üniversite gündeme gelmiştir. Doğu’da kurulan üniversitenin adının Atatürk Üniversitesi olmasına ve Erzurum’da kurulmasına 1957 tarih ve 6990 sayılı”Atatürk Üniversitesi Kanunu”ile karar verilmiştir

2-Orta Doğu Teknik Üniversitesi Türkiye ve Ortadoğu ülkelerinin kalkınma çabaları için ihtiyaç duydukları bilim adamları ile çeşitli meslek adamlarının çalışma alanı ve fen ve teknik alanlarına eleman yetiştirmek için bir öğretim ve araştırma kurumunun kurulmasına kararlaştırılmış 1959 tarih ve 7307 sayılı “Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kanunu” kabul edilmiştir.

3-Ege Üniversitesi Gelişmekte olan Türkiye’nin gerek kamu sektöründe gerekse özel sektördeki insangücü ihtiyacını karşılamak ve yüksek öğretimi yurt düzeyine yaymak amacıyla kurulan üniversitelerden biri Ege Üniversitesidir. Ege bölgesinin kültürel ve ekonomik merkezini oluşturan İzmir’de 20 Mayıs 1955 tarihinde 6595 sayılı kanunla Ege Üniversitesi kurulmuştur.

4-Karadeniz Teknik Üniversitesi Doğu Karadeniz; meyvecilik,madencilik ve enerji kaynakları bol olan bir bölge iken;bölgede öncülük yapacak bilim kurumunun kurulması gündeme gelmiş, 1955 tarih ve 6594 sayılı “Karadeniz Teknik Üniversitesi Kanunu” çıkarılmıştır.

1960-1973 DÖNEMİ 1950’li yıllardan itibaren büyük kent dışı üniversitelerin açılması ağırlık kazanmıştır. Fakat yeni kurulan üniversiteler kent üniversitelerini örnek olarak aldığı için gelişmekte yetersiz kalınmıştır. Sonucunda da 114 sayılı kanunla 1946 kanunda bazı değişiklikler yapılmıştır.Yeni kanunda; üniversitelerin kuruluş sisteminde, amaç ve görevlerinde değişiklik yapılmıştır.

114 sayılı kanunla 147 öğretim görevlisi ve yardımcısı görevden alınmıştır. Üniversite tarihinde bu olay “147’ler olayı” olarak geçmektedir. Bu olay; önemli ölçüde öğretim üyesi açığı meydana getirmiş, huzursuzluk ve öğretim ile araştırma olumsuz yönde etkilenmiştir. Bunun sonucunda da 1962 yılında 43 sayılı kanunla görevden uzaklaştırılan öğretim üyelerinin geri dönmesi sağlanmıştır.

Milli Eğitim Bakanı’nın üniversitelerin başı olması hükmü kaldırılmıştır. 1961 anayasası ile üniversitelere idari ve bilimsel yönden tam bir özerklik getirilmiştir. Anayasaya ilk defa üniversite ile ilgili 120.madde konulmuştur. Buna göre; *üniversitelerin kendi organları eli il yönetilmesi, *öğretim üye ve yardımcılarının üniversite dışındaki makamlarca görevlerinden uzaklaştırılamayacakları, *öğretim üye ve yardımcıları serbestçe araştırma ve yayında bulunacakları *Üniversitelerin kuruluş ve işleyişleri, organları, bunların seçim, görev ve yetkileri vb nin üniversite organlarınca denetlenmesi hükümleri getirilmiştir.

Eylül 1971 de 120.maddede değişiklik yapılmış; Hükümetin üniversitelerin yönetimine el koyabileceğine ilişkin hüküm eklenmiştir. Bu dönemde şu üniversiteler kurulmuştur: Hacettepe üniversitesi(1967, Ankara) Boğaziçi Üniversitesi(1971, İstanbul, Amerikan Robert Kolejinin devlet üniversitesi haline dönüşmesiyle oluşmuştur.)

Öğrencilerin yönetime katılması 1973 Reformları 1968 yılında bütün dünyada görülen öğrenci olayları Türkiye’yi yakından etkilemiştir. Bu etkileşim üniversitelerimizde köklü yenileşme gereğini ortaya koymuştur. Bu dönemde öğrenciler ve çeşitli çevrelerce istenen yenilikler vardır. Bunlar: Tam gün çalışma Öğrencilerin yönetime katılması Çağdaş eğitimin gerektirdiği ders programlarının yapılması Yükseköğretime girişte fırsat eşitliği tanınması Özerk olmayan üniversitelerin özerkliğe kavuşturulması Üniversitelere daha fazla öğrenci alınması.

Beş yıl kadar süren tartışmalardan sonra başlayan kanun çıkarma çalışmaları özellikle anarşi ve teröre dönüşen öğrenci olayların devam ettiği günlerde hızlanmıştır. Bu olaylardan dolayı eğitimin tümüne yönelik bir reform düşünülmüş, sonucunda da 1973 yılında iki kanun yürürlüğe girmiştir. Bunlar; ”Milli Eğitim Temel Kanunu” ile “Üniversiteler Kanunu”dur.

Yükseköğretimimin bütünlüğü Üniversiteler Kanununun getirdiği yenilikler: Yükseköğretimimin bütünlüğü Yükseköğretimin çağdaş bilim teknoloji ve kalkınma hedeflerine uygunluğu Yükseköğretime yön vermek amacıyla YÖK’ün oluşturulması Öğretim ve programlarla ilgili kararların fakülte kurullarının görevleri kapsamına alınması vb şeklinde 16 maddeyi içerir.

Bu kanunla Türkiye’de ilk kez bir yüksek öğretim kurulu oluşturulmak istenmiştir. Bu dönemde yükseköğretimin dengeli bir şekilde yurt düzeyine yayılması amacıyla yeni üniversite açma politikası uygulanmıştır. Yeni kurulan üniversitelerin açılış nedenleri şunlardır: Eski üniversitelerin tutumuna tepki Teknolojik yenileşmeler ve endüstrinin gerektirdiği şartlar Ülkenin geri kalmış bölgelerine sosyal,ekonomik kültürel yönden değiştirmek Üniversitelerin ülke düzeyine dengeli olarak dağıtma

Bu dönemde kurulan üniversiteler şunlardır: Diyarbakır üniversitesi Çukurova üniversitesi Anadolu üniversitesi Cumhuriyet üniversitesi İnönü Üniversitesi Erciyes Üniversitesi 19 Mayıs üniversitesi Uludağ üniversitesi Selçuk üniversites, Fırat üniversitesi 100.Yıl üniversitesi

1981-1982 DÖNEMİ 1979 yılında yüksek öğretim alanındaki kargaşaya son vermek, bilime daha fazla katkıda bulunmak, toplumumuzun sorunlarına yönelik çağdaş insan yetiştirecek öğretim kurumlarını hazırlamak için milli eğitim bakanlığınca üniversiteler yasa tasarısı hazırlanmış ve bu (2547 sayılı kanun) ”Yükseköğretim Kanunu” 1981 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanuna göre; Üniversiteler ve bütün yükseköğretim kurumları, yükseköğretim kuruluna (YÖK) bağlanmıştır. YÖK, tüm yükseköğretimden sorumlu tek kuruluş haline gelmiştir.

Özel vakıf üniversitelerinin kurulması kararlaştırılmıştır. Yükseköğretim kurumlarına girecek öğrencileri tesbit etmek ve yerleştirmek için öğrenci seçme ve yerleştirme merkezi (ÖSYM) kurulmuştur.

1982 DÖNEMİ Yükseköğretim kurumlarının geliştirilmesi, verimlerinin artırılması, bütün yurtta yaygınlaştırılmak amacıyla yenilerinin açılması Üretim, insan gücü, eğitim unsurları arasında denge sağlanması Yükseköğretime ayrılan kaynaklar ve ihtisas gücünün dağıtılması Atatürk İlke ve İnkılap Tarihi,Türk dili ve yabancı dilin yanında Beden eğitimi ve ya güzel sanat dallarından birinin zorunlu ders olarak kabul edilmesi Yükseköğretim kurulu adı ile özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip bir organın öngörülmesi çalışmaları yapılmıştır.

SONUÇ OLARAK; 1973 yılına kadar; İstanbul’da 7 tane, Ankara, İzmir, Trabzon ve Erzurum’da toplam 9 üniversite bulunurken, 1973-1976’da yeni üniversiteler açılmış, 1981’de yüksek öğretim reformu ile üniversite sayısının artışında ikinci dönem başlamıştır. 19 olan üniversite sayısı 31’e yükselmiştir. 1992 yılında üniversite sayısında önemli ölçüde artış olmuştur. 1995-1996 da sayı 61 e yükselmiştir.

KAYNAKÇA KORKUT,Hüseyin.1984.Türk Üniversiteleri ve Üniversite Araştırması.Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.Ankara GÜLER,Ali.(1994).Türkiye’de Üniversite Reformları.Adım yayınları.Ankara KORKUT,Hüseyin.”Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Üniversite reformları” http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/160/korkut.html.(20.12.2005) http://www.geocities.com/kocatepetarihcileri/turkuniversiteler.html.(20.12.2005) http://www.dogramaci.org/r-bol3-2.html.(20.12.2005) http://www.durmusgunay.net/universitenin-neligi-akademik-ozgurluk-ve-unıversite-ozerkligi/5/ (20.12.2005) KORKUT,Hüseyin.”Üniversite Araştırmaları”.1984.Çağdaş Eğitim-Öğretim dergisi.S:90.Yıl:9 http://www.yokgov.tr/hakkinda/hakkinda.htm (20.12.2005)