Engellilere Yönelik Toplum Temelli Rehabilitasyon ve Sosyal Model Doç.Dr.Elif GÖKÇEARSLAN ÇİFCİ Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü

1.28 Slide 24 2

Engelliliği anlamanın yeni bir yolu Engelli bireylerin hakları Toplumu ve sahip olduğu kaynakları anlamak Engelli bireylerin katılımı ve vatandaşlıkları Engelli bireyleri tümüyle bir insan olarak görmek Her engelli bireyin kendine özgü özellikleri – yetenekleri, hayalleri, istekleri, tercihleri Bireyler ve aileleri Değişmesi gerekenler Neleri değiştireceğiz Slayt 5

Farklı politika, hizmet ve tutumlar geliştirmek için temel bir yapı Engelliliğin Sosyal Modeli Farklı politika, hizmet ve tutumlar geliştirmek için temel bir yapı Slayt 7

Tıbbi Model Engelliliğin doğurduğu sorumluluk sadece engelli bireyin kendisi ve engeli tarafından üstlenilir. Slayt 8

Sosyal Model Engellilik, engel ile toplum arasındaki etkileşimden kaynaklanır. Slayt 10

Tıbbi ve sosyal modellerin karşılaştırılması Tıbbi model Engellilik bireyin engelinin bir sonucudur (fiziksel, duyusal, zihinsel) Sorun bireydedir Engelli bireyler mağdur, kurban, merhamete muhtaç kişilerdir Bireylerin ‘düzeltilmesi’ iyileştirilmesi, onlara beceriler öğretilmesi ve terapi verilmesi gerekir. Sosyal model Engellilik toplumun engele olumlu bir şekilde yaklaşma konusunda başarısız olmasının bir sonucudur (çevresel tasarım, tutumlar, fırsatlar ve engelli bireylerin katılımını sağlamaya ilişkin yeterlikler konularında) Sorun toplumdadır Engelli bireyler eşit haklara sahip vatandaşlardır Toplumun onlara yaklaşımını değiştirmesi gerekir. Slayt 11

Kurumlardan toplum içindeki yaşama geçiş… 1970’lere kadar aile ortamında bakımı mümkün olmayan engelli bireyler uzun süre kalmak üzere büyük 'hastanelere' ve 'kurumlara' yerleştirilirdi. Son kırk yıl içinde birçok Avrupa ülkesi, ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda'da engelli bireylerin kurum bakımından farklı modellerdeki 'toplum içindeki yaşama' geçtiği görülmektedir.

Sosyal Modele İlişkin Kavramlar Kurum Bakımından Çıkarma Kurum bakımından çıkarma, engelli kişilerin veya diğer grupların kurum bakımından çıkarılarak, toplum yaşamına sevk edilmesini ifade eder.

Toplum yaşamı Toplum yaşamı, engelli kişilere ve yaşlılara yönelik toplum temelli hizmetler olarak tanımlanır. Kişilerin, yaşayacakları yere, birlikte yaşayacakları kişilere ve günlük yaşamlarını düzenleme biçimlerine ilişkin seçimleri ve kararları kendi başlarına belirleyebilmelerini ifade eder.

Toplumsal yaşam için gereklilikler Oluşturulan çevrenin erişilebilirliği Ulaşım hizmetlerinin erişilebilirliği Teknik yardımların ve yardımcı teknolojilerin erişilebilirliği Bilgi ve iletişimin erişilebilirliği Bireysel yardıma ve yaşam ve iş koçluğuna erişim Toplum temelli yaygın faaliyetlere ve hizmetlere erişim.

Birey merkezli planlama Bir kişinin yaşamının tüm yönlerinin, kişi merkeze alınarak planlanmasıdır. Sağlanan destekle birlikte, kişiler planlarını nasıl yapmak istediklerine, bu süreçte kendilerine yardım etmesini istedikleri kişilere, planlarını nasıl kaydetmek istediklerine planlarını gerçekleştirmek için ihtiyaç duydukları kişilere kendileri karar vermelidir.

BM Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi Madde 3 – Genel ilkeler İşbu Sözleşme’nin dayandığı ilkeler şunlardır : Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıklarını da kapsayacak şekilde, kişilerin insanlık onuru ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi; Ayrımcılık yapılmaması; Engellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanması; Farklılıklara saygı gösterilmesi ve engellilerin insan çeşitliliğinin ve insanlığın bir parçası olarak kabul edilmesi; Fırsat eşitliği; Erişilebilirlik; Kadın-erkek eşitliği; Engelli çocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı duyulması. Slayt 13 13 13

“Bağımsız Yaşam her şeyi kendimiz yapmak istiyoruz, kimseye ihtiyaç duymuyoruz veya tecrit altında yaşamak istiyoruz anlamına gelmez. Bağımsız yaşam demek, engelli olmayan kardeşlerimizin, komşularımızın, arkadaşlarımızın günlük yaşamlarında doğal karşıladıkları tercihlere ve kontrole bizim de sahip olmamızı talep etmek demektir. Ailelerimizle birlikte büyümek, semtimizdeki okula gitmek, komşularımızla aynı otobüse binmek, eğitimimiz ve ilgi alanlarımız doğrultusunda bir işte çalışabilmek ve kendi ailelerimizi kurmak istiyoruz. Bizler de diğerleri gibi topluma dahil olduğunu hisseden, tanınan ve sevilen biri olmayı hissedebilme ihtiyacı duyan son derece sıradan bireyleriz." Slayt 16

Farklı düşünmenin üç yolu Herkese eşit hak sağlamak için güçlü bir temel oluşturacak sosyal model Bağımsızlık konusundaki varsayımlarımızın bir sorgulaması olarak sosyal model İnsanların ihtiyaç duyduğu yardım üzerine düşünmenin farklı bir başlangıç noktası olarak sosyal model Slayt 17 15 15

Sorun: “Ne yapmak gerekir?” Bireylerin daha iyi bir hayatları olabilmesi için onlara yardım etmeye yönelik eylemler Tıbbi modelin gerektirdikleri. . . Sosyal modelin gerektirdikleri – engelleyici bir toplumun verdiği zararı telafi etmek için: Ücretli personel desteği Diğer vatandaşlardan ücretsiz yardım Teknoloji bunların yanında ayrıca aşağıdakilerin yetkinliklerini ve hazırlılıklarını artırmak: Sıradan hizmetler Toplum kuruluşları ve kaynaklar Sorun: “Ne yapmak gerekir?” Engeliliklerini düzeltmek için tedavi etmek Engelliliklerini azaltmak için terapi vermek Engelliliklerinin kısıtlılıkları azaltacak ekipmanlar bulmak Yeni beceriler öğretmek EVET – bu eylemler bazen yararlı olabilmektedir. Slayt 18 16 16

Haklarımız Haklarınızı tanımlayın Ulaşabildiğini haklarınız Ulaşamadığınız haklarınız Haklarınıza ulaşmak için neler yaptınız? Eğitim hakkım

Herkese ait bir toplum... Slayt 22

Harita yapma yolları … Kişisel topluluklar Sokak sokak Yaşam alanları Slayt 28

Sosyal İçerme Trafik Işıkları… Slayt 35

Sosyal İçerme Trafik Işıkları… Toplumdan soyutlanmış - toplumdan dışlanmış diğer kişilerle birlikte yürütülen faaliyetler Slayt 36 21

Sosyal İçerme Trafik Işıkları… Toplumdan soyutlanmış - toplumdan dışlanmış diğer kişilerle birlikte yürütülen aktiviteler Kısmi katılım – toplumun diğer üyeleriyle gerçek bir bağlantı kurmadan onlarla aynı yerlerde bulunma Slayt 37

Sosyal İçerme Trafik Işıkları… Toplumdan soyutlanmış - toplumdan dışlanmış diğer kişilerle birlikte yürütülen aktiviteler Kısmi katılım – toplumun diğer üyeleriyle gerçek bir bağlantı kurmadan onlarla aynı yerlerde bulunma Tam katılım – bireyler toplumdaki diğer kişilerle ‘omuz omuza’dır Slayt 38

Şimdi, insanların hayatları hakkında düşünün – zamanlarını nerede geçiriyorlar? Alıştırma Toplumdan soyutlanmış Kısmi katılım – katılım olmadan toplumla aynı yerde bulunma Tam katılım – omuz omuza Slayt 39

Mevcudiyetten Katılıma…. Slayt 40

MEVCUDIYET VE KATILIM MEVCUDIYET KATILIM GELiŞMiŞ KATILIM Slayt 41

MEVCUDIYET VE KATILIM MEVCUDIYET KATILIM GELiŞMiŞ KATILIM Futbol maçına gitmek Slayt 42

MEVCUDIYET VE KATILIM MEVCUDIYET KATILIM GELiŞMiŞ KATILIM Futbol maçına gitmek Normal düzende bir koltukta oturmak Takımın tişörtünü giymek Tezahürat yapmak, vb. Slayt 43

MEVCUDIYET VE KATILIM MEVCUDIYET KATILIM GELiŞMiŞ KATILIM Futbol maçına gitmek Normal düzende bir koltukta oturmak Takımın tişörtünü giymek Tezahürat yapmak, vb. Taraftar kulübüne üyelik Taraftar kulübünün etkinliklerine gitmek Deplasmandaki maçlara kulübün otobüsüyle gitmek Bir arabayı paylaşmak Slayt 44

Tanıdığınız bir engelli birey hakkında konuşun…

Bireyler hakkında konuşma şeklimizi değiştirmek. . . Slayt 45

Bireyler hakkında konuşma şeklimizi değiştirmek. Alıştırma Sosyal modeli desteklemeye ve engelli bireylerin haklarına, görüşlerine, isteklerine ve yeteneklerine saygı göstermeye yönelik tutumumuz bireyleri tanımlarken kullandığımız dile yansıtılmalıdır. Bireyleri bir sürü olumsuz yaftalarla tanımlıyorsak daha iyi yaşama sahip olabilmeleri için onlara yardımcı olamayız. Bu engeli inkar etmek veya bu konuda yalan söylemek anlamına gelmez. Yalnızca bireyin engeli veya sorunları ile tanımlanması/betimlenmesinin önüne geçilmesi demektir. Slayt 46

Sosyal Modelin Türkiye’deki politika, hizmetler ve toplumlar için anlamı nedir? Engelli her bir kişi, yalnızca diğer insanlar üzerinde bir yük olarak değil, hakları ve yetenekleri olan eşsiz birer birey olarak kabul görmelidir. Uzmanlar her bir kişinin her istediğini istediği zamanda ve istediği yerde yapmak üzere nasıl desteklenebileceğini öğrenmelidir; yalnızca bakım kuruluşları ve gündüzlü merkezler gibi az sayıda yerde yardım hizmeti vermekle yetinilmemelidir. Slayt 19

Sıradan vatandaşlara hizmet verilen kuruluşlar ve diğer kuruluşlar, engelli bireyleri kabul etmeyi ve onlara da uygun şekilde hizmet vermeyi öğrenmelidir. Politika yapıcıların, politika kapsamı ve bunun engelli insanların haklarını nasıl daha iyi destekleyebileceği hususunda düşünmeye başlaması gerekmektedir. Bu husus, artık yalnızca “engellilik” adı altında tek bir politika alanının kapsamına girmemektedir.