Elektronik Kaynaklara Erişim Modelleri Selma Aslan TOBB ETÜ 31 Ocak 2006, Kütahya

PAYLAŞIMCI ERİŞİM MODELLERİ Schäffler dijital çağda kaynak paylaşımın üç modele dayandığını belirtir: erişim haklarının ortak alımı anlamında konsorsiyumlar Ücretli kullanım (Almanya’ya özgü) Ulusal lisanslar

AYNI MODELDE FARKLI UYGULAMALAR Finans kaynakları farklılığı Sübvansiyon oranları farklılığı vb.

Brezilya - CAPES Eğitim Bakanlığı altında çalışan yüksek lisans ve araştırma programlarını teşvik etme misyonunu yüklenmiş kamu kuruluşu 183 kurumdan 1,3 milyon araştırmacı ve öğrenci için 10,500 dergiye tam metin olarak erişim olanağını tamamen merkezi finansmanla sağlayan kuruluşun bu hizmet için bütçesi 32 milyon ABD Dolarıdır.

Finlandiya - FinELib Çok disiplinli veri tabanlarında %80, spesifik olanlarda %50 oranında sübvansiyon, 108 halk ve üniversite kütüphanesi ile araştırma enstitüsüne sunduğu dergi sayısı 2005 yılında ’e ulaşmıştı.

Yeni Zelanda 2004’de Yenilikçilik ve Kalkınma Fonundan Web of Science ve Science Direct veri tabanlarına iki yıllık abonelik için destek alınabilmiştir. Ulusal e-girişim EPIC kapsamında ise Gale, Ebsco, ProQuest, Britannica gibi çeşitli kaynaklar içeren bir paketten yararlanılabilinmektedir.

İzlanda kişilik nüfusu ve yüksek refah düzeyi yanında bilgi toplumuna dönüşüm konusunda kararlılıkla uygulanan stratejilerin bir sonucu olarak, kadar dergi yediden yetmişe tüm İzlandalılara açılabilmiştir.

Almanya Ulusal çapta erişilen beşeri bilim arşivleri

Yunanistan HEAL-Link 1998 yılında kuruldu 1999’da beş üniversite ile üç bilim dalında proje 2000’de 3500 dergiye basılı+çevrimiçi sağlayan üç yıllık 5 lisans anlaşması 2002’de 8000 e-dergiye abonelik yüksek öğrenim kurumları yanında Milli Kütüphane ve araştırma enstitüleri de dahil olmak üzere 60 üye Kısmi AB fonları desteği ile Eğitim Bakanlığı finansmanı sürmektedir.

Ulusal lisanslar Tüm ülke halkına açık, (İzlanda) Tüm ülke kütüphanelerine açık (Kore) Tüm ülke araştırma ve üniversite kütüphanelerini kapsayan (Brezilya, Türkiye, Yunanistan vb.) İhtisas kütüphaneleri kanalı ile tüm ülkeye hizmet amaçlayan (İsveç, Almanya)

Konsorsiyumlar Her türden kütüphaneye açık, sabit bir paket sunan ve ödemelerin konsorsiyuma yapıldığı model (Yeni Zelanda), Coğrafi tabanlı konsorsiyumlar, Ortak bir konu bazında kurulan konsorsiyumlar...

Kendine Özgü Model Lisans İngiltere’de uygulanan NESLI2 model lisans uygulaması, bu iki kategoriden birine yerleştirilmesi pek mümkün olmayan, kendine özgü bir model görünümündedir. Çünkü, model lisans, JISC ile bir firma arasında belirlendikten sonra, firma ile anlaşma yapmak tek tek kütüphanelerin inisiyatifine kalan bir konudur.

Finansman kaynakları Maliyetin tamamen ve sürekli olarak merkezden karşılanması (Brezilya) Eşleştirilen ödenekler uygulaması içinde sürekli sübvansiyon sağlanması (Kore) Geçici sübvansiyon sağlanması (İsveç, Yeni Zelanda) Kurumların maliyeti kendi bütçelerinden karşılamaları, Çeşitli fon veya vakıflardan bütçeye katkı sağlanması (ABD, İngiltere) Kaynak ya da kurum türüne göre farklılaşma gösteren karma uygulamalar (İsviçre, Kore, Finlandiya)

Oregon, Idaho ve Washington Konsorsiyumlar Bölgesel: 20 Eyalet çapında: 6 Tüm Kuzey Batı ABD: 3 Toplam29

Evrensel ilke Uygulanan model ve finansman kaynağı ne olursa olsun, evrensel ilke, mümkün olan en geniş kaynak yelpazesinin, olanaklar oranında en makul maliyetle sağlanarak mümkün olan en geniş kitleye sunulması

 Demokrasi  İnsan hakları  Fırsat eşitliği  Yeni küresel ekonomi :  Rekabet  Yenilikçilik  Yüksek araştırma kapasitesi

Dokuzuncu Kalkınma Planı Toplumda bilim ve teknoloji bilinci, nitelikli araştırmacı sayısı artırılacak ve araştırma altyapısı geliştirilecektir. Ar-Ge faaliyetlerinin yeniliğe ve ürüne dönüştürülmesinde risk sermayesi ve benzeri araçlardan yararlanılacaktır. Üniversitelerin, araştırma enstitülerinin ve diğer kurum ve kuruluşların araştırma altyapısı öncelikli alanlar temel alınarak geliştirilecektir.

Dokuzuncu Kalkınma Planı Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması : Öncelikle gelişme potansiyeli yüksek kentlerde olmak üzere, firmalar ve üniversitelerin birlikte çalışmalarını sağlayacak ortam oluşturulacak; yeni teknolojilere ve bilgiye erişimin kolaylaşmasını, teknolojik dönüşüm ve transfer sistemlerinin geliştirilmesini, ticari nitelikli etkin bir bölgesel yenilik altyapısı kurulmasını sağlamaya yönelik faaliyetler desteklenecektir.

Kuantum Düşünce Modeli Kuantum düşünce modelinin geçerli olduğu; yani, her bir adımda yeni olasılıklara göre hareket edilmesi gereğinin bir sonucu olarak, ancak ilerledikçe belirginleşen bir yol haritası ile adım adım hedefe ulaşılabilen, belirsizliğin hakim olduğu bir çağı yaşıyoruz.

Neden Fırsatlar Değerlendirilmeli? İzlanda gibi bir ülke, bilgiye erişim alanında adeta ütopyayı yaşama geçirirken, Türkiye’ye distopya gözüyle bakılması ve statükonun korunmaya çalışılması, bu ülkeye ve insanına karşı haksız ve gelişmeyi önleyici ve bir tavır olur.

Türkiye’de Gelişmeler ULAKBİM – 1997 (Finansman sorunları nedeniyle sonuçsuz ) 2000 ANKOS – 12 üye ile başlangıç, 2006’da 87 üye, 25 sağlayıcı firma ile 33 veritabanı için anlaşma ile takdire şayan başarı ÜNAL – OCLC Sağlayıcı Firma temsilcilikleri Sağlayıcı ile doğrudan bağlantı ULAKBİM 2005 – Ulusal lisansla tüm araştırma kütüphaneleri için 5 veritabanı ile temel kaynaklara erişimde fırsat eşitliği

Sağlıklı Yapılanma Elektronik bilgiye erişimde, temel kaynakların tüm ihtiyacı olan kuruluşlara merkezden sunulduğu, + yerine göre bir konsorsiyum çerçevesinde veya bağımsız olarak, ihtiyaç duyulan bilgi kaynaklarını sağlamak için alternatif yöntem ve finans kaynaklarının var olduğu esnek bir yapı

ÖNERİLER TARAL fonlarından Ariel gibi bir elektronik belge sağlama sisteminin ülke çapında kurulması; ULAKBİM’in, ANKOS, ÜNAK ve bağımsız veri tabanı abonelikleri olan üniversitelerle işbirliği yaparak Periodocos veya Nelli gibi bir portal sunmasına yönelik fizibilite çalışması yapılması;

ÖNERİLER Halen erişilmeyen ancak varlığı araştırma kapasitesine artı değer katacak veri tabanları envanteri ve eksikliği saptanan kaynakların ülkeye kazandırılması ; Üniversite kütüphaneleri kataloglarının toplu ya da gruplandırılmış olarak taranmasını ve veri alışverişini sağlayacak bir programın uygun maliyetle hizmete sokulabilmesi için çalışmaların hızlandırılması

Nasıl bir hizmet anlayışı? Bilgi hizmetleri birimleri, giderek zenginleştirdikleri kapsamlı bir elektronik kaynak yelpazesinden en etkin biçimde yararlanılabilmesini sağlamak için sürekli geliştirecekleri hizmetlerini, paylaşım ve işbirliği ruhu içinde sunarak ülkenin araştırma kapasitesini destekleyebildikleri oranda, bu ülkenin kalkınma hedeflerine ulaşması konusunda üstlerine düşeni yerine getirmiş olacaklardır.