Doç. Dr. Mehmet Arif ÖZERBAŞ Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Doç. Dr. Mehmet Arif ÖZERBAŞ Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

İÇİNDEKİLER Sınıf İçi İletişim Temel Kavramlar Öğretim İlkeleri Dale’nin Yaşantı Konisi

Temel Kavramlar Kuram: Gözlem konusu olan bir sınıf olay ve ilişki üzerinde yapılan deneyler sonucu doğruluğu hemen hemen kesinleşen yöntemli açıklamadır. Model: Eğitim programını şekillendirmede, öğretim materyallerini düzenlemede, sınıfta ve diğer durumlarda öğretimi yönlendirmede kullanılabilen planlardır. Modeller; öğretimde strateji, yöntem ve etkinliklerinin seçimi ve gerçekleştirilmesine rehberlik ederler. Bilgi- işleme, sosyal etkileşim ve bireysel modellerdir.

ÖĞRETİMDE İLKE: Amaca ulaştıran doğruluğu kanıtlanmış, olayların iyi anlaşılmasını sağlayan kılavuz fikirlerdir. STRATEJİ: Öğretme sürecine yön veren, öğretim etkinliklerinin belirlenmesinden başlayıp, bunların değerlendirilmesine kadar tüm faaliyetleri içeren genel bir yaklaşımdır. YÖNTEM: Hedefe ulaşmak için izlenen sistemli kısa yoldur. TEKNİK: Öğretim yönteminin uygulamaya konuş biçimidir

Temel Kavramlar Program: Belli bir amaca ulaşmak için, yapılması gereken aktivitelerin nelerden oluştuğunun belirlenmesi, aşamalı bir şekilde sıralanması, her bir aktivitenin alacağı zaman ve nasıl yapılacağını gösteren taslaktır. Eğitim Programı: Belli bir okul ya da eğitim kurumunda öğrencilerin arzulanan hedefleri kazanmaları için yapılacak tüm öğrenme-öğretme (okul-içi ve okul-dışı) etkinliklerini içeren taslaktır. Öğretim Programı: Belli bir öğretim basamağındaki sınıflarda okutulacak derslerin amaçlarını, içeriğini, süresini, eğitim yaşantıları ve değerlendirme süreçlerini kapsayan taslaktır.

Temel Kavramlar Ders Programı: Bir dersin öğretime yönelik olarak yapılacak tüm etkinlikleri; dersin hedefleri ve içeriği, öğrenme-öğretme süreci ve ölçme-değerlendirme faaliyetlerini gösteren taslaktır. Örtük Program: Öğrencilerin öğrenme yaşantıları sürecinde yazılı olarak ortaya konulmayan, fakat kazanmaları istenilen veya beklenilen bilgiler, tutumlar, davranışlar ve düşüncelerdir. Örtük programlar, toplumun değerlerinin yeni nesillere kazandırılarak toplumsal devamlılığın sağlanmasında önemlidir. Program geliştirme: Eğitim programının hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler bütünüdür.

Öğretim İlkeleri Nelerdir? Öğrenciye görelilik ilkesi Yakından uzağa ilkesi Bilinenden bilinmeyene ilkesi Ayanilik (Açıklık) ilkesi Somuttan soyuta ilkesi Ekonomiklik ilkesi İş (Yaparak ve Yaşayarak Öğrenme) Hayatilik Aktualite (Güncellik) Diğer Yaşantılara Görelilik Bütünlük

Öğrenciye Görelilik İlkesi Öğrenmeyi engelleyen durumların giderilmeye çalışılması, Öğrenme gücünün, hızının tanınması, öğretimin buna göre ayarlanması, Öğrencinin özel yeteneklerinin ortaya çıkarılması ve geliştirmeye çalışılması, Öğrencilerin başarı düzeylerini belirleyerek seviye gruplarının oluşturulması, İlgi ve ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması, Kişisel sorunlarıyla ilgilenilmesi ve çözüm yolları aranması, Derslerin, öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak biçimde düzenlenmesi gibi hususları kapsamaktadır.

Yakından Uzağa İlkesi Konularla ilgili örnek, problem ve olayların yakın çevreden seçilmesi, Evrensel ve genel konuların başlangıcının yakın çevreden alınması daha sonra uzak örneklere geçilmesi, Yakın zamandan hareket edilmesi, konuların güncelleştirilmesi kastedilmektedir.

Bilinenden Bilinmeyene İlkesi Geçmiş ders tekrar edilerek kalıcılığı sağlanmalı, Konuyu anlamayan, yanlış ya da eksik anlayan öğrencilere konuyu doğru ve tam anlama imkanı verilmeli, bu yolla öğretimin kalıcılığı sağlanmalıdır

Ayanilik(Açıklık) İlkesi Doğaya giderek gözlemlerle öğrenmenin sağlanması, Doğanın okula getirilmesi, Doğanın benzerinin yapılması, Konunun geniş bir bilgi, örnek, öykü ve sözcüklerle işlenmesi gerekmektedir.

Somuttan Soyuta İlkesi Öğrenciler duyu organları aracılığıyla öğrenmektedirler. Somuttan soyuta doğru olacak geçiş öğrencinin olgunlaşma düzeyine ve konunun özelliğine göre değişmektedir. Öğretimde ne kadar çok eşya ve maddeden yararlanılırsa ve çeşitli örnekler verilirse soyut konu ve kavramların öğrenilmesi o kadar kolaylaşmaktadır.

Ekonomiklik İlkesi Öğretim etkinlikleri(yıllık-ünite ve ders planı gibi) planlanmalı, Öğrencinin kişisel, zaman ve enerjilerinin yerinde ve ekonomik kullanılmasında rehberlik yapılmalı, Öğrencinin kullandığı kitap, defter ve diğer araçların en ekonomik biçimde kullanılması sağlanmalı, Öğrencinin üretken olması için elverişli ortam hazırlanmasıdır.

İş (Yaparak ve Yaşayarak Öğrenme) Öğretim sürecinde öğrenen, öğrenme ortamının unsurları ile ne kadar çok araştırıp, soruşturursa, bilginin kaynağı ile etkileşime girerek, kendi öğrenme yaşantılarını gerçekleştirirse öğrenmelerin kalıcılığı o derece yüksek olmaktadır. Hayatilik İlkesi: Okulu hayata hazırlamaktan çok hayatın kendisi olmasını gerekmektedir. Öğretim hedef, konu ve etkinliklerin olabildiğince gerçek hayat şartlarından alınmalıdır

Öğretim İlkeleri .Aktualite (Güncellik): Öğretimde öğrencinin ilgi ve dikkatinin canlı olduğu güncel olay ve olgulardan faydalanma ilkesidir. Diğer Yaşantılara Görelilik İlkesi: Planlanıp gerçekleştirilecek olan öğretim etkinlikleri öğrencinin okul ve okul dışı diğer yaşantılarını dikkate almalıdır. Bütünlük İlkesi: Öğrenme öğrenen açısından bütünlük arz etmektedir. Öğrenen bir olayı önce bütün olarak algılar, bütün olarak tepki gösterir. Daha sonra bütünü oluşturan alt unsurlara dikkat etmektedir.

BEŞ DUYUNUN ÖĞRENMEDEKİ ÖNEMİ Görme duyusu % 75 İşitme duyusu % 13 Dokunma duyusu % 6 Koklama duyusu % 3 Tat alma duyusu % 3

Öğrencinin Öğretime Etkin Katılımını Sağlamada Dikkat Edilecek Hususlar Öğrenmeler, öğrenci için anlamlı ve ihtiyaçlarına uygun olmalı, Öğrenciye uygun hedef ve konuları seçmesine yardım edilmeli, Öğrenme durumları öğrenciye başardığını hissettirmeli, Öğretmen öğrencide merak uyandırmalı, Öğretmen tekrarlardan kaçınmalı, monoton olmamalı, Öğrenciyi harekete geçirici düzenlemeler yapılmalı, Katılmayı arttırmak için kaygı ve başarısızlık etkenleri azaltılmalı, Öğrencilerin hız ve öğrenme stilleri birbirinden farklı olduğundan bu farklara dikkat edilmelidir.

YÖNTEM: Hedefe ulaşmak için izlenen sistemli kısa yoldur. STRATEJİ: Öğretme sürecine yön veren, öğretim etkinliklerinin belirlenmesinden başlayıp, bunların değerlendirilmesine kadar tüm faaliyetleri içeren genel bir yaklaşımdır. YÖNTEM: Hedefe ulaşmak için izlenen sistemli kısa yoldur. TEKNİK: Öğretim yönteminin uygulamaya konuş biçimidir TAKTİK : öğrencilere hakim olmak ve öğrencilerin konuya olan ilgilerini artırmak için yapılan etkinliklerdir.

Öğretim Modelleri, Stratejileri, Yöntemleri ve Teknikleri Arasındaki İlişki Beceriler Genel ve Yaygın Spesifik Öğretim Model, Strateji, Yöntem ve Becerileri arasındaki İlişki. Kaynak: : University of Saskatchewan (2000): Instructional Approaches: www.sasked.gov.sk.ca/docs/policy/approach/instrapp03.html

Öğretim Stratejileri Dersin amaçlarına ulaşılmasını sağlayan genel bir çerçevedir. İlgili öğretim sürecine her boyutta yön vermektir. Dersin işlenişinde hangi strateji veya stratejilerin kullanımının uygun olacağına karar vermek; dersin içeriğine, ders süresine, öğrenci sayısına, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerine, öğretmenin niteliğine vb. hususlara bağlıdır.

Araştırma-inceleme yoluyla Tam öğrenme İşbirliğine dayalı öğrenme Amaç ÖĞRETMEN ÖĞRENCİ ÖĞRETİM STRATEJİLERİ ÖĞRENME STRATEJİLERİ Sunuş yoluyla Buluş yoluyla Araştırma-inceleme yoluyla Tam öğrenme İşbirliğine dayalı öğrenme Amaç İlgi Dikkat Tekrar Anlamlandırma Duyuşsal Hazırlık

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi AUSUBEL tarafından geliştirilmiştir. *Türk eğitim sisteminde en yaygın kullanılan stratejidir. *Hedef davranışlara uygun bilgiler sunulur. *Öğretmen merkezlidir. Diğer öğretim stratejilerine öğrencileri hazırlamak amacıyla kullanılır. Öğrenme. İki şekilde gerçekleşir ; 1.Mekanik, 2. Anlamlı. Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Dört temel Özelliği Vardır: 1.Öğretmen ve öğrenci arasında yoğun bir etkileşimi vardır. Başlangıç sunuşlarını öğretmen yapar daha sonra öğrenciler aktif katılıma geçerler. Fikirlerini, örneklerini, açıklamalarını yapar ve tartışırlar. 2. Çok sayıda örnek kullanmak gerekmektedir. 3. Öğretim genelden özele (Tümdengelim) doğru hiyeraşik bir yapı ve sırasıyla gerçekleşir. ( Önce genel kavram, ilke ve genellemeler verilir. Sonra da daha özel bilgiler ve örnekler verilir). 4. Öğretim basamak basamak ilerler. öğretmen öğrenci öğrenci

Sunuş Yoluyla Öğretimin Etkili Olduğu Durumlar Sunuş Yoluyla Öğretimin Etkili Olduğu Durumlar *Bir dersin giriş bölümünde kullanılır. *Bir konunun yeni öğretileceği durumlarda kullanılır. *Daha iyi anlamayı sağlamak için kullanılır. *Kavramların ve soyut konuların öğrenimini sağladığı için ilköğretim 4. ve 5. sınıflarda kullanılır. *Herhangi bir konu ile ilgili ön öğrenmelerin yeterli olmadığı durumlarda kullanılır.

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi Aşamaları a- ÖN ORGANİZE EDİCİNİN SUNUMU *İlgi çekme, güdüleme, hedeften haberdar etme * Organize edicinin sunulması (kavram haritaları, şemalar) * Tanımlama ve ön açıklama *Örnekler verme ve şekillerle anlatma * Öğrencilere tekrarlatma b- KAVRAM İLKE YA DA BİLGİ BİRİMİNİN SUNULMASI *Bilgi birimi sunulur *Bilgi biriminin özellikleri açıklanır *Bilgi birimi organize edicilerle ilişkilendirilerek açıklanır. c- BİLİŞSEL YAPININ GÜÇLENDİRİLMESİ *Farklı tanımların ve düşüncelerin ortaya konması *Öğrencinin örnekler üretmesi Öğrencilerin farklı örnekler vermesi ve farklı durumlarda kullanması

Olumlu Yanları (+) Olumsuz Yanları (-) Kısa zamanda çok bilginin kazanılmasına olanak sağlar. Diğer yaklaşımlarla desteklenmezse öğrenciyi pasifleştirir. Bilgide kalıcılık sağlar. Öğrenci pasifleşirse ezberleyerek öğrenmeye neden olur. Zamandan ekonomi sağlar. Öğretmen merkezlidir. Olgu ve genellemelerin öğretimine uygundur. Kullanım süresi ve hedeflere uygunluğu dikkate alınmazsa kendinden beklenen faydayı vermez.

Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi Belli bir problemle ilgili verileri toplayıp analiz etme, bu analizlerden yola çıkarak soyutlamalara ulaşmayı sağlayan öğrenci etkinliğine dayalı güdüleyici bir stratejidir. Buluş yoluyla öğrenme özellikle matematik, fen bilimleri ve dil öğretiminde etkili olarak kullanılabilecek bir stratejidir. Buluş yoluyla öğrenmenin en önemli üstünlüğü öğrencinin merak güdüsünü uyandırması ve güdülenmişlik düzeyini cevapları buluncaya kadar, çalışmalarını sürdürebilmesidir.

Buluş Stratejisi Öğretmenin rehberliğinde öğrencilerin konuyu kendi kendilerine öğrenmeleri stratejisidir. Öğretmen öğrencilere direkt olarak bilgi vermez ama öğrencilerin doğru bilgilere ulaşmaları için onları yönlendirir. Öğrenci merkezli bir stratejidir. Örnek olay ve tartışma Bu stratejinin uygulanmasında öğrenci işlenen konu ile ilgili temel bilgi ve becerilere sahip olmalıdır.

BULUŞ YOLUYLA ÖĞRENME YAKLAŞIMI Öğrencileri bağımsız olarak problem çözmeye yönlendirir. Öğrenciler bilgiyi alıp özümlemekten çok, bilgiyi analiz etmeye uygulamaya, sentez yapmaya zorlanmaktadır. Buluş yoluyla öğrenmede öğretmen, örnekleri sunar. Öğrenci konunun yapısını, fikirler arasındaki temel ilişkileri, ilkeleri, özellikleri keşfedinceye kadar örneklerle çalışır. Öğrenme esnek ve buluş yoluyla olmalıdır. Eğer öğrenci bir kavramı, ilkeyi bulmaya, problem çözmeye uğraşıyorsa, öğrenciye zaman verilerek ve gerektiğinde ipuçları sağlanarak öğrencinin problemi kendi kendine çözmesi sağlanmalıdır.

Sunuş ve Buluş yoluyla öğretim yaklaşımlarının ortak noktaları; Öğrencinin aktif katılımını gerektirir. Öğrencilerin ön öğrenmelerini harekete geçmesi,yeni öğrenmelerle ilişkinin kurulması önemlidir. Her yeni öğrenmenin bireyin zihninde sürekli olarak bir takım değişmelere yol açtığı konusunda görüş birliği vardır. Her iki yaklaşımda bilişsel bir nitelik taşımakta ve anlamlı öğrenmelerin oluşturulmasını savunmaktadır.

Araştırma Yoluyla Öğretim Stratejisi Araştırma ve inceleme yoluyla problem çözme, öğrencileri bilimsel araştırma yöntemlerine alıştırma yaklaşımıdır. Öğrenci, çevredeki problemleri algılar, tanımlar, verileri toplar, geçici çözüm yolları geliştirir ve bunların mümkün olup olmadığını test eder.

Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi Bilimsel araştırma yöntemlerinin derslerde kullanılmasını sağlar Problemin tanımlanması Hipotezlerin (Denencelerin) kurulması Verilerin toplanması Verilerin analizi ve hipotezlerin sınanması

Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi Bu stratejiyi uygulayan öğretmenler hem metot hem de araç-gereç yönünden öğrencilere yardım etmelidirler. Bu stratejide örnek olay, laboratuvar, problem çözme gibi metotlar kullanılabilir.

Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi – Ders Süreci Problemin tanımlanması Problemi hissetme ve onunla yüzleşme Problem durumunu tanımlama ve netleştirme Hipotezlerin (Denencelerin) kurulması Verilerin toplanması Problemin çözümü için veri ve kanıt toplama Verilerin analizi ve hipotezlerin sınanması Toplanan verileri ve kanıtları kullanarak sonuca ulaşma

Öğretme Strateji Çeşitleri Araştırma Soruşturma Stratejisi Sunuş Stratejisi Buluş Stratejisi Doğrudan Öğretim Stratejisi Dolaylı Öğretim Stratejisi Etkileşimli Öğretim Stratejisi Bireysel Öğretim Stratejisi Deneysel Öğretim Stratejisi

İşbirlikli Öğrenme Grupları Problem Çözme DOLAYLI ÖĞRETİM DOĞRUDAN ÖĞRETİM Alıştıma- Tekrar Didaktik Soru Sorma Anlatım Gösteriler ETKİLEŞİMLİ ÖĞRETİM Tartışma Rol Oynama Paneller Beyin Fırtınası İşbirlikli Öğrenme Grupları Problem Çözme DOLAYLI ÖĞRETİM Vak’a İncelemesi Kavram Oluşturma Araştırma İnceleme BAĞIMSIZ ÇALIŞMA Bilgisayar Destekli Eğitim Modüler Öğretim Araştırma Projeleri Öğrenme Merkezleri DENEYSEL ÖĞRENME Simülasyonlar Anketler Alan İncelemeleri Alan Gözlemleri Model Oluşturma ÖĞRETİM BECERİLERİ Öğretim Becerileri Öğretim Stratejileri ve Yöntemleri Arasındaki İlişki. Kaynak: University of Saskatchewan (2000): Instructional Approaches. www.sasked.gov.sk.ca/docs/policy/approach/instrapp03.html

Davranışın Niteliği Strateji Yöntem Teknik Öğretim Stratejileri, Yöntemleri ve Teknikleri Birlikteliği Davranışın Niteliği Strateji Yöntem Teknik Ezberleme, Tanıma, Hatırlama Sunuş Yolu Düz Anlatım Gösteri, Beyin Fırtınası Neden, Niçin Nasıl Buluş Yolu Örnek Olay, Tartışma Çember Tartışması, Münazara, Panel İlkeleri Kullanma, Problem Çözme, Karar verme Uygulama Araştırma Yolu Gösteri Problem Çözme Proje Benzetim, Drama Rol Yapma Gözlem Deney Tüm Davranışlar Tam Öğrenme Tüm Yöntemler Tüm Teknikler TAN, Ş. & Erdoğan, A. (2001) Öğretimi Planlama ve Değerlendirme Ankara: Anı Yayıncılık

Dale’nin Yaşantı Konisi Etkili bir iletişim için öğrenci özelliklerinin analizi, öğretme-öğrenme sürecinin tasarlanmasında ilk basamak olmalıdır. Edgar dale yaşantılarla kavramların oluşumu arasındaki ilişkilerden yararlanarak, öğrencilere en somuttan en soyuta doğru bir öğrenme yaşantısı sağlayacak, “yaşantı konisi” adını verdiği “öğrenme yaşantılarını seçme ve eğitim durumlarını düzenlemeye yardımcı bir model” geliştirmiştir.

Dale’nin Yaşantı Konisi

Dale’nin Yaşantı Konisi Yaşantı konisinin dayandığı bilimsel ilkeler, Cilenti tarafında şu şekilde açıklanmıştır: 1-Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımızın sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğrenir o kadar geç unuturuz. 2-En iyi öğrendiğimiz şeyler, kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir. 3-Öğrendiğimiz şeylerin çoğunu gözlerimiz yardımıyla öğreniriz. 4)En iyi öğretim somuttan soyuta ve basitten karmaşığa doğru giden öğretimdir.

Dale’nin Yaşantı Konisi Sabit zaman tutulmak üzere insanlar Okuduklarının %10’unu İşittiklerinin %20’sini Gördüklerinin %30’unu Hem görüp hem işittiklerinin %50’sini Söylediklerinin %70’ini yapıp söyledikleri bir şeyin ise %90’ını hatırlamaktadır. Bu çerçevede öğrencinin mümkün olduğunca çok duyu organının öğrenme işlemine katılacağı etkinliklerinin düzenlenmesi, daha iyi öğrenme sağlayacaktır

Dale’nin Yaşantı Konisi Yaşantı konisinin dayandığı bilimsel araştırma bulgularına göre insanlar öğrendiklerinin; %83’ünü görme %11’ini işitme %3,5’ini koklama %1,5’ni dokunma %1’ini tatma duyularıyla edindikleri yaşantılar yoluyla öğrenmektedir.