KOOPERATİFÇİLİK NEDİR?, BAZI TANIMLAMALAR VE ORGANİZASYON YAPISI Prof.Dr.Murat YERCAN E.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

Ders İçeriği 1)Kooperatifçilik nedir? Kooperatifçiliği anlatan önemli bir tanım 2)Kooperatifçiliğin doğuşu ve gelişimi 3)Neden Kooperatifçilik? -Tarımın örgütlenmeyi gerektiren özellikleri 4)Bir kooperatifin amaçları nelerdir? 5)Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel özellikleri 6)Bir örgütlenmeyi kooperatif yapan ilkeler 7)Kooperatif ile kậr amacı güden bir şirket arasındaki farklar 8)Tarımda görülen kooperatif tipleri 9)Türk Tarımında Örgüt Modelleri 10)Türk Tarımında Kooperatifler

1)Kooperatifçilik nedir? Kooperatifçilik = İşbirliği yapma Kooperatifçilikte işbirliği; devlet yardımı olmaksızın tarafsız ve adil ilkelerle üretim, pazarlama, zararlardan korunma veya diğer hizmetlerin sağlanması için kişilerin oluşturdukları birleşmelerdir. Burada önemli olan konular; *Şahısların gönüllü birleşmesi, *zararlardan korunma, *devlet yardımının mutlaka gerekli şart olmaması, *tüm faaliyetlerde tarafsızlık ilkesinin ön planda olmasıdır.

Kooperatifin önemli bir tanımı Oluşan faydaların kullanım esasına göre paylaşıldığı, ortağın mülkiyetinde ve ortağın kontrolünde olan bir işletmecilik türüdür. Burada öne çıkan özellikler şunlardır; *Ortaklar kooperatifin sahibidir. *Ortaklar onu kontrol eder ve yönetir *Kooperatifi kullanan ortaklar onun faydalarından yararlanır.

2.Kooperatifçiliğin Doğuşu ve Gelişimi İlk kooperatifçilik 1800 lü yıllarda İngilterede görülmüştür. Rochdale kasabasında kurulan bu kooperatif bugünkü modern kooperatifçiliğin temelini oluşturmuştur. Bu kurulan ilk kooperatif ortaklarının gıda ve diğer tüketim malları ihtiyacını karşılayan bir TÜKETİM kooperatifidir. Aynı yıllarda da Fransa’da süt üreticileri bir araya gelerek bir süt üretimi ve pazarlama kooperatifi kurmuşlardır. Almanya’da ise esnaf ve zanaatkarlar bir araya gelerek bir kredi kooperatifi kurmuşlardır. Dolayısı ile bu tür organizasyonlar sanayii devrimi ve rönesansı yaşamış olan batı avrupa ülkelerinde ilk kez görülmeye başlamış ve daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır.

3.Tarımın Kooperatifçiliği gerektiren özellikleri 1)Tarım üreticisinin geliri genelde diğer kesimlere göre oldukça düşüktür. 2)Tarım üreticisi genelde küçük parsellerde üretim yapar ve ortalama arazi genişliği bir aileyi geçindirecek düzeyde değildir 3)Tarım kesiminde aile nüfusu fazladır ve tüm aile fertleri tarım işletmesinde çalışır. 4)Bir çok tarım üreticisi bireysel davranışları ile zaten kendileri aleyhine olan Pazar koşullarını daha da çekilmez hale sokarlar 5)Gelişmekte olan ülkelerde tarımda sermaye birikimi düşüktür. Makineleşme azdır. Bu da verimi olumsuz etkilemektedir. 6)Gelişmekte olan ülkelerin tarımında alt yapı eksiklikleri tarımın hergeçen gün daha kötü ekonomik koşullar içine sürüklenmesine neden olur. 7)Tarım dışındaki kesimlerde örgütlenme ve birlikte hareket daha iyi organize olmuştur. 8)Daha birçok ekonomik nitelikli özellik, tarımda birlikte hareket etmeyi gerektirir(Doğaya bağımlılık, arz-talep esnekliklerinin düşüklüğü, vs)

4.Kooperatifin Amaçları Ekonomik Nitelikli Amaçlar Sosyal Nitelikli Amaçlar -Sermaye birikimi sağlamak -Ortakları için en iyi fiyata ulaşmak -Ortaklara en yüksek geri ödemeyi Yani risturn ödemesini sağlamak -Piyasada istikrar ve piyasa barışını Sağlamak -En yüksek ciroya(satış geliri) ulaşmak -Sermayenin tabana yayılmasına Katkıda bulunmak -Ortaklarına kendi-kendine yönetme Yeteneği(katılımcılık) sağlamak -İşgücüne istihdam imkanı yaratmak

5.Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel Özellikleri Ortak İşletme Kooperatif İşletme Ortak İşletmede hedef maximum kậr dır Kooperatif işletmede ise maliyet fiyatına hizmettir.

Bu oluşumun temel özellikleri şunlardır; 1) Kişiler topluluğudur ve ekonomik bir birimdir. Kesinlikle bir yardım kurumu değildir. 2)Ortak-müşteri özdeşliği ve patron-müşteri özdeşliği söz konusudur. 3)Geliştirme görevi vardır; ortaklarının daha rasyonel üretim ve tüketim koşullarının iyileştirilmesi,

6.Bir Örgütlenmeyi Kooperatif yapan ilkeler 1)Gönüllü ve açık üyelik 2)Demokratik üye kontrolü 3)Üyenin ekonomik katılımı 4)Özerklik 5)Eğitim ve bilginin geliştirilmesi 6)Toplumsal özellik 7)Kooperatifler arası işbirliği-entegrasyon

7)Bir kooperatif ile kậr amacı güden bir firma arasındaki farklılıklar ŞİRKETLERDE KOOPERATİFLERDE 1)Sermaye birliğidir, sermaye Önplandadır. 2)Temel amaç max. Kậrdır 3)Kontrol eldeki hisse oranına göredir. %50 den fazla hisseyi Elinde tutan firmayı yönetir. 4)Firmanın kậr düzeyi arttıkça Ortakların aldığı kậrda artar 5)Ortaklık sermaye oranına göre Kậrdan pay alınır 6)Bir kişi birden fazla hisse alabilir 1)Şahıs birliğidir. İnsan unsuru önplandadır. 2)Temel amaç maliyet fiyatına Hizmettir 3)Üyelik istisnalar dışında herkese Açıktır 4)Kontrol demokratiktir. Yönetim Gücü hisse ile ilgili değildir. 5)Ortak alış-veriş oranına göre kậr Dan pay alır. 6)Bir kişi bir hisse alır. Fazla hisse Genel kurul kararı ile belirlenir. Bunun üzerine çıkılması ortaklar için Mantıklı değildir.

8. Tarımda görülen kooperatif tipleri 1)Tarımsal Pazarlama Kooperatifleri; Ortağından ürünü alır, ya hiç işlemeden işleyici bir firmaya satar yada kendisi işleyerek tüketiciye ulaştırır. Kendisi işlerse ortağının kazancı daha çok olur. 2)Tedarik Kooperatifleri; Ortağının ihtiyacı olan tarımsal girdileri onlara temin eden kooperatiflerdir. Bu girdileri ya üretici-sanayiciden temin ederek ortağına satar yada bunları kendi işletmesinde üreterek temin eder. Kendi üretirse kooperatif ortağı daha çok kazanır. 3)Tarımsal Hizmet Kooperatifleri;Tarı üreticisine sulama suyu temin eder, suni tohumlama hizmeti verir, arazi tesfiye, drenaj hizmeti verir, tarım sigortası yapar. Bu hizmetlerin hepsini birden yapan çok amaçlı kooperatiflerde vardır

TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Ziraat Odası Tarımsal Kooperatifler Köy. Hiz.Götürme Bir. Ve Sulama Birlikleri Çiftçi Birlik ve Dernekleri Kalkınma Vakıfları Üretici Birlikleri Sendikalar

2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ Sunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna gidilmiştir. 2.1.Ekonomik Örgütlenme 2.2.1.Kooperatifler Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört) farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar; a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır. Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK, KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve diğerleri.

b) Tarım Kredi Kooperatifleri; 1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Kredi kaynaklarının çok büyük bir kısmını yabancı kaynaklar üzerine oturtmuş olan tarım kredi kooperatifleri, 2000 yılı itibariyle plasmanlarının sadece %12 sini kendi öz kaynaklarından karşılamıştır. Bu da, tarım kredi kooperatifçiliği için bir sorundur.

c) Genel Tarımsal Kooperatifler Yukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Birim Kooperatif Sayı Ortak Kooperatif Birliği Sayı Ortak Pancar Koop. 31 1823319 1 Tar.Kal.Koop. 5535 666008 42 2043 Sulama Koop. 2411 236371 7 365 Su Ürün. Koop. 407 20385 6 78 Yaş Mey-Seb. Koop. 14 397 - Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1 Merkez birliği mevcuttur.