MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNDE KALİTE ARAYIŞI GAZİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ MÜDEK DEĞERLENDİRMESİ DENEYİMİ Şefaatdin YÜKSEL Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Bu çalışmada, Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi’nde yürütülen özdeğerlendirme süreci ele alınmıştır. Yaklaşık iki yıl süren süreç; özdeğerlendirme raporunun hazırlanması ve MÜDEK’e sunulması, altyapı eksikliklerinin belirlenmesi ve düzeltilmesi, vb. çalışmalardan oluşmuştur. Burada sürecin adımları ele alınmış ve ulaşılan sonuçların kuruma katkıları irdelenmiştir.

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Ülkemizde, toplam kalite yönetimini esas alan değerlendirme ve denetim şeklinde bir sürece sahip kalite arayışları son on yıldır yükseköğretim kurumlarımızın başlıca faaliyetleri arasına girmiştir. Toplam kalite yönetimi; bir kuruluşta çalışanların tümünün katılımı ile kalitenin sağlanması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi yönündeki çalışmalar ile üründen tam tatmin olmaya yönelik planlı ve sistematik bir yaklaşım sağlayan etkin bir sistemdir.

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Yükseköğretimde toplam kalite yönetimini esas alan bir uygulama süreci veya yöntemi olarak “akreditasyon (yetkinlik)” kavramı ve ilgili kuruluşları karşımıza çıkmaktadır. Değişik disiplinlerde hizmet veren dünyadaki mevcut yükseköğretim akreditasyon kuruluşlarının her biri, toplam kalite yönetimini esas alan kendilerine özgü bir “Kalite Değerlendirme ve Denetim” süreci tanımlamışlardır. Bunların ülkemizde en tanınmış olanı ABET’dir

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Dünyada yükseköğretimde kalite değerlendirilmesi veya akademik değerlendirme iki amaçla yapılmaktadır: Birincisi, bütçe dağıtımında bir ölçüt olarak kullanılmaktadır. İkincisi ise bölümlerin kuvvetli ve zayıf yönlerini belirleyerek zayıf yönlerini iyileştirmektir ve/veya kuvvetli yönleri yeterliyse akredite etmektir. Diğer bir deyimle yetkinliğini onaylamaktır. Akademik değerlendirme iki aşamadan oluşmaktadır.

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Birinci aşama; bölüm bazında bölüm tarafından yapılan değerlendirme olup “Özdeğerlendirme” şeklinde bir rapordan oluşmaktadır. İkinci aşama; ilgili ve/veya başvurulan akreditasyon kuruluşunca görevlendirilen değerlendiricilerin, kendilerine sunulan özdeğerlendirme raporunu incelemesi ve kurum ziyareti yaparak bir değerlendirme yapmasından oluşmaktadır. Değerlendiriciler bir rapor hazırlayarak akreditasyon sürecini tamamlamaktadırlar.

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Akreditasyon süreci sonucu, ilgili bölümün zayıf ve kuvvetli yönleri belirlenmektedir. Zayıf yönlerin çok olması durumunda “akredite” işlemi gerçekleşmemektedir. Bölümün yeterli olması veya zayıf yönlerini belli sürede iyileştirilmesi şartıyla bölüm akredite edilmektedir. Ülkemizde şu anda mevcut tek akreditasyon kuruluşu, Mühendislik Dekanları Konseyi insiyatifinde kurulan Mühendislik Değerlendirme Kuruludur (MÜDEK).

Mühendislik Eğitiminde Kalite Arayışı… Tüm dünyada mevcut akreditasyon kuruluşları arasında birbirlerini karşılıklı tanıma çalışmaları devam etmektedir. Bu yönde MÜDEK tarafından yapılacak uluslararası tanınma çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi MÜDEK Değerlendirmesi deneyimi ele alınmıştır. Fakültede yapılan çalışmalarda yürütülen yöntem, gerçekleştirilen adımlar ve ulaşılan sonuçların bu yönde bir ilk olarak MÜDEK ve diğer mühendislik fakülteleri açısından bir önem arz ettiği açıktır ve diğer fakültelere bir örnek teşkil edebilecektir.

Özdeğerlendirme Süreci... Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi’nde yürütülen akreditasyon amaçlı özdeğerlendirme çalışmaları 2002-Şubat ayında, o zaman ki mevcut yedi bölüm için hep beraber başlatılmıştır. Buradaki amaç; beş Mühendislik Bölümü için öncelikle özdeğerlendirme çalışmalarını yapmak, bunu yaparken Mühendislik Değerlendirme Kurulu (MÜDEK) tarafından ortaya konulan yaklaşımları kullanarak değerlendirme için başvurmak ve bu yönde bir değerlendirme ile akreditasyon sonucuna ulaşmak olmuştur.

Özdeğerlendirme Süreci... Mimarlık ile Şehir ve Bölge Planlama Bölümleri için ise öncelikle özdeğerlendirme çalışmalarını yapmak ve takibinde eğer yurt içinde MÜDEK benzeri bir kurul kurulmuşsa oranın, yoksa yurtdışındaki uygun bir kurulun yaklaşımları dikkate alınarak gerekli başvurunun yapılması ve değerlendirme aşamasına geçilmesi amaç edinilmiştir yılında öğrenci almaya başlayan Bilgisayar Bölümü için ise eğitime başlarken ulusal/uluslararası kriterlere uygunluk amaç edinilmiştir. İlk mezunlarını verdikten sonra benzer bir özdeğerlendirme ve takibinde değerlendirme sürecine girileceğine karar verilmiştir.

Özdeğerlendirme Süreci... Fakültede takip edilen özdeğerlendirme sürecinin MÜDEK tarafından yapılan kurum ziyaretine kadar olan kısmı; Rektörlük, Fakülte ve Bölümlerin tüm birimlerinin katılımı ile çok sayıda komisyon kurularak yaklaşık iki yıllık bir sürede gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte, adım adım MÜDEK tarafından belirtilen sekiz adet ölçütü tam olarak sağlamak amaç edinilmiştir. Bu yönde belirlenen eksiklikler ve zayıflıklar giderilmeye çalışılmış veya gidermek için planlama yapılmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Özdeğerlendirme çalışmalarına başlamak ve takibinde ilgili kurullara başvurmak konusundaki karar Bölüm Başkanlarının görüşü ile Dekanlıkça alınmıştır. Bu amaca yönelik çalışmaları yapmak ve yönlendirmek üzere Fakülte Akreditasyon Koordinatörlüğü birimi oluşturulmuş ve koordinatör olarak bir öğretim üyesi Dekan Danışmanı olarak atanmıştır. Yapılacak tüm çalışmalar bu koordinatörlükçe merkezi olarak planlanmış ve takip edilmiştir. Rektörlük, Dekanlık ve Bölümler arasındaki bilgi akışının sürekliliği temin edilerek hızlandırılmıştır. Fakülte Akreditasyon Komisyonu ilk aşamada Bölüm Başkanlarından oluşacak şekilde kurulmuştur.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Akreditasyon Koordinatörlüğü tarafından bir yol haritası çıkartılmıştır. Bu amaçla, MÜDEK tarafından hazırlanmış olan ilgili döküman incelenerek Fakülte bazında yararlanılacak şekilde düzenlenmiş, Fakültede takip edilecek süreç de belirlenip eklenmiş ve bir kitapçık şeklinde hazırlanıp öğretim elemanlarına dağıtılmıştır. Bölüm Akreditasyon Komisyonları kurulmuştur. Her komisyon en az üç kişiden teşkil edilmiştir. Bazı bölümlerde bu sayı 7~8 ler civarında olmuştur.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Bölümler tarafından “özgörev, hedef, amaç ve kriterler” konusunda bölüm öğretim üyelerinin o zamana kadar bölüm içi ve/veya bölüm dışında oluşan bilgi birikimleri dikkate alınarak ön çalışmalar yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar Fakülte genelinde beraberce değerlendirilmiştir. Akreditasyon Koordinatörlüğü, Bölümler ile yaptığı çalışmalar sonucu Fakültenin altyapı konusunda sahip olması gereken minimumları belirleyen bir “Akreditasyon Amaçlı Altyapı” raporu hazırlamış ve bu konudaki eksiklikleri belirlemiştir. Bu eksiklikleri gidermek için Fakülte Dekanlığı gerekli girişimleri başlatmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Bölümlerden gelen “özgörev, hedef, amaç ve kriterler” konusundaki ön bilgiler kullanılarak Fakülte Akreditasyon Komisyonu tarafından Fakültenin “Özgörev” ve “Hedef” metinleri belirlenmiştir. Bölümlerin bundan sonraki yapacağı çalışmaları, bu metinleri dikkate alarak yürütmesi ve kendi özgörev, hedef ve amaçlarını, yapacakları özdeğerlendirme çalışmaları ile takip edilen süreç içinde belirlemeleri istenmiştir. Bu konuda öncelikle bir ön belirleme yapılması ve daha sonra kesinleştirme yapılması kararlaştırılmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar... Fakültede yürütülen akreditasyon süreci içinde bölümler tarafından takip edilecek yol, kullanılacak formatlar ve gerekli diğer bilgileri içeren bir web sayfası Akreditasyon Koordinatörlüğü tarafından hazırlanarak sadece Fakülte öğretim elemanlarınca kullanılmak üzere sunulmuştur. Ön belirlemesi yapılan özgörev, hedef ve amaç metinleri kullanılarak Bölümler tarafından ders programlarında düzenleme çalışmaları başlatılmıştır. Bu yapılırken; fakültenin yakın geçmişi ve olabilecek geleceği, yurtiçi ve yurtdışı önde giden fakülte ve bölümlerin ders programları, bu konudaki mevcut kaynak ve benzeri yayınlar, bölüm öğretim elemanlarının ulusal ve uluslararası deneyimleri, mezunların çalışma alanları ve sektörler, ülkemizin içinde bulunduğu mevcut ekonomik, sosyal ve teknolojik şartlar, vb. diğer bilgiler de kullanılmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Tüm Fakülte öğretim elemanlarının katıldığı bir toplantı yapılarak Fakülte Akreditasyon Koordinatörü tarafından, bilgilendirme ve motivasyon amacına yönelik “Mühendislik Eğitiminde Akreditasyon” konulu bir seminer verilmiştir. Burada; akreditasyon konusundaki tarihçe, dünyada ve ülkemizdeki mevcut durum, Fakültede takip edilecek süreç, vb. konular ele alınmıştır. Üniversite Rektörü Fakülteye davet edilerek Dekanlık yönetimi ve Bölüm Başkanlarının katılımı ile yapılan toplantıda; akreditasyon konusu, Fakülte tarafından bu konuda alınan karar, takip edilecek süreç ve ihtiyaç duyulan altyapı konularında kendisine bir bilgilendirme sunumu yapılmış ve destek istenmiştir.

Süreç içinde takip edilen adımlar... Bölümlerce başlatılan ders programları yenileme çalışmalarında Fakülte genelinde az değişikliklerle her bir ders için kullanılmak üzere ders bilgilerini içerecek bir format Akreditasyon Koordinatörlüğü tarafından hazırlanmış ve web sayfasından kullanıma sunulmuştur. Bu yapılırken, önde giden yurtiçi ve yurtdışı üniversitelerin web sayfalarında sundukları çalışmalarından yararlanılmış ve MÜDEK tarafından belirlenen Ölçüt 4. Meslek Eğitimi’nde istenenler dikkate alınmıştır. Bunun takibinde, Fakülte Kataloğunda yer alan her ders için sorumlu öğretim elemanları ders bilgilerini tamamlayarak bölümlerde dosyalaması oluşturulmuştur.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Bölümler tarafından yenilenen ders programları Eğitim-Öğretim yılında kullanılmak üzere Fakülte Kurulunda kabul görerek Rektörlüğe sunulmuş ve Üniversite Senatosunda kabul edilmiştir. Bölüm web sayfalarının Türkçe ve İngilizce hazırlanması/düzenlenmesi çalışmalarına başlanmıştır. Fakülteyi tanıtım amaçlı bir broşür hazırlanarak Ankara’da seçilen dershane ve liselere dağıtılmıştır. Burada, Ankara’daki başarılı öğrencileri Fakülteye kazanmak amaç edinilmiştir. İngilizce ve Türkçe olarak Fakülte Kataloğu hazırlama çalışmalarına başlanmıştır. “Fakülte İnsan Kaynakları” birimi oluşturulmuş, iki Arş.Görevlisi görevlendirilmiş ve Fakülte web sayfasında yer verilmiştir.

Süreç içinde takip edilen adımlar ve 8. Aylar Bölüm web sayfalarını düzenleme ve Fakülte Kataloğu hazırlama çalışmalarına devam edilmiştir. Bölüm Danışma Kurulları kurma çalışmalarına başlanmıştır ve bazılarında tamamlanmıştır. Bölümler tarafından yapılacak anketleri hazırlamak üzere Fakülte bazında bir komisyon kurularak bu konudaki yaklaşımlar incelenmiş ve anket formatları hazırlanmıştır: İşveren, mezun ve öğrenci anketleri.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay ODTÜ Mühendislik Fakültesi Dekan Yardımcısı davet edilerek Fakültenin tüm öğretim elemanlarının katıldığı bir bilgilendirme ve motivasyon semineri düzenlenmiştir. Burada, ODTÜ’nün ABET deneyimlerinden katkı sağlamak olmuştur. Bölümler bazında anket çalışmalarına başlanmıştır. Mezun ve işveren anketleri posta ve internet aracılığı ile yapılmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Bölüm web sayfaları yenileme çalışmaları tamamlanmıştır. Bölümlerden özdeğerlendirme raporlarını, Fakülte içi ön değerlendirme çalışmaları için hazırlamaya başlanması istenmiştir. 11. Ay Fakülte Kataloğu hazırlanması bitmiştir. 5 Mühendislik programının değerlendirilmesi için Mühendislik Değerlendirme Kurulu’na gerekli başvuru Dekanlıkça yapılmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ve 14. Aylar Bölümlerce anket çalışmalarının yapılması, diğer bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi sonucu oluşturdukları Bölüm Özdeğerlendirme Raporlarını ön değerlendirme amaçlı Dekanlığa sunmuşlardır. 15. Ay Bölümlerce hazırlanan Özdeğerlendirme Raporlarını incelemek üzere bir “Fakülte Akreditasyon Ön Değerlendirme Komisyonu” kurulmuştur. Fakülte Akreditasyon Ön Değerlendirme Komisyonu özdeğerlendirme raporlarını inceleyerek görüş ve önerilerini Dekanlığa sunmuştur. Bölümler bazında, laboratuarların düzenlenmesi ve akreditasyonu çalışmalarına başlanarak laboratuarların mevcut durumu belirlenmiştir.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ay Ön değerlendirme sonucu oluşan görüşler doğrultusunda Bölümler özdeğerlendirme raporlarını hazırlamaya devam etmişlerdir. Laboratuarların düzenlenmesi çalışmalarına başlanmıştır. Derslik, yönetim ve laboratuar binalarının, bir doğal afet ve/veya tehlike durumunda mevcut yeterliliği incelenmeye alınmış ve gerekli düzenlemeler üzerine çalışılmaya başlanmıştır.

Süreç içinde takip edilen adımlar Ve 18. Aylar “Laboratuarların Akreditasyonu” konusunda eski TSE uzmanı Kimya Mühendisliği Bölümü bir öğretim üyesi tarafından tüm öğretim elemanlarına bir seminer verilmiştir. Rektörlük Sivil Savunma birimince “Binaların Güvenliği” konusunda bir seminer verilmiştir. 19. Ay Hazırlanan Özdeğerlendirme Raporları MÜDEK’ e sunulmuştur.

Süreç içinde takip edilen adımlar Aylar Laboratuarların düzenlenmesi çalışmalarına devam edilmiştir. Binaların güvenliği çalışmalarına devam edilmiştir. MÜDEK Takım Başkanı ve Program Değerlendiricileri ile görüşmeler yapılarak diğer istekleri temin edilmiştir. 23. Ay MÜDEK Değerlendiricileri Takımı tarafından kurum ziyareti gerçekleştirilmiştir.

Bu sürecin adımları ele alındığında aşağıda sıralanmış konular görülebilir... a. a.Süreç başlayana kadar olan Fakülte geçmişi silinip atılmamış ve bir öz olarak kullanılmıştır. b. b.Rektörlü, Dekanlık ve Bölümlerin tüm birimlerinin koordineli şekilde katkıları sağlanmıştır. c. c.Tüm öğretim elemanlarının katkısı temin edilmiştir. d. d.Son altı yıla ait öğrenci bilgileri istatistiki formatta kayda geçirilmiştir.

Bu sürecin adımları ele alındığında aşağıda sıralanmış konular görülebilir... e. e.Altyapı eksiklikleri belirlenmiş ve giderilmiştir veya giderilmesi için gerekli girişimlerde bulunulmuştur. f. f.Geleceğe yönelik eğitim-öğretim planlaması yapılmıştır. g. g.Kalite arayışı içinde devamlı değerlendirme ve düzeltme döngüsüne girilmiştir. h. h.Bu konuda yapılacak çalışmalarda geç kalınmaması için hızlandırılmış adımlar atılmıştır.

Sonuç... Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi’nde yürütülen bu kalite arayışı çalışmaları; bu yönde yapılan çalışmalar açısından Gazi Üniversitesi’nde bir öncü çalışma olmuştur. Bu öncü uygulama veya başlangıç sürecinin Fakülteye çok şey kazandırdığı açıktır: Derslikler, laboratuarlar, kütüphane, bilgi işlem merkezi, bilgisayar alt yapısı, programlar, yardımcı ders aletleri, matbaa ve diğer tüm birimler bir bir elden geçirilmiş ve düzenlenmiştir. Ders programlarında yapılan düzenlemeler ile de eğitim-öğretim seviyesi bir kaç adım öne itelenmiştir.

Sonuç... Bundan sonraki süreçte; 5 Mühendislik Bölümü için MÜDEK Değerlendiricileri tarafından değerlendirme ve ortaya çıkan görüşler, takibinde Rektörlük-Fakülte-Bölümler tarafından yapılacak ve/veya yapılacağına teminat verilecek çalışmalar olacaktır. Mimarlık ile Şehir ve Bölge Planlama Bölümleri için Özdeğerlendirme çalışmaları devam edecek ve ilgili bir kurul bulunarak gerekli başvurular yapılacaktır. Sonra tüm bölümler için bir döngü halinde benzer süreçler devam edecektir. Diğer taraftan, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi’nde yapılan bu çalışma Gazi Üniversitesi Rektörlüğü’nce yakından takip edilmiş ve diğer fakültelere bu yönde örnek gösterilmiştir.

Sonuç... Rektörlükçe oluşturulan bir komisyon tarafından “Gazi Üniversitesi Akademik Değerlendirme ve Kalite Kontrol Yönergesi” ilgili YÖK Yönetmeliği’ne uygun olarak hazırlanmış ve Üniversite Senatosu tarafından kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, bu çalışmaların öncesinde 15 Kasım 2001 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Gazi Üniversitesi Eğitim- Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin Gazi Üniversitesi birimlerinde kalite arayışına bir ön katkısı olmasına rağmen bu yöndeki mevcut eksiklikleri de belirlenerek Üniversite Yönetimine sunulmuştur. Benzer bir sürecin ülkemizdeki diğer mühendislik fakültelerinde takip edilmesinin bu fakültelere benzer katkıları olacağı açıktır.

Teşekkürler…