EKONOMİK BÜYÜME VE KALKINMA Ünite 12 EKONOMİK BÜYÜME VE KALKINMA PROF. DR. TÜMAY ERTEK MAKROEKONOMİYE GİRİŞ 3. BASKI BETA YAYINLARI

EKONOMİK BÜYÜME Ekonomik büyüme üretim kapasitesinin artırılması, dolayısı ile aynı miktardaki ürfetim faktörleri ile daha fazla mal ve hizmet üretilmesidir. Ekonomik büyümeyi hangi faktörler nasıl etkiler? Ekonomik büyüme ile ekonomik kalkınma arasındaki fark nedir? Bu bölümde bunlar incelenecektir.

EKONOMİK BÜYÜME Ekonomik büyüme üretim olanakları eğrisinin dışa doğru kayması veya uzun dönem toplam arz eğrisinin sağa doğru kayması şeklinde gösterilebilir ve reel GSYİH’daki artışlar ile ölçülür ve niceliksel (kantitatif) bir değişmeyi içerir. Ekonomik kalkınma kantitatif bir değişmenin yanısıra, ülkenin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapısındaki niteliksel (kalitatif) değişmeleri de içerir. Dolayısı ile, ekonomik kalkınma kişi başına milli geliri düşük olan az gelişmiş (kalkınmakta olan) ülkelerin gelişmiş ülkelerin düzeyine çıkma çabasını ifade eder.

EKONOMİK BÜYÜMEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Ekonomik büyümeyi etkileyen faktörler: 1. Üretim Faktörleri - Emek, - Sermaye, - Doğal kaynaklar - Girişimçilik 2. Teknoloji 4

EKONOMİK BÜYÜMEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Emek Faktöründeki Artışlar: Nüfüsün artması ile ekonomideki emek miktarı da artar. Ancak emek miktarından çok emeğin daha verimli olması önemlidir. Bu eğitim ile sağlanabilir. Emeğin daha verimli olması için yapılan yatırımlara beşeri sermaye yatırımları denir. 5

EKONOMİK BÜYÜMEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Fiziksel Sermaye Artışları: Ekonomik büyüme için fiziksel sermayenin artırılması gereklidir. Ulaşım ve iletişim için altyapı yatırımları ile makina ve teçhizat için yapılacak yatırımlar fiziksel sermayeyi ve ülkenin üretim kapasitesini artıracaktır. Bunun için de yatırımların artırılması ve dolayısı ile ülkenin daha çok tasarruf yapması gerekmektedir. Bir ülke ne kadar çok tasarruf eder ve yatırım yaparsa, ekonomik büyümede o derecede başarılı olur. 6

EKONOMİK BÜYÜMEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Doğal Kaynakların Geliştirilmesi: Ülkenin, minareller, petrol gibi doğal kaynaklarının ortaya çıkarılması, tarım alanlarının geliştirilmesi, barajlar inşa edilmesi, sulu tarım yapılması, daha çok elektri üretilmesi Gibi doğal kaynakların geliştirilmesi, ekonominin üretim kapasitesini arttıracaktır. Tüm bunlar ekonominin büyümesine katkıda bulunacaktır. 7

EKONOMİK BÜYÜMEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Teknolojideki Gelişmeler: Teknoloji bir iş yapma şeklidir. Bir mal veya hizmet üretilirken kullanılan araç gereç ve aletleri ve aynı zamanda üretim için kullanılan örgütsel yapıyı kapsar. İyi bir örgütsel yapı eldeki araç ve gereçlerle daha fazla mal ve hizmet üretebilir. Teknolojik gelişme verimliliği artıracağından ile bir ülke aynı kaynaklarla daha fazla mal ve hizmet üretebilir ve dolayısı ile reel GSYİH da artar. 8

EKONOMİK BÜYÜMEYİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER Toplumsal refahın artması için reel GSYİH’nın nüfüs artışından daha fazla olması, yani kişi başına reel GSYİH’nın artması gerekmektedir. Bunun için de verimlilikte bir artış olması gereklidir. Verimliliğin artırılması için hem fiziksel sermaye hem de teknoloji düzeyinin artırılması gereklidir. Teknoloji düzeyinin artırılması için AR-GE’ye (araştırma geliştirme) önem verilmelidir. 9

EKONOMİK KALKINMA Ekonomik Kalkınma, “az gelişmiş” veya “gelişmekte olan” ülkelerin ekonomik, sosyal, siyasi ve kurumsal yapılarında köklü değişiklikleri kapsar. Ekonomik büyümenin gerçekleşmesi ile, ülke halkının refah seviyesinin artması için, ekonomik büyümeden sağlanacak faydanın tüm ülke halkına yansıyabilmesi gerekmektedir. Örneğin, gelir dağılımının iyileşmesi gibi. Ekonomik kalkınmanın nasıl gerçekleştiğini anlamak için az gelişmiş ülkelerin ortak özelliklerine bakalım. 10

Az gelişmiş ülkelerin Ortak Özellikleri: ekonomik olmakla EKONOMİK KALKINMA Az gelişmiş ülkelerin Ortak Özellikleri: ekonomik olmakla birlikte aynı zamanda siyasal ve toplumsaldır.Bunlar; Düşük Gelir Düzeyi Gelir Dağılımında Eşitsizlik Yoksulluk Sanayi Sektörünün Gelişmemiş Olması Hızlı Nüfus Artışı Düşük Eğitim Düzeyi Yetersiz Sağlık Hizmetleri 11

Düşük gelirli ülkeler ($755 veya daha az) Afrika ülkelerinin çoğu EKONOMİK KALKINMA Düşük Gelir Düzeyi Az gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen gelir gelişmiş ülkelere göre düşüktür. Buna istisna, petrol üreten ülkelerdir. Dünya Bankası sınıflandırmasına göre ülkeler kişi başına düşen gelirelerine göre, Düşük gelirli ülkeler ($755 veya daha az) Afrika ülkelerinin çoğu Alt orta gelirli ülkeler($756 - $2995) Bazı Latin Amerika ülkeleri Üst orta gelirli ülkeler($2996 - $9265) Bazı Asya ve Latin Amerika ülk Yüksek gelirli ülkeler($9265 veya daha fazla) ABD, Avrupa, Avustralya, Kanada, Japonya, Hong Kong, Israil Singapur vb. 12

EKONOMİK KALKINMA 2. Gelir Dağılımında Eşitsizlik: Genelde az gelişmiş ülkelerde gelir dağılımı eşit değildir. Zenginler, çok zengin, fakirler çok fakirdir. 3. Yoksulluk: Düşük gelir düzeyi ve eşitsiz gelir dağılımının bir sonucu olarak az gelişmiş ülkelerde yoksulluk büyük boyutlardadır. Pakistan,Hindistan, Bangladeş, Endonezya gibi Asya ülkeleriyle, Afrika ülkelerinin çoğu çok yoksuldur. 13

EKONOMİK KALKINMA 4. Sanayi Sektörünün Gelişmemiş Olması Gelişmiş ülkeler aynı zamanda sanayileşmiş ülkelerdir. Az gelişmiş ülkelerde ise tarım sektörü önemli yer tutar, sanayi gelişmemiştir. Gelişmiş ülkelerde nüfusun %10’ tarım sektöründe çalışırken, az gelişmiş mülkelerde bu oran ortalama olarak %35’dir. 5. Hızlı Nüfus Artışı: Az gelişmiş ülkelerde, gelişmiş ülkelere göre nufus artış oranı hızlıdır. Özellikle kırsal kesimde hızla artan nufüsu tarım sektörü istihdam edememekte ve şehirlere sürekli göç olmaktadır. Şehirlerde de yeterliiş olanakları olmadığından işsizlik önemli bir sorun olmaktadır. 14

EKONOMİK KALKINMA 6. Düşük Eğitim Düzeyi: Az gelişmiş ülkelerde okur yazar oranı düşüktür. Özellikle yüksek öğrenim görenlerin toplam nüfus içindeki payı düşüktür ve eğitim düzeyi de yetersizdir. Bu ülkelerde düşünmeye, sorgulamaya ve araştırmaya yönelik bir eğiyim sistemi yoktur. 7. Yetersiz Sağlık Hizmetleri: Az gelişmiş ülkelerde maddi olanaksızlardan dolayı yeterli sayıda sağlık elemanı olmadığından sağlık hizmetleri de yetersizdir. Bu nedenle, bebek ölüm oranı da yüksektir. Ancak doğum oranı daha fazladır ve nüfus artmaktadır. 15

İnsani Gelişmişlik Düzeyi: EKONOMİK KALKINMA İnsani Gelişmişlik Düzeyi: Ülkelerde gelişmişlik düzeyini belirlemek için Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından 1990 yılında başlatılan İnsani Gelişmişlik Endeksi (Human Development Index) her yıl hazırlanmaktadır. Bu oran 0 ile 1 arasında değer almaktadır. (1 tam gelişmiş, 0 hiç gelişmemiş anlamındadır.) Bu endeksin hazırlanmasında üç genel kriter alınmaktadır. 1. Uzun ömürlülük, 2. yetişkinler için okur yazarlık, 3. yaşama standardı (satın alma gücü paritesine göre kişi başına düşen gelir) 16

EKONOMİK KALKINMA İÇİN ÖNERİLER Az Gelişmişliğin Kısır Döngüsü: Az Gelişmişliğin nedenleri ve az gelişmiş ülkelerin kalkınması için ne yapmaları konusunda çeşitli modeller geliştirilmiştir. Bunlardan, Ragnar Nurske’nin 1953 yılında ortaya koyduğu “Az gelişmişliğin Kısır Döngüsü” Konun analizini yaparak az gelişmişliği açıklamaktadır. Bu modele göre gelir az olduğundan → tasarruf az → yatırım az → sermaye stoku az → verimlilik az → yine gelir az olmaktadır. 17

EKONOMİK KALKINMA İÇİN ÖNERİLER Başlangıç noktası olarak gelirin az olması nedeniyle tasarrufun az olmasını ele aldığımızda, o zaman, belli bir gelir düzeyinde tasarrufu artırmak mümkün müdür? İki şekilde mümkün olabilir: Yurt içi tasarrufların artırılması Yurt dışı tasarruflardan yararlanılması Yurt İçi Tasarrufların artırılması vergilerin artırılması ve/veya vergi kaçakçılığının önlenmesi ile mümkün olabilir. Yurt Dışı Tasarruflardan yararlanmak dış borçlanma ile mümkündür ancak, borcun yatırımlar, özellikle ihracata dönük sanayi yatırımlarına kullanuılması gereklidir. 18

EKONOMİK KALKINMA İÇİN ÖNERİLER Yatırımlar, iç ve/veya dış kaynaklardan sağlanan tasarruflarla gerçekleştirilebildiği gibi, doğrudan yabancı sermaye yatırımları ile de gerçekleştirilebilir. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları: Portföy yatırımları (sıcak para) Doğrudan yabancı fiziksel sermaye yatırımları şeklinde olabilir. Portföy yatırımları, hızlı geldiği gibi hızlı kaçabileceğinden az gelişmiş ülkelerde olumsuzluklara neden olabilmektedir. 19