BURSA SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ GENÇLİK DANIŞMA VE SAĞLIK MERKEZİ Dr. Sevil ARABACI Dr. Canan KOCAGİL

ADOLESAN SAĞLIĞI

ADOLESAN TANIMI Çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi olarak kabul edilen adolesan döneminde gerçekte fiziksel, psikolojik ve sosyal olgunluğa erişme tamamlanmaktadır. Adolesan, 10-19 yaş gurubu olarak tanımlanmaktadır.

ADOLESAN DÖNEMİNDEKİ SORUNLAR

Fiziksel büyüme ve gelişme ile ilgili sorunlar Cinsel gelişim ile ilgili sorunlar Psikososyal gelişim ile ilgili sorunlar

ADOLESAN SAĞLIĞININ KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİ İÇİN GEREKEN TEMEL KURALLAR

Fizik egzersiz yapma ve sosyal aktivitelere katılma Sağlıklı beslenme Fizik egzersiz yapma ve sosyal aktivitelere katılma Sigara-alkol ve uyuşturucu kullanmama Sağlıklı ve güvenli cinsel yaşam Adolesan döneminde döneme has sorunlar ortaya çıkabildiği gibi çocukluk döneminden gelen sağlık sorunları veya sigara alkol uyuşturucu kullanma gibi riskli davranışlara ait sorunlar sık görülmektedir Şiddet ve yıkıcı davranışlarda bulunmama Kazalardan korunma

ADOLESAN DÖNEMİNE GİRİŞ YAŞI Kızlarda 10-11 yaş (8-13.5) Erkeklerde 12 yaş (9-14)

ADOLESAN DÖNEMİNE GİRİŞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Irk İklim Cins Ailesel özellikler Beslenme durumu Çevresel uyarılar Vücuttaki hormonların değişimi

ADOLESAN DÖNEMİNDE ORTAYA ÇIKAN DEĞİŞİKLİKLER

I. Birincil cinsiyet özelliklerindeki değişmeler ERKEKLER Testislerde büyüme Testisleri saran deride kalınlaşma ve renkte hafif koyulaşma Penis kaidesinde kıllanmanın başlaması

KIZLAR Meme gelişimi Dış cinsel organların üst kısmında kıllanmanın başlaması İlk adet

II. Boy ve Ağırlıkta değişmeler Kızlar ortalama 10-20cm Erkekler ortalama 15-25 cm AĞIRLIK 7-30 kg arasında artış olur En hızlı boy artışı erkekler 14-15 yaş Kızlar 12-13 yaş Adolesan dönemindeki değişiklikler sonucunda kızlarda yağ dokusunda, erkekte ise adele dokusunda fazlalık mevcuttur

BOY UZAMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Cinsiyet hormonları Ergenliğe girme yaşı Ebeveyinlerin boy uzunluğu Kızlarda ilk adet yaşı Ergenliğin süresi Sosyoekonomik durum Irk

ADOLESAN DÖNEMDE PSİKOSOSYAL GELİŞİM Adolesan insan gelişim dönemleri içinde toplumsal etkilerin birey için en fazla önem taşıdığı bir dönem. Gencin gelişimini etkileyebilecek içsel ve dışsal faktörlerin varlığı göz önüne alınarak genel olarak 3 evrede incelenir

ERKEN ERGENLİK (12-14 YAŞ) Ergenliğin başlangıcı ile birlikte ortaya çıkan biyolojik değişikliklerin yarattığı baskıya karşı uyum ve başetme çabaları (hızlı büyüme, büyüyen göğüsler, yüze çıkan akneler, yeme bozuklukları ve bunun gibi belirtiler

Birincil ve İkincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ile adolesan kız ya da erkek kimliğini edinir. Bilişsel gelişme ve soyut kavramları düşünebilme yetisi gelişir (Felsefe ve dine yönelme) Çevresel ve sosyal değişiklikler

ORTA ERGENLİK (15-18 YAŞ) Cinsel kimlik gelişimi sonucu ortaya çıkan korkular (erkeklerde homoseksualite kızlarda kızlık zarı ile ilgili korkular) Farklı bir birey olma ve bunu ana babalara kabul ettirme çabaları sonucu ortaya çıkan çatışma. Arkadaş guruplarının çok önem kazanması Karşı cinse yönelmenin başlaması

GEÇ ERGENLİK (18-20 YAŞ) Mesleki kimlik edinme Kimlik duygusunun oluşması Yakın ilişkiler kurabilme İş ve eş seçebilme becerilerini kazanma Toplum içinde erişkin rollerini üslenecek sorumluluğa sahip olma

ADOLESAN BESLENMESİ

Büyümenin çok hızlandığı bu dönemde enerji ve besin öğelerine gereksinim en yüksek düzeyde olup, dengeli beslenme son derece önemlidir

Yetersiz ve tek yönlü beslenme önemli sağlık sorunlarına neden olur ör: KANSIZLIK

Aşırı beslenme ŞİŞMANLIĞA Ve bazı hastalıklara zemin hazırlar Ör: Şeker Hastalığı ve Kalp Damar Hastalıkları Yemek aralarında aşırı şekerli besinleri tüketilmesi ve dişlerin fırçalanmaması durumunda dişte çürüklerin oluşması kolaylaşır

FAST FOOD türü besinler önceden hazırlanıp paketlendikleri ve uzun süre bekletildikleri için yağ, şeker ve tuz oranları yüksek, vitamin ve mineral içerikleri düşüktür.

BU NEDENLE FAST FOOD TÜRÜ YİYECEKLER SIK TÜKETİLMEMELİDİR

dengeli ve yeterli olarak alınması gerekir EN ÖNEMLİ ÖĞÜN KAHVALTIDIR Yapılan çalışmalar sonucunda gün içinde öğrenmenin etkin ve kalıcı olabilmesi için besinlerin en çok 3 SAATLİK ARALIKLARLA dengeli ve yeterli olarak alınması gerekir EN ÖNEMLİ ÖĞÜN KAHVALTIDIR Adolesan döneminde ikindi kahvaltısı da çok önemlidir. Çünkü günlük beslenmede önemli olan öğünlerin kısa aralıklarla yenilmesi ve öğünlerde proteinli ve vitaminli besinlere ağırlık verilmesidir.

SAKINILMASI GEREKEN BESİNLER Aşırı Yağ, Şeker ve Tuz içeren besinlerden sakınmak gerekir.

ADOLESAN DÖNEMDE BEDEN EĞİTİMİ VE SPORUN YARARLARI

Adolesan döneminde bedenin daha iyi gelişmesi için yapılacak fizik egzersizler gelecek yıllarda gençlerin daha sağlıklı bir yaşam sürmesine katkı sağlayacaktır

Bedensel gelişim (Kasların güçlenmesi, dayanıklılıkta artma, vücudun koordinasyonunda gelişme ve esneklik kazanması, akciğer ve kalbin etkin çalışması) Ruhsal gelişme kişi kendine vakit ayırır, hareket eder ve zevkli zaman geçirir, stresten uzaklaşır Sosyal gelişme (yeni dostlar edinilir, sosyal yaşantıya renk gelir)

ADOLESANDA MADDE BAĞIMLILIĞI VE ALKOL KULLANIMI

Bağımlılığa yol açan maddeler; genel olarak yaşamı sürdürmek için gerekli olmadığı halde keyif verici özellikleri nedeniyle tüketilirler ve kullanıcılarda bedensel, ruhsal, davranıssal ve bilissel değişikliklere yol açarlar

Adolesan dönemi yeni şeylerin denendiği bir dönem olması nedeniyle bu yaş gurubu çocuklarda alkol, sigara ve uyuşturucu kullanmayı deneme eğilimi ve bağımlılık gelişmesi fazladır Adolesanların çoğu merak, kendini daha iyi hissetme, stresi azaltma, büyüdüğünü veya gurubun bir parçası olduğunu hissedebilmek amacı ile veya sadece arkadaş ısrarıyla alkol ve uyuşturucu kullanmayı dener.Bu dönemde kendilerine hiçbirşey olmayacağı ve başkalarının karşılaştıkları problemin onların başına gelmeyeceği duyguları hakimdir. Bu nedenle ileride çıkabilecek ciddi sorunların farkında değillerdir. Bazı adolesanlar kullanmayı dener ve bırakırlar. Bir kısmı çok seyrek olmakla birlikte kullanmaya devam eder ancak önemli bir bölümünde bağımlılık gelişir. Kendilerine ve yakın çevrelerine çok ciddi zarar verebilecek daha tehlikeli başka maddeleri de kullanmaya başlayabilirler.

MADDE BAĞIMLILIĞININ SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ Fiziksel kontrolü, olayları değerlendirme ve karar verme yetisini azaltarak kazalara, etrafa ve kendine yönelik (intihar) şiddete, ayrıca rastgele, planlanmamış ve güvenli olmayan cinsel ilişkiye eğilimi arttırır A.B.D de adolesan intiharlarının 1/3’ü alkol veya madde bağımlılığı ile ilişkili bulunmuş, adolesanların sebep olduğu cinayet ve trafik kazaları olaylarının da yarısında alkol veya diğer madde bağımlılıklarının rolü olduğu gözlenmiştir. Madde bağımlılığının yol açtığı ölümler, fiziksel ve mental fonksiyonlardaki azalma sonucu oluşan kazaların dışında, bilinç kaybı varken oluşan kusma sonucu, kusma materyalinin akciğere kaçması, ayrıca alınan maddenin toksik etkisine de bağlı olabilmektedir.

konsantrasyonu azalır, anlama zorluğu, görme ve işitmede Bağımlılık adolesan çocuklarda depresyon, gerginlik, huzursuzluk gibi belirtiler ortaya çıkartır, etrafa saldırganlığı arttırır Adolesanın derslerde konsantrasyonu azalır, anlama zorluğu, görme ve işitmede azalma ortaya çıkar

Madde kullanımı devamlı hale gelir ise; Adolesanın etrafındaki kişiler ile ilişkileri bozulmaya başlar Zihinsel fonksiyonları, beslenmeleri ve fiziksel sağlıklarında bozulma ortaya çıkar

ADOLESANDA ALKOL BAĞIMLILIĞI

Sık olarak alkol zehirlenmesi olan, alkol almadığı zaman yoksunluk belirtilerini gösteren Bir seferde çok fazla miktarda alkolü rahatlıkla tolere edebilen Zaman zaman alkolü bırakma denemeleri yaşamış ancak başarısız olmuş

zararlarını yaşamasına, sosyal ve okul yaşantısını olumsuz Alkolün psikolojik, fizyolojik zararlarını yaşamasına, sosyal ve okul yaşantısını olumsuz etkilemesine karşılık halen içmeye devam etmekte olan (1 aydan uzun) gençlerde alkol bağımlılığından bahsedilebilir

Adolesanda alkol zehirlenmesine yol açan alkol miktarı ve alkolik olmaları için geçen süre erişkine nazaran daha azdır

ALKOL KULLANIMININ OLUMSUZ ETKİLERİ Aile, en yakın arkadaşlar veya öğretmenler ile ilişkinin bozulması Okul başarısızlığı Otoriteye karşı gelme Riskli davranışlara eğilim (Alkollü araba kullanma, yüzme, güvensiz cinsel ilişki ve benzeri)

ADOLESANDA MADDE BAĞIMLILIĞININ UYARI İŞARETLERİ İştahsızlık, kırmızı ve şiş gözler, sağlıkla ilgili tekrarlayan yakınmalar, sürekli öksürük Kişilik değişikliği, ruhsal durumda ani değişiklikler, kendine güvensizlik, depresyon, muhakeme etme ve karar verme yeteneklerinin kaybolması Çevreye ilgisizlik, sorumsuz davranışlar

Aile içinde ve okulda sürekli kavga etmek, tartışma ve kuralları hiçe saymak Yeni arkadaşlar edinmek (ev ve okul ile ilişkisi olmayan) Alışılagelmişin dışında giyinmek, müzik dinlemek

OKULDA MADDE BAĞIMLILIĞINI ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR

Okul çevresinde bağımlılık yapan maddelerin satışı önlenmeli Okulların alkol, sigara, uyuşturucu ve diğer zararlı madde kullanımının önlenmesinde ailelere ve topluma yardımcı olmaları

Madde bağımlılığı konusunda bir okul kültürü oluşturarak bu konuda sürekli eğitim programlarının düzenlenmesi Okul içinde madde kullanımı ve satışını önleyici mekanizmaların güçlendirilmesi

SİGARA BAĞIMLILIK YAPAN MADDELER ARASINDA EN ÇOK ÖLÜME NEDEN OLANIDIR Gelişmiş ülkelerde tütün tüketimi azalma eğilimi içindedir.Bu nedenledir ki tütün şirketleri gelişmekte olan ülkelerde yeni Pazar arayışlarına girmişlerdir.Ülkemiz de sigara tüketimi yönünden Avrupa ülkeleri arasında Yunanistandan sonra 2.sırada yer almaktadır.

Sigara kendisini düzenli olarak kullanan her 4 kişiden birini öldürmektedir

SİGARANIN SAĞLIK ÜZERİNE OLAN ETKİLERİ Nikotin bağımlılığı Ağızda kötü koku, dişlerde boyanma Süregen öksürük Kalp çarpıntısı, Solunum kapasitesinin azalması Spor yapma kapasitesinde azalma Kalp Damar hastalığı Akciğer kanserinde artış 1992 yılında Amerikan çevre koruma dairesi sigarayı bir numaralı kanser etkeni olarak tanımlamıştır. En sık oluşan kanser akciğer kanseridir. Kişi sigaraya ne kadar erken başlar ve ne kadar çok içerse kansere yakalanma riski o denli yüksek olur. Sigara içenlerde normalde bronşlardaki yabancı maddeleri temizleyen, süpüren ve atan hücreler yok olarak zamanla yerlerini sürekli balgam yapan hücrelere bırakırlar. Bu da nefes darlığına neden olur. Sigara içen annelerin bebekleri düşük doğum ağırlıkta doğmakta, sigara dumanına maruz kalma bazı bebeklerde ani ölüme yol açmaktadır.

ÜREME SAĞLIĞI

varolmaya devam etmedir Üremenin amacı, türlerini sürdürme ve varolmaya devam etmedir

ADET GÖRME Her ay rahim içini döşeyen dokunun zamanını doldurarak dökülmesi ve az bir kanama ile rahimden döl yoluna oradan da dışarıya atılmasıdır

İlk adet görme yaşı 9-16 yaşlar arasındadır Bir kanamanın başlamasından diğer kanamanın başlangıcına kadar geçen süre yaklaşık 28 gündür

KIZLARDA ADOLESAN DÖNEMİNDE SIK GÖRÜLEN ÜREME SAĞLIĞI SORUNLARI

1- ADET DÜZENSİZLİKLERİ Adetlerin 9 yaşından önce başlaması İkinci cinsiyet karakterlerinin 16 yaşına kadar başlamaması ve adet görülmemiş olması İkincil cinsiyet karakterlerinin başlamış olması ancak 18 yaşa gelindiği halde adet görülmemiş olması

Adet kanamalarının 21 günden sık 35 günden daha uzun aralıklarla olması Adet kanamalarının 7 günden uzun 1 günden kısa sürmesi İki adet arasında kanamaların, lekelenmelerin olması Adet kanamalarının aşırı miktarda olması

2- AKINTILAR Hastalık olmayan normal bir akıntı her genç kızda olabilir ancak; * Akıntı sarı yeşil renkli ve kötü kokulu ise * Beyaz, çökelek peyniri gibi pütür pütür ve ekşi kokulu ise, * Şeffaf beyaz akıntı her zamankinden fazla olmaya başlamışsa, * Beraberinde kaşıntı, yanma hissi ve o bölgede kızarıklık varsa hekime baş vurmak gerekir

3- KARIN VE KASIK AĞRILARI 4- MEMELERDEKİ DEĞİŞİKLİKLER 5- ADET SANCISI

ERKEK ÜREME SİSTEMİ

EREKSİYON VE BOŞALMA Ereksiyon, penis içindeki süngere benzer yapının içinde bulunan damarlardan kan çekerek şişip, sertleşmesi Boşalma, meni adı verilen karışımın penisin sertleşmesi ile dışarı atılması

ERKEKLERDE ADOLESAN DÖNEMİNDE SIK GÖRÜLEN ÜREME SAĞLIĞI SORUNLARI

Penis büyüklüğü, Ergenlik sivilceleri Sakallar Sesin değişimi, çatallanma Sünnet

Tek ya da her iki yumurtalıkta ani veya giderek artan ağrı Torba içinde yumurtalıklardan birinin yukarı çıkması Torbada şişlik ya da ateş

Torba içinde iki yerine tek yumurtalık bulunması Sünnetsiz penis ucunda ağrılı şişme İdrar yaparken ağrı, zorluk, yanma

AİLE PLANLAMASI

Aile planlaması, ailelerin istedikleri zaman ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olmaları demektir. Amaç, anne ve doğacak çocukların sağlıklı olması ve çocuk sahibi olmak istendiğinde gebeliğin oluşmasına yardımcı olmaktır

YÖNTEMLER 1- Etkinliği yüksek modern yöntemler a- Prezervatif (kondom) b- Vajinal bariyer yöntemler c- Rahim içi araçlar d- Hormonal yöntemler * Doğum kontrol hapları * 3 ayda bir kullanılan iğneler * Aylık iğneler

e- Vazektomi ( erkekte sperm kanallarının bağlanması ) f- Tüp ligasyonu ( kadında rahim kanallarının

2- Etkinliği düşük yöntemler Takvim yöntemi Geri çekme Yıkama

CİNSEL YOLLA BULAŞAN HASTALIKLAR

EN SIK GÖRÜLENLER Bel soğukluğu Frengi Hepatit B Aids Kasık Lenf bezi iltihabı Cinsel bölge uçuğu Yumuşak yara ve benzeri

BAŞLICA BELİRTİLER Erkeklerde İdrar yaparken yanma Kasıklarda ağrı Peniste akıntı Yumurtalılarda şişlik Kasıklarda bezeler olması

Kadınlarda Hazneden akıntı olması Haznenin içinde ve çevresinde kaşıntı İdrar yaparken ağrı Eşi ile cinsel temas sırasında ağrı

KORUNMA Cinsel yolla bulaşan hastalık şüphesi olan kişilerle cinsel temastan kaçınmak ve eşi dahil her cinsel temas sırasında KONDOM kullanmak

KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER BURSA SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ İLETİŞİM MERKEZİ TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR 2003 ©