Dünyada ve ülkemizde “psikoteknik değerlendirme”

Psikoteknik Değerlendirme Nedir ? sürücülerin güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel ve psikomotor yetenekler tutum, davranış, alışkanlık ve kişilik özelliklerinin özel olarak geliştirilmiş testlerle saptanmasıdır.

Psikoteknik Değerlendirmenin Amacı gerekli yeteneklere sahip olanlar ile bu yeteneklere yeterince sahip olmayanları birbirinden ayırmaktır. psikiyatrik muayene değildir. sürücüleri zeka düzeylerine göre sınıflandırmak amacıyla kullanılan bir zeka testi değildir.

Psikoteknik Değerlendirmenin Faydaları Takip çalışması Sürücülük karmaşık bir beceridir. Sürücülüğü açıklayan tek bir özellikten söz edilemez sürücülük için: görsel algı koordinasyon strese dayanıklılık konsantrasyon zeka trafiği anlama

Psikoteknik değerlendirme nedir? Bazı Yanlışlar “psikolojik hizmet” tir. Trafik psikolojisi alanında geliştirilmiş “özel testler” kullanılır. Psikoloji biliminin, test uygulama, değerlendirme ve raporlandırma kuralları ve etik ilkeleri geçerlidir. Psikoteknik değerlendirme cihazı psikoloğun sürücü hakkında karar verebilmesi için bir araçtır. Uzmanlık gerektirir. “sanal” alem ile ilgisi yoktur. Simülasyon cihazları kullanılmaz. Sürücü eğitimi değildir Sonradan kazanılan ve deneyimle gelişen becerilerin ölçülmesi değildir.

Dünyada psikoteknik değerlendirme (Psikolojik Değerlendirme-psiko-medikal muayene) I.Dünya Savaşı sırasında uygulamalı psikolojinin bilgileri, endüstride olduğu kadar, özellikle orduda tank operatörlerinin, sürücülerin, pilotların,makinistlerin seçiminde ve orduda genel olarak personelin seçimi ve uygun görevlere dağıtılması amaçlarıyla kullanılmıştır. 1924’de Fransa’da toplu taşımacılık yapan şoförlerin değerlendirilmesinde psikometrik testlerin kullanıldığı görülmektedir.

1925’de Budapeşte’de tren makinistleri için ilk kez psikolojik testlerin kullanıldığını, 1934’te Macaristan’da 1936’da Romanya’da devlet demiryolları bünyesindeki makinistler için yetenek testleri kullanılmaya başlandığı bilinmektedir.

İSPANYA 1914 yılında, Madrid ve Barselona’da tramvay ve kamyon şoförlerinin seçimi amacıyla üç laboratuar kuruluyor. 1921 yılında Barselona’da tramvay ve taksi şoförleri için psikolojik yetenek testleri yasal olarak bir zorunluluk haline getiriliyor. 1982 yılında yapılan yasal düzenlemelerle öncelikle profesyonel sürücüler için daha sonra da tüm sürücüler için psikoteknik değerlendirme, yasal zorunluluk haline getiriliyor.

İsviçre-Almanya-Avusturya Benzer uygulama ve çalışmalar, bu ülkeler de yapılıyor. Almanya’da profesyonel sürücüler hem mesleğe başlarken hem de 50 yaşından itibaren üç yılda bir periyodik olarak, psikolojik yetenek testlerinden yasal olarak geçmek zorundalar. Kişilik testleri ise bazı gerekçeler nedeniyle yasak. Sadece yetenek testleri uygulanıyor. Avusturya’da, Avusturya Yol Güvenliği Vakfı-Trafik Psikolojisi Enstitüsü, bu alanda 40 yıldır faaliyet gösteriyor. Avusturya’da yetenek ve kişilik testleri birlikte kullanıyor. Ancak kişilik testlerinin uygulanabilmesi için trafik psikoloğu tarafından uygulanan yarı yapılandırılmış görüşme ŞART.

Türkiye’de Psikoteknik Değerlendirme

Ülkemizde, 1996 yılından bu yana, Trafik Psikolojisi gündemde (1950ler). Bunun en önemli nedeni: 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda üç maddede “psikoteknik değerlendirme” olarak adlandırılan trafik psikolojisi ve psikolojik değerlendirmenin yasal zorunluluk olmasıdır. 2003 yılından itibaren 4925 sayılı Taşımacılık Kanunu kapsamında yük ve yolcu taşımacılığı yapan sürücüler için 5 yılda bir psikoteknik değerlendirme zorunluluğu getirilmiştir. 2003 yılında alkolden ikinci kez yakalanan sürücüler için sürücü davranışı geliştirme eğitimi zorunluluğu gelmiştir.

Bu güne dek Türkiye genelinde 100’den fazla psikoteknik değerlendirme merkezi faaliyete geçmiştir. 3 farklı psikoteknik değerlendirme test sistemi kullanılmaktadır. Üniversitelerde “trafik psikolojisi” dersleri verilmeye başlanmıştır.

Sonuç olarak, ülkemizde trafik kazalarının azalması konusunda psikologlar ilk adımları atmış durumdadır. Ancak şu anda en önemli sorunların başında özellikle riskli sürücülük kimliği nedeniyle hakkında olumsuz karar verilen sürücülere yeni bir şans tanıma amacıyla “Sürücü Davranışı Geliştirme” programlarına sürücüleri yasal olarak zorunlu tutamamak.

Dolayısıyla, bu günkü yasal yetki sınırlarımızla sadece seçici, ayırıcı ve men edici rolümüzü yerine getirebilmekteyiz. Ancak bu elmanın bir yarısıdır. Diğer yanı ise saptanan yanlış ve tehlikeli tutum, inanç ve alışkanlıkların değiştirilmesi ve “güvenli sürücülük” tutum, davranış ve alışkanlıklarının kazandırılmasıdır.

Hizmet kapsamı 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu: Madde 48 Madde 51 Madde 118 Psikoteknik değerlendirme ve Psikiyatrik muayene 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu: Yük ve yolcu taşımacılığı yapacak sürücülerde aranan şartlar: 5 yılda bir Psikoteknik değerlendirme ve Sağlık Muayenesi

Yetkilendirme ve Denetim Düzenleme Psikoteknik değerlendirme: 4 sayılı cetvel Sağlık Bakanlığı ve Türk Psikologlar Derneği (TPD) Bilimsel Kurul Psikiyatrik Muayene: 3 sayılı cetvel Sağlık Bakanlığı Yetkilendirme ve Denetim

TPD Bilimsel Kurulun Görevleri Psikoteknik değerlendirme sürecinde kullanılacak testleri değerlendirmek, kullanma iznine karar vermek 3 ayrı sistem için izin verilmiştir. Genel olarak “testlerdeki değerlendirme kriterine” karar vermek. Türkiye için 17, Almanya, Avusturya için 25 Testleri kullanacak psikologlara verilecek eğitimi denetlemek Sağlık Bakanlığı ile birlikte psikoteknik değerlendirme merkezlerini denetlemek

Türkiye’de Psikoteknik Değerlendirme sürecinde ölçülen boyutlar ZİHİNSEL YETENEKLER Dikkat (konsantrasyon kapasitesi) Anlama ve değerlendirme Hız ve mesafe tahmini Periferal algı (çevresel görüş) Görsel yapılandırma

Türkiye’de Psikoteknik Değerlendirme sürecinde ölçülen boyutlar PSİKO-MOTOR YETENEKLER Reaksiyon kapasitesi Senso-motor koordinasyon

Bu yeteneklerle ilişkili sürücü davranışları hızını ayarlayamama öndeki araçla mesafeyi ayarlayamama virajlarda, kavşaklarda dönerken hızını azaltamama yanlış sinyal verme trafik ışıklarında yanlış/tehlikeli davranışlar yanlış şerit değiştirme yayalara yeterince dikkat edememe yandaki araçla mesafeyi ayarlayamama hatalı sollama yanlış şerit seçimi

Psikoteknik Değerlendirme Süreç Kimlik kontrolü Sözleşme Performans değerlendirmesi Kişilik değerlendirmesi Psikolojik Görüşme Rapor yazımı (Grp 1)

Psikolojik değerlendirme sürecinde ölçülmesi gereken, trafiğe ilişkin kişilik özellikleri Risk alma eğilimi trafik ortamına, kurallara ilişkin tutumlar, değerler, inançlar saldırgan sürücülük davranışları kişinin kendini eleştirememesi ve algılayamaması Sosyal uyum Kişinin kendini kontrol edememesi Sorumluluk duygusu

Psikoteknik Test Oranları (25 Mart 2002 – 25 Ekim 2004) K3-K4 Toplamı %7 1% 6% 26% Yeterli, Güvenli (K-1) Yetersiz, Güvenli (K-2) Yeterli, Riskli (K-3) Yetersiz, Riskli (K-4) 67% Toplam testten geçen : 19.722

Psikoteknik değerlendirme uygulamalarının olduğu Avrupa ülkelerinde durum