Etkileşim (İnteraction) BTÖ-611 İnsan Bilgisayar Etkileşimi Fatma Bayrak

Sunumun Anahatları Etkileşim modelleri Ergonomi Etkileşim çeşitleri Kullanıcı ve sistem arasında tercümeler Ergonomi Etkileşimin fiziksel nitelikleri Etkileşim çeşitleri Kullanıcı/sistem diyalogunun doğası Bağlam Sosyal, örgütsel, motivasyonel

Etkileşim; Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimdir. kullanıcı

Neden Etkileşim Modelleri? Arada sağlıklı bir etkileşim olabilmesi için taraflar arasında iyi bir tercüman olması gerekmektedir. Modeller bu konuda yol göstericidir.

Önemli Terimler Goal  Ne Domain Nerede Task  Nasıl Core Language: Sistemin dili Task Language: Kullanıcı Dili

Norman Modeli (Uygulama ve Değerlendirme Döngüsü) En etkili modeldir. Zamanla bu model geliştirilerek başka modeller ortaya konulmuştur.

Uygulama ve Değerlendirme Döngüsü Kullanıcı yapacağına karar verir, Bilgisayar arayüzü ile bunu uygular, Uygulama sonucunu gözlemler, Sonucu değerlendirerek sonraki adıma karar verir. Sistem Değerlendirme Uygulama Hedef

Norman Modeli Basamakları Hedefi belirlemek Hedef Amacı şekillendirmek Yapılacak eylemlerin sırasını belirlemek Eylemleri gerçekleştirmek Sistemin durumunu kavramak Sistemin durumunu yorumlamak Amaç ve hedef doğrultusunda sistem durumunu değerlendirmek. Uyg. Değ.

Norman Modeli Norman bu modeli, bazı ara yüzlerin kullanıcıları ile neden sorun yaşadığını açıklamak için kullanmaktadır. Norman bu sorun durumlarını; Uygulama Uçurumları Değerlendirme Uçurumları olarak adlandırmaktadır.

Kullanıcı ile Sistem Arasındaki Sorun Durumları Uygulama Uçurumları : Kullanıcının hedefe ulaşmak için planladığı eylemler ile sistemin yapılmasına izin verdiği eylemler arasındaki farktır. Değerlendirme Uçurumları : Kullanıcının beklentisi ile sistemin fiziksel sunumu arasındaki uzaklıktır. Kullanıcı sistemin sunumunu kendi hedefi doğrultusunda kolayca değerlendirebiliyorsa bu uçurum küçüktür.

İnsan Hataları Kullanıcı sistemi iyi anlamış, ne yapacağının farkında ancak kaza ile yanlış zamanda yanlış tuşa basmışsa bir Kayma (Slips) oluşmuştur. Daha iyi bir ekran tasarımı Kullanıcı sisteme hakim değilse, ne yapacağını tam olarak kestiremiyorsa, bu şekilde ortaya çıkan hatalara da Yanılgılar (Mistakes) denilmektedir. Düzeltilmesi daha zordur, sistemin iyi anlaşılması vb durumları gerektirir.

Etkileşimin İskeleti (Abowd and Beale ) Sistem dili U Kullanıcı dili Ç Çıkış G Giriş Söyleme,Bildirme (Articulation) Gözlem (Observation) Performans (Performance) Sunum (Presentation)

Etkileşimin İskeleti Etkileşimde 4 ana tercüme çeşidi Kullanıcı giriş birimine yapmak istediklerini bildirir Giriş birimi sistemin anlayacağı dile tercüme eder ve işlem görülür Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile tercüme eder Çıkış birimi de kullanıcın anlayacağı dile tercümesini yapar Kullanıcı da sonucu görerek değerlendirmesini yapar.

Etkileşimin İskeleti Burada esas olan diller arası tercümelerin sağlıklı yapılabiliyor olmasıdır. Tasarlanan sistemlerde dikkat edilmesi gereken ve sorunların yaşanmasına neden olan burada yapılan tercüme hatalarıdır. Bununla birlikte karşılıklı iletişimi kolaylaştırıcı adımlar da atılmalıdır.

Ergonomi (Etkileşimin fiziksel nitelikleri) Etkileşimin insan faktörüdür. Fiziksel niteliklerdir; kontroller nasıl tasarlanacak, etkileşimin olacağı fiziksel ortam nasıl olacak, ekran kalitesi nasıl olacak vs. Bunların yanında insan psikolojisi ve sistem kısıtlılıkları ile de ilgilidir.

Kontrollerin ve Göstergelerin düzenlenmesi Kontroller ve göstergeler kolay erişim için mantıksal olarak gruplanmalıdır. Basit uygulamalar için çok önemli görülmeyebilir ancak hayati önem taşıyan sistemler için çok önemlidir. Örn: hava kontrol kuleleri, uçaklar, … Kritik önemi olmayan sistemlerde de bu tarz gruplamalar yapılması daha iyidir, çünkü kullanıcının işini kolaylaştırmak, kullanıcıyı uğraştırmamak esastır.

Kontrollerin gruplandırılması : İşlevsel : birbirleriyle ilgili işlevleri olan kontrollerin gruplandırılması, Sıralı : Sıralı yapılması gereken işleri gerçekleştiren kontrollerin sıraya konulması. Frekans(Sıklık) : Kullanım sıklığına göre, en sık kullanılan kontrollerin kolay erişilebilmesini sağlayan gruplandırma.

Kontrollerin gruplandırılması : Gruplandırma işlemlerine ek olarak sistem de kullanıcının pozisyonuna uygun düzenlenmiş olmalıdır. Örn: kullanıcı ekstra bir hareket yapmadan bütün kontrollere ulaşabilmeli ve gerekli göstergeleri görebilmelidir (7+- 2). Önemli uyarılar göz hizasında olmalıdır. Kontroller arasında yeterince boşluklar bırakılmış olması gereklidir.

Ergonomi Etkileşimin Fiziksel Çevresi Sistem nerede kullanılacak? Sistem kim tarafından kullanılacak? Kullanıcı oturacak mı, ayakta mı duracak? Örn: hazırlanan sistemi kullananlar; Fiziksel olarak küçükse de tüm kontrollere ulaşabilsin, Fiziksel olarak büyükse de ortamda sıkışmasın.

Ergonomi Sağlık Sorunları Bilgisayar kullanmanın riskli bir iş olmadığını düşünebiliriz ancak tasarımlarımızın neden olabileceği sağlık ve güvenlik sorunlarını da aklımızdan çıkarmamalıyız.

Ergonomi Etkileşimin kalitesini ve kullanıcı performansını direk etkileyen çevresel faktörler; Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere ulaşabilmelidir, ayakta fazla durmamalıdırlar, oturacaklarsa sırtlarında destek olmalıdır vs. Sıcaklık: Çok sıcak ve çok soğuk sıcaklıklar kullanıcıların konsantrasyonun etkilemektedir. Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini yormayacak, ekranı rahat görmelerini sağlayan yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır. Ses: Aşırı yüksek ses rahatsızlık vereceği gibi ağrı ve duyma kaybına neden olabilir. Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken harcadıkları zaman kontrol edilmelidir.

Ergonomi Renk Kullanımı Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi sorunudur; 1. bölümde gördüğümüz gibi, görme sisteminin bazı sınırlılıkları bulunmaktadır (Renk körlüğü). Ayrıca kültür ve geleneklerin özelliklerine de dikkat etmeliyiz.

Etkileşim Çeşitleri (Kullanıcı/sistem diyalogunun doğası) Komut Satırı arayüzü Menüler Doğal dil Soru-cevap ve sorgu Form doldurma ve tablolama WIMP Nokta ve tıkla 3 boyutlu arayüzler Avantajları ve dezavantajları nelerdir?

WIMP arayüz Bileşenleri Pencereler İkonlar Menüler İşaretçiler Düğmeler Araç çubukları Paletler İletişim penceleri

Menü tasarım sorunları Ne tarz kullanım İçerisinde neler olacak Kullanılacak kelimeler Nasıl gruplanacak Klavye kısayollarının seçimi …

Etkileşim Konuşmaya dayalı arayüzlerde; Ses tanıma oranı çok düşük olduğundan sisteme girdi sağlamak çok zordur. Uçak rezervasyonlarındaki gibi “evet” ve “hayır” cevabı isteyen yerlerde bu sistem işler. Konuşmaya dayalı etkileşim daha kolaydır.

Hissetmek Etkileşim WIMP arayüzlerde “hissetmeyi” tanımlamak için son derece önemlidir. Her WIMP arayüzde genel olarak aynı nesneler bulunmaktadır, ancak farklı pencere sistemler farklı davranabilirler. Örn: MacOs ve Windows menüleri

İnisiyatif Eski bilgisayarlarda inisiyatif bilgisayarlarda iken yeni WIMP sistemlerde kullanıcıya geçmektedir. Bazı durumlarda sistem inisiyatifi kullanıcıdan almaktadır. Örn: uyarı pencerelerinin açılması ve o pencere kapatılmadan başka işlem yapılamaması. Hatalarda kullanışlı olabilir ancak dikkatli kullanılması gerekmektedir.

Hataların giderilmesi Hatalardan kaçınılmaz (kayma ve yanılgılar). Fark edilen hatalar düzeltilebilir.

Bağlam İnsan sosyal bir varlıktır ve etkileşim de sosyal ve örgütsel bağlamdan etkilenmektedir. Diğer insanlar Baskı, rekabet, başaramama korkusu… Motivasyon Korku, sadakat, hırs, kendini beğenme… Yetersiz ya da uygunsuz sistemler Sistem reddedilmesi, motivasyonsuz çalışma…

Bağlam Bunların yanında yeni bir teknolojiyle tanışmak, -o anki işine uygun, iyi tasarlanmış ve rekabeti arttıran bir teknolojiyse- motivasyonu arttırabilir. Dönütler de çok önemlidir.

Tecrübe Tecrübeyi anlayabiliriz ama tanımlamak ve tasarlamak çok güçtür. The Zone Of Proximal Development: Vygotsky'nin, öğrenmeyi destekleyen çevre için kullandığı bir terim. Çocuğun kendi başına hareketiyle belirlenen gerçek gelişim düzeyiyle daha bilgili olan erişkinlerle etkileşimi sonucu gerçekleşebilecek potansiyel gelişim düzeyi arasındaki farkı gösterir (Psikoloji sözlüğü).

Tecrübe Flow: Endişe ve can sıkıntısı arasındaki denge

sender recipient sender fill in web form receive email To: wxv From: .. receive email recipient closed cracker page open message recipient clicks cracker opens ... very slowly sender watches progress joke links open cracker page web toy mask

real cracker virtual cracker Surface elements design cheap and cheerful simple page/graphics play plastic toy and joke web toy and joke dressing up paper hat mask to cut out Experienced effects shared offered to another sent by email message co-experience pulled together sender can't see content until opened by recipient excitement cultural connotations recruited expectation hiddenness contents inside first page - no contents suspense pulling cracker slow ... page change surprise bang (when it works) WAV file (when it works)

Fiziksel Tasarım Sınırlılıklar Ergonomi : küçük ya da yakın düğmeler Fiziksel : Olması gereken boyutlar (yüksek voltaj düğmeleri küçük olamıyor.) Yasal ve güvenlik: fırın düğmelerinin sıcak yüzeyden uzak olması Bağlam ve çevre: kolay temizlenebilir olması Estetik: güzel görünüyor olması Ekonomi: çok pahalı olmaması

Trade-off (Bir şey için başka şeyden ödün verme) Örn: fırın için Düğmelerin ön panelde olması yetişkinler için iyi ve güvenli iken, Arka panelde olması çocuklar için daha güvenlidir.

Akıcılık Bir aygıtın fiziksel yapısının, mantıksal yapısını desteklemesi durumudur. Örn: aç/kapat düğmeleri

Değer Yönetimi Bir kişiden bir aygıtı kullanmasını istiyorsak, o kişinin kişisel değerlerini anlamamız gereklidir. Neden kullanmak istesin? Kullanınca ne kazanacak? Burada kazanılacak şey para dışındaki şeyleri de içermektedir; örn: başarılı bir kariyer ya da ekoloji dostu olması gibi…

Değer Yönetimi Kısaca insanlar bir şey kullanacaklarsa önce değerini fark etmelidir. Bu değer maliyetinden yüksek olmalıdır.

Kaynaklar: Yıldız, B. (2007). İnsan bilgisayar etkileşimi ders notu Dix ve diğerleri (2004). Human computer interaction. Pearson Prentice Hall.Third Edition