TÜRKÇENİN İKİNCİ DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE PROGRAM GELİŞTİRME Doç. Dr. Özay KARADAĞ Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Türkçenin İkinci Dil Olarak Öğretiminde Mevcut Durum Türkçenin ikinci dil olarak öğretimi için hazırlanmış, ulaşılabilir nitelikte tam ve yetkin bir program bulunmamaktadır. Mevcut öğretim faaliyetleri, daha çok İngilizce için hazırlanan program veya öğretim materyallerinin Türkçenin ikinci dil olarak öğretimine uyarlanması yoluyla gerçekleştirilmektedir.

Son yıllarda “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Metni” (Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assesment) Türkçe Öğretim Merkezleri tarafından dikkate alınmaktadır. Yunus Emre Enstitüsü Türkçe Eğitim ve Öğretim Merkezi, ağ sayfasında “öğretim sistemi Avrupa Konseyi Ortak Dil Kriterleri ve dil seviyeleriyle paraleldir.” (http://yee.org.tr/turkiye/tr/yetem/turkce-kurslari-2) açıklamasına yer vermektedir. Ankara Üniversitesi TÖMER “Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe” setinin tanıtımında “Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi TÖMER’in 20 yılı aşkın birikim ve deneyimini Avrupa Konseyi’nin çağdaş dil öğretim ölçütleri ile birleştirmesinin bir ürünüdür.” (http://tomer.ankara.edu.tr) açıklamasına yer vermektedir.

Yabancılara Türkçe öğretimi gerçekleştiren kurumların ağ sayfalarında “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Metni” esas alınarak hazırlanan bir ikinci dil öğretim programından söz edilmemektedir. Yabancılara Türkçe öğretimi açısından tam bir ortaklıktan söz etmek mümkün değildir. Kara (2011) “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Metni Doğrultusunda Türkçe Öğrenen Yabancılara A1-A2 Seviyesinde Türkçe Öğretim Programı Örneği” hazırlamıştır:

Çözüm: “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve Metni” esas alınarak hazırlanacak “İkinci Dil Olarak Türkçe Öğretim Programı” Bu programın hazırlanabilmesi için öncelikli olarak ihtiyaç analizlerinin yapılması gerekmektedir. Türkçenin ikinci dil olarak öğretimi için yapılan akademik düzeyde ihtiyaç analizi çalışmaları oldukça sınırlıdır. Mevcut çalışmalar şunlardır:

Balçıkanlı, C. (2010). A Study on needs analysis of learners of Turkish language. Sino-US English Teaching, 7(1). Florida Üniversitesindeki Avrupa Çalışmaları Merkezi’nde Türkçe öğrenen öğrencilerin ihtiyaçları hakkında bilgi toplamak amacıyla yapılmıştır. Bu çalışma yalnız dokuz katılımcının görüşlerine dayalı olarak hazırlandığı için konuyla ilgili derinlemesine bilgi içermemekte, genel bir fikir vermektedir. Çalışkan, N. ve Bayraktar, S. (2012). Yabancılara Türkçe öğretimi konusunda bir ihtiyaç analizi: Kahire Yunus Emre Türk Kültür Merkezi örneği. VII. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, 24-28 Eylül, Ankara. Araştırmada, sosyolengüistik nitelikli 11 sorudan hareketle, farklı kurlarda öğrenim gören 146 öğrenciden dil öğrenme ihtiyaçları hakkında bilgi toplanmıştır.

Koçer, Ö. (2013). Program Geliştirmenin İlk Basamağı: Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde İhtiyaç ve Durum Analizi. Eğitim ve Bilim, 38(169), 159-174. Türkçe Öğretim Merkezi’nde (TÖMER) YDT öğrenen 40 genç-yetişkin öğrenci üzerine yapılan gözlemlerden, öğrencilerin anketlere ve bir açık- uçlu soruya vermiş olduğu cevaplardan ve YDT öğreten iki öğretmenle yapılan görüşme sonuçlarından elde edilen nitel ve nicel veriler ışığında YDT öğrenen öğrencilerin ihtiyaçlarındaki çeşitlilik ortaya çıkarılmıştır. Çalışkan, N. ve Çangal, Ö. (2013). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Dil İhtiyaç Analizi: Bosna Hersek Örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 310-334. Bosna Hersek’teki Yunus Emre Türk Kültür Merkezi’nin iki şubesinde Türkçe öğrenen 168 kursiyere ulaşılarak gerçekleştirilmiştir. Iwai vd.(1998) ‘Japanese language needs analysis’ isimli çalışmadan uyarlanan ve iki bölümden oluşan bir anket kullanılmıştır. Kursiyerlerin Türkçe öğrenme ihtiyaçları ticaret, eğitim ve iş imkanı, bireysel ilgi ve ihtiyaçlar, sınıf içi iletişim kurma olmak üzere dört alt boyutta kendini göstermiştir.

Dil Öğretiminde Program Geliştirme (Richards, 2001) I. Dil Öğretim Programı Geliştirmenin Ana Unsurları(Kökenleri) Müfredat geliştirmede aşağıdaki soruların cevaplanması gerekmektedir: 1. Dil programının içeriğini belirlemek için hangi prosedürler kullanılır? 2. Öğrencilerin ihtiyacı nedir? 3. Öğrenenler nasıl belirlenir? 4. Bir dil programı hazırlanırken hangi içerik unsurları göz önünde bulundurulmalıdır?

5. Öğretimdeki amaç ve hedeflerin özellikleri nelerdir ve bunlar nasıl geliştirilebilir? 6. Bir dersteki ünitelerin düzenlenmesi ve ders programının planlanmasında hangi etkenler vardır ve etkilidir? 7. İyi bir öğretim, bir programda nasıl sağlanır? 8. Eğitici materyallerin hazırlanmasında, seçiminde, adapte edilmesinde ve düzenlenmesinde hangi hususlar göz önünde bulundurulmalıdır? 9. Bir kimse bir dil programının etkinliğini nasıl ölçebilir?

Kelime hazinesi seçimi Gramer konularının belirlenmesi ve derecelendirilmesi Erken/Eski ders programı yaklaşımları altında yatan varsayımlar II. Müfredat Geliştirme İçin Program Tasarımı Yeni yöntem arayışları (Yaklaşımlar) Dünyada ve Avrupa’da yabancı diller için değişen ihtiyaçlar Belirli/özel amaçlar için Türkçe

III. İhtiyaç Analizi İhtiyaç analizinin amaçları nelerdir? İhtiyaçlar nelerdir? Hedef kitle nedir? IV. Durum Analizi Sosyal faktörler Kurumsal faktörler Öğretmen faktörü Öğrenci faktörü Uyum faktörleri

V. Hedef ve Öğrenme Sonuçlarını Planlama Müfredatın ideolojisi Müfredat sonuçlarını belirleme VI. Kurs Planlama ve Ders Programı Tasarımı Kursun açıklaması Giriş ve çıkış seviyelerini tanımlama Kurs içeriğini seçme Kurs alanının ve sırasının belirlenmesi Kurs yapısını planlama VII. Etkili Öğretim Sağlama Kurum Öğretmenler Öğretim ve öğrenim süreci

VIII. Eğitici Materyallerin Rolü ve Tasarımı Yeni üretilmiş materyallere karşı klasik materyaller Ders kitabı Ders kitaplarını değerlendirme Ders kitaplarının adaptasyonu Bir program için materyal hazırlama Materyal üretimini/yazımını yönetme Materyallerin kullanımını izleme IX. Değerlendirme Yaklaşımları Değerlendirme amaçları -Şekillendirmeye yönelik değerlendirme -Aydınlatıcı değerlendirme -Özetleyici değerlendirme. Değerlendirme yürütmede kullanılacak prosedürler

Türkçe yetersizliği olan öğrenciler için kısa süreli hazırlık kursları nasıl oluşturulabilir? Sorunun tanımlanması: -İlkokul çağına gelen çocukların bir kısmı ilk okuma yazma eğitimini başarabilecek düzeyde Türkçe yeterliliğine sahip değildir. Sınırlılıklar: -İlk okuma yazma eğitimi için yeterli düzeyde Türkçe bilgisine sahip olmayan çocuklara verilecek Türkçe hazırlık kursları kısa süreli ve etkili olmak zorundadır. Bu öğrencilerin fırsat eşitliğinden yararlanabilmeleri bu kursların süresi ve etkililiği ile doğru orantılıdır.

İHTİYAÇ ANALİZİ Hedef kitle nedir? -İlkokul çağına gelmiş, Türkçe bilmeyen ve/veya Türkçesi ilk okuma yazma sürecini gerçekleştirecek düzeyde olmayan öğrenciler. *Bu durumdaki öğrenci sayısı, illere ve okullara göre yoğunluğu nedir? *Öğrenciler arasındaki düzey farklılıkları nedir? *Bu öğrencilerin mevcut Türkçe kelime bilgisi ne düzeydedir? *Bu öğrencilere öncelikli olarak hangi kelimeler öğretilmelidir? *İşlevsel olarak hangi gramer özellikleri kazandırılmalıdır?

Hedef kitlenin ihtiyaçları nelerdir? Hedef kitlenin ihtiyaçları nasıl belirlenebilir? -Mevcut durumda ihtiyaçların öğrenciler üzerinden belirlenmesi son derece güçtür. Bu sebeple ihtiyaç analizi Munby’in (1978) geliştirdiği sosyolengüistik modelle yapılabilir. Bu model öğrenciden veri toplamaktan ziyade öğrenci hakkında veri toplamayı esas almaktadır. Bu modelle sosyolengüistik değişkenlerin çözümlemesi yapılabilir.

DURUM ANALİZİ Öğrencilerin Türkçe kullanmadaki sınırlılıkları bir çok değişkene bağlıdır. Bu sebeple bu öğrencilere uygulanacak Türkçe hazırlık programlarının düzenlemesi ve yürütülmesi ile ilgili olarak dış unsurların da dikkate alınması gerekmektedir. Richards (2001:91) öngörülen programın geliştirilmesinde, dış unsurların analizi anlamına gelen, durum analizinin yapılması gerektiğini bildirmektedir.

Sosyal faktörler *Aile tipleri *Ailenin çocuk ve çocukluk algısı *Ailede çocuğa yüklenen anlamlar *Ekonomik şartlar Kurumsal faktörler *Bakanlık *Milli Eğitim Müdürlükleri *Okul Müdürlükleri *Denetmenler Öğretmen faktörü *Öğretmenlerin öngörülen programı uygulamaya yatkınlıkları Öğrenci faktörü Uyum faktörleri

Hedef ve Öğrenme Sonuçlarını Planlama Programın ideolojisi *Ülkedeki bütün öğrencilerin eğitim hakkından yararlanmasını sağlama-fırsat eşitliği Program sonuçlarını belirleme *Öngörülen programla elde edilecek sonuçların belirlenmesi.

Kurs Planlama ve Ders Programı Tasarımı Kursun açıklaması Giriş ve çıkış seviyelerini tanımlama Kurs içeriğini seçme Kurs alanının ve sırasının belirlenmesi Kurs yapısını planlama

Etkili Öğretim Sağlama Kurum *Programın uygulanmasında kurumsal unsurlar Öğretmenler *Programın etkili olarak uygulanması için öğretmenlerin eğitimi Öğretim ve öğrenim süreci *Programın uygulanmasında öğretim ve öğrenme süreçlerinin izlenmesi

Eğitici Öğretici Materyallerin Tasarımı Yeni program için materyal hazırlama Materyal üretimini/yazımının yönetimi *Bu sürece mutlaka deneyimli öğretmenlerin dahil olması gerekmektedir. Ders kitapları Ders kitaplarını değerlendirme Ders kitaplarının adaptasyonu Materyallerin kullanımını izleme

DEĞERLENDİRME Program sonuçlarının değerlendirilmesi Değerlendirme yaklaşımları *Şekillendirmeye yönelik değerlendirme *Aydınlatıcı değerlendirme *Özetleyici değerlendirme.