S TRATEJIK P LANLAMA VE P ERFORMANS İ ZLEME Nedim ÖZDEMİR Altındağ RAM Ar-Ge Birimi

S UNU A KıŞı Tarihi Köken İş Dünyasında Benimsenmesi Kamu Sektörüne Transferi Yasal Mevzuat Performans İzleme Örnekleri

T ARIHI K ÖKEN Askeri Kökeni Stratejik Planlamanın çıkış noktası savaş zamanına dayanmaktadır. Kelime olarak “Strateji” Yunanca strategos ( stratos ’un bir bileşimi, ordu, agein, yönetmek) kelimesinden türetilmiştir. Bu kelime, savaş dönemlerinde Atina halkı tarafından seçilen ve liderliği üstlenecek sivil-askeri yetkililer için kullanılırdı. S trategoi ’den, genel olarak, savaşlar, müzakereler veya değişen durumlar karşısında, savaşı kazanmak gibi uzun vadeli bir hedefe ulaşmak için gerekli tüm üst düzey planları hazırlaması ve uygulaması beklenmekteydi. Yine bu sözcük, savaşta alt etme ve manevra sanatı anlamına gelen, Yunanca tactica kelimesinden türetilmiş askeri bir terim olan taktik kelimesini ifade ederdi (fiil tassein, düzenlemek).

Askeri kökleri, stratejik planlamanın en az iki temel özelliğini koruduğunu göstermektedir: mümkün olan tüm seçenekler ve değişen çevre göz önüne alınarak büyük düşünmek; sağlanabilir, net ve kesin bir uzun vadeli hedefe ulaşmaya odaklanmak.

1.2 İş Dünyasında Benimsenmesi Stratejik planlamanın iş dünyasında yerini bulması çok eski zamanlara denk gelmesine rağmen, yaygın kullanımı İkinci Dünya Savaşından sonradır. 1960’larda büyük küçük tüm şirketlerde herkesçe kabul gören standart bir yönetim aracı haline geldi ve kayda değer tüm iş okullarının müfredatına dahil olmaya başladı. O zamandan bu yana, stratejik planlama yaklaşımı birçok teoriye konu olmuştur ve farklı biçimlerde yol almıştır.

1.3 Kamu Sektörüne Transferi Stratejik planlamanın askeri ve iş dünyası dışındaki alanlara geçişi biraz zaman aldı. Beklendiği gibi, stratejik planlama, liberal piyasa felsefesinin yönetimsel düşünceye egemen olduğu 1980’lerin ortalarında kamusal ve yarı kamusal sektörlerde yer almaya başlamıştır. Anlaşılmıştır ki hükümet yönetimi uygun maliyetli olmalıdır ve bu, en iyi stratejik yönetim ilkelerinin uygulanmasıyla elde edilebilecek, sonuç (hizmet) odaklı olmayı ifade etmektedir.

1.4 Eğitim Sektöründe Kullanımı Eğitim alanında stratejik planlama, ABD’de 1970’lerin sonları gibi erken tarihlerde ortaya çıkmış fakat bu daha ziyade üniversiteler ve kolejler düzeyde gerçekleşmiştir. 1980’lerin ortalarında, tahmin edilen 500 bölge stratejik planlamanın bazı biçimlerini uyguluyordu. Özel el kitapçıkları hazırlanmış ve bunlar Amerikan Okul Yöneticiler Derneği (AASA) gibi mesleki kuruluşları tarafından geniş kesimlere dağıtılmıştır. Okul düzeyinde stratejik planlama, 1980’li yılların sonlarında daha kapsamlı bir yerelleşmenin ve okul temelli yönetim reformlarının parçası olarak diğer birçok ülkede uygulanmaya başlanmıştır.

SORULARPLANLAMA FAALİYETLERİ Şu anda neredeyiz? Tanı: Okul içi ve çevresinin mevcut durum analizinin yapılması Gelecekte nerede olmak istiyoruz? Politika Oluşturma: Tüm amaçların ve stratejilerin oluşturulması Oraya nasıl ulaşabiliriz? Plan Hazırlama: Net hedeflerin tanımlanması ve hedefler ile araçların dengelenmesi Doğru yönde ilerlediğimizi nasıl anlarız? İzleme: Sürecin ölçülmesi ve düzeltme faaliyetlerinin yapılması Tablo 1. Temel Stratejik Sorular ve Planlama Faaliyetleri

2.1. İzleme İzleme, planlanan sonuçlara ulaşmak için gerekli önlemlerin almasında (problemlerin düzeltilmesi ya da başarıların pekiştirilmesi) pratik önerilerin hazırlanması ile güçlü ve zayıf yönlerin belirlemesi amacıyla, uygulama hakkında sistematik bilgilerin toplandığı ve çözümlendiği içsel bir yönetim sürecidir.

İzleme, orta vadede ve yıllık eylem planlarında belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmada çoğunlukla ölçmek için seçilen göstergelerin farklı türleri kullanılarak yapılır. Bu şekilde toplanan bilgiler daha sonra analiz edilir ve sonuçlar ilerleme raporları biçiminde sunulur (inceleme ya da performans raporları da denir.). Söz konusu raporlar, bir performans raporunun toplu olarak analiz edilmesi ve tartışılması ile herhangi bir eylem hakkında uygun kararların alınabilmesi adına düzenli aralıklarla gözden geçirilerek ortaya konur.

Sektör Analizi Politikaların İncelenmesi Politika Oluşturma Orta Vadeli Planın Hazırlanması (4 yıl +) Eylem Planın Hazırlanması: 1. yıl Düzenli İç Denetim Yıllık İnceleme Eylem Planın Hazırlanması: 2. yıl Yıllık Planın Tekrarı ve İzleme Döngüsü Orta Dönemli İnceleme Yıllık Planın Tekrarı ve İzleme Döngüsü Son Değerlendirme Şekil 1. Stratejik Planlama Süreci

Ülkemizde eğitim planlamasına ilişkin çalışmalar, Cumhuriyetin kuruluş yıllarında Atatürk’ün öncülüğünde başlatılmıştır yılında kurulan Maarif Vekaletinde planlama ile ilgili ilk birimler “Planlama Heyeti” ve “İstatistik Müdürlüğü” olmuştur. Ülkemizde Stratejik Planlama

Y ASAL Ç ERÇEVE Türkiye’de strateji geliştirme ile ilgili çalışmalar; 5018 sayılı “Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu”, 22/12/2005 tarihli ve 5436 sayılı Kanunun 15 inci maddesi, 14 Eylül 2011 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 652 sayılı “Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” nin 18.maddesi, 26/05/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlan “Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”, tarihli ve 847 sayılı Makam Oluru, 2006/55 sayılı Stratejik Planlama konulu genelge ve “Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu” çerçevesinde ele alınabilir.

Genel Amaçlar: İlgili kanunlara göre strateji geliştirme çalışmalarının genel amaçları şu şekilde sıralanabilir: 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa göre kamu idareleri, kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlarlar.

Performans Göstergeleri Ölçü Birimi Okul öncesi eğitimde, öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Sayı ay çağ nüfusundaki okullaşma oranıOran38,643,150,0 İlköğretimde net okullaşma oranıOran98,699,099,5 İkili öğretimde öğrenci oranı (ilköğretim)Oran52 50 YİBO kapasitelerinin kullanım oranıOran Ortaöğretimde kız-erkek brüt okullaşma oranları arasındaki fark Oran10,211,87,0 Ortaöğretim içindeki mesleki eğitimin payıOran MEB Stratejik Planında ( ), yer alan performans g ö stergeleri ile 2012 mali yılı performans hedeflerinin bir kısmı Tablo 2. ’ de sunulmaktadır. Tablo 2. MEB Stratejik Planı Performans G ö stergeleri

Performans Göstergeleri Ölçü Birimi Bir yılda gerçekleşen veli toplantısı sayısıSayı Sınıf başına okunan kitap sayısı (e-okul)Sayı sınıf SBS Türkçe net ortalamasıSayı99,29,4 Kompozisyon yarışmalarına katılım oranıOran gün ve üzeri devamsızlığı olan öğrencilerin oranı Oran9,29,08,5 Bir üst öğrenim kurumuna geçiş oranıOran9596 …..………. Tablo 3. Örnek Okul Performans Göstergeleri

N EDIM ÖZDEMİR A LTINDAĞ RAM A R -G E B IRIMI