9. Sınıf Dil ve Anlatım 3-7 MART

8. Nicel ve Nitel Anlam NİTELİK VE NİCELİK ANLAMLI SÖZCÜKLER: Bir şeyin nasıl olduğunu , ne gibi özellikler taşıdığını anlatan sözcüklere nitelik anlamlı sözcükler denir. Bir şeyin sayılabilen, ölçülebilen ya da azalıp çoğalabilen durumunu bildiren sözcüklere nicelik anlamlı sözcükler denir.

ÖRNEKLER *Az ileride birkaç kişi seni bekliyor. (nicel) *Bugün oldukça kötü bir zaman geçirdim. (nitel) *Çok konuştuğu için arkadaşları pek sevmedi. ( nicel ) İki damla yaş olur düşersin yüreğime gizlice ( nitel, nicel) * Kör karanlıkta açardık paslı gözlerimizi. (nitelik )

SORU UYARI: Bazı sözcükler cümlede kazandığı anlama göre nicel de olabilir nitel de. * Yaptığı işte iyi para kazanıyordu. ( nicel ) * O iyi bir insandı. ( nitel ) * Bu soğuk havada bir de senin soğuk esprilerini çekemem. ( nicel, nitel ) * Bu şehrin havası sıcak olduğu gibi insanları da sıcaktır. ( nicel, nitel) Görüldüğü gibi nitelik anlamlı sözcükler, genellikle niteleme sıfatı ve durum zarfı görevindedir. Nicelik anlamlı sözcükler ise ölçü - miktar zarfı , belgisiz sıfat veya sayı sıfatı görevindedir.

9. GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER: Karşıladıkları varlığın tamamını belirten sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir. Tek bir varlığı karşılayan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir. Varlıkların genelden özele doğru sıralanışı : Varlık- canlı- hayvan- keçi- Ankara keçisi.

ÖRNEKLER * Çocuk, geleceğin teminatı olduğundan ben çocuğumun iyi yetişmesini istiyorum. ( 2. si 1. sine göre daha özel) * Kitap, insanın en iyi dostudur. ( genel) * Bu kitabı arkadaşıma ödünç verdim. (özel ) * Eğitim- öğretim sadece okulda yapılmaz ( genel) * Okulumuz, şehrin en eski binasıdır. (özel )

10. İKİLEME Sözün anlamını pekiştirmek, onu zenginleştirmek ya da değişik anlam ilgileri oluşturmak için iki sözün bir araya getirilmesiyle oluşan söz öbeğidir. İkilemeler yapıca ve anlamca farklılıklar gösterir. a. Aynı sözcüğün tekrarıyla yapılabilir. Usul usul sınıfı terk etti. Koşa koşa geldi. b. Yakın anlamlı sözcüklerin tekrarıyla yapılabilir. Yalan yanlış sözlerle ortalığı karıştırdı. Artık kimsede ar namus kalmadı.

İKİLEME c. Karşıt anlamlı sözcüklerin tekrarıyla yapılabilir. Aşağı yukarı iki aydır kimse uğramadı buraya. İşin aslını er geç öğreneceğim. d. Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle yapılabilir. Eğri büğrü yollardan denize ulaştık. İçeriye ufak tefek bir adam girdi.

İKİLEME e. Her ikisi de anlamsız sözcüklerle yapılabilir. Ivır zıvır eşyaları tavan arasına kaldırdık. Böyle eften püften sebeplerle oyalama beni.   f. Sözcüklerden biri ya da her ikisine ekler getirilerek yapılabilir. Beni baştan aşağı şöyle bir süzdü. Onunla başa baş mücadele etti. Her ikileme cümleye değişik bir anlam katar. Yüzüme acı acı gülümsedi. (kuvvetlendirme) Gideli aşağı yukarı iki gün oldu. (ihtimal)  Ivır zıvır eşyaları atın. (değersiz) Caddede sıra sıra ağaçlar vardı. (çokluk)

Yansıma Sözcük Doğadaki seslerin insanlar tarafından taklit edilmesine denir. * Bu köpek neden havlıyor? * Bir patlama sesiyle irkilmiştik. * Bu aylarda kediler çokça miyavlar. * Bu sözlerim üzerine sınıfta homurtular başladı. * Köyde sabahleyin koyunların meleyişleriyle uyandık.

B)Kelimeler Arasındaki Anlam İlişkileri 1. EŞ ANLAMLI KELİMELER Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir. Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir. kıymet-değer, cevap-yanıt, sene-yıl, medeniyet-uygarlık, imkân-olanak, acele-ivedi, zelzele-deprem, yoksul-fakir, misafir-konuk, yöntem-metot, mesele-sorun, fiil-eylem, kelime-sözcük, vasıta-araç...

2.Sesteş Kelimeler Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir. Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler. Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır. Gül: 1. çiçek, 2. gülmekten emir Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya Ben yarimden vazgeçmem götürseler asmaya Kır: 1. kırsal alan, 2. kırmaktan emir, 3. beyaz Yazma: 1. baş örtüsü, 2. yazmaktan olumsuz emir, 3. yazma işi

3. Zıt Anlamlı Kelimeler Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir. Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek, Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur. Eylemlerde de durum aynıdır. Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı satılmaz. “sevinmek” karşıtı sevinmemek değil “üzülmek”tir. Kelimeler arasındaki karşıtlık cümledeki kullanıma göre değişir. “doğru” kelimesinin zıt anlamlısı bir cümlede “eğri” olurken, diğerinde “yanlış” olabilir.