SİGARA BIRAKTIRMAYA YÖNELİK DAVRANIŞSAL YÖNTEMLER Alaaddin DEBGİCİ Rehberlik ve Psikolojik Danışma Uzmanı pdrattar@hotmail.com

Tütün güçlü bir fiziksel ve psikolojik bağımlılığa yol açan psikoaktif bir maddedir.

Psikofarmakolojik Etkileri Hoşlanma Mutluluk Gevşeme Dikkat artışı

Endişede azalma Streste azalma Açlık hissinde azalma Kilo almada azalma Nikotin yoksunluk belirtilerini hissetmeme

Günün ilk saatlerinde ilk sigara içimi ile beraber kişinin; İş performansı artar Dikkati artar Endişe ve depresyon azalır Kendini iyi hisseder

Nikotin alınımıyla oluşan bu olumlu tablo kişide sigara içiminin bütün sosyal, psikolojik, davranışsal bileşenleriyle bağlantılar kuran Kompulsif kullanım Klasik şartlanma Edimsel şartlanma ile sonuçlanır.

Nikotin yoksunluğu; (DSM-IV 292.0) En az birkaç hafta süreyle her gün nikotin kullanılması Nikotin kullanımının birden bırakılmasının ya da kullanılan nikotin miktarının azaltılmasının ardından 24 saat içinde aşağıdaki bulgulardan dördünün (ya da daha fazlasının) ortaya çıkması.

Disforik ya da depresif duygudurum Uykusuzluk Huzursuzluk, sinirlenme ya da öfkelenme Anksiyete Düşüncelerini yoğunlaştıramama Huzursuzluk Kalp hızında azalma İştah artması ya da kilo alma

Sigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler I: Motivasyon ve Hasta Eğitimi: Motive olmuş kişi sigara bırakmayı deneyebilir ve bu konuda destek arayabilir.

Motivasyonda : Hekim tavsiyesi, Çevre, yasalar, Sigara fiyatı, Kültürel ve sosyal model, Medya etkili olmaktadır.

Sigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler II: Ters Güdülenme (Aversive Teknikler) Elektrik şoku Mide bulandırıcı ilaçlar Aşırı sigara içirme Sıcakta nefes alma

Sigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler III: Ödül ve ceza uygulamaları (contingency contracting) Koşullandırmaların söndürülmesi (cue extinction, stimulus control) Gevşeme eğitimi Düzenli beden eğitimi

Sigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler IV: Kendi kendini izleme ve yönetme teknikleri (self monitoring) İçme isteği ile baş etme teknikleri (coping skills) Sosyal destek Yeniden başlamaya karşı önleyici yaklaşımlar (relapse prevention strategies)

Sigara Bıraktırmaya Yönelik Davranışsal Yöntemler V: Diğer Yöntemler: Hipnoz Akupunktur Lüksopunktur Elektropunktur

ABD Halk Sağlığı Kurumu Konsensus Raporu’na göre uygulamalar Tütün Kullanımı ve Bağımlılığının Tedavisi için Uygulama Kılavuzu

Herhangi Bir Sağlık Başvurusu Hasta tütün kullanıyor mu? evet hayır Şimdi bırakmak İstiyor mu? Hasta hiç tütün kullanmış mı? evet hayır evet hayır Tedaviye al Bırakma motivasyonunu geliştir Nüksü önle Hiçbir girişim gerekmiyor

Tütün Kullanımını Bırakmak İsteyen Hastaya Yardımcı Olacak Kısa Süreli Stratejiler

A1.Sorun (ask): Her muayenede bütün tütün kullanıcılarını sistematik olarak belirleyin.

A2.Öğüt verin (advise): Açık, güçlü ve kişiye özel bir tarzla her tütün kullanıcısına bırakması gerektiğini ısrarla anlatın.

A3. Değerlendirin (asses) : Bırakma denemesi yapmaya ne ölçüde istekli olduğunu belirleyin

A4. Destekleyin (assist) : Hastaya sigarayı bırakmayı planlamada yardımcı olun

Hastanın Bırakma Hazırlıkları Bırakma tarihi saptayın Çevresine kararını duyurması ve destek istemesini söyleyin Planlanmış bırakma denemesini zorlaştıracak durumları tahmin etmesini sağlayın Çevresinden tütün ürünlerini uzaklaştırmasını söyleyin

Pratik danışmanlık bilgileri verin (sorun çözme / beceri eğitimi) Sigara içme riskini ya da nüksü artıran olaylar , içsel durumlar ya da etkinlikleri belirleyin. Baş etme ya da sorun çözme becerilerini belirleyip uygulama yapın. Sigara içme ve başarıyla bırakmaya ilişkin temel bilgiler sağlayın

Tedavi İçi Sosyal Destek Sağlayın Bırakmayı deneyen hastayı teşvik edin. Hastayı düşündüğünüzü ve onunla ilgilendiğinizi ifade edin. Hastayı bırakma süreci üzerine konuşma yönünde cesaretlendirin.

Tedavi Dışı Sosyal Destek Sağlamasına Yardımcı Olun Hastanın destek isteme becerilerini geliştirin. Destek arama davranışını teşvik edin. Dış desteği organize edin.

Uygun farmakoterapötik ajanın kullanılmasını önerin ve hakkında bilgi verin. Destekleyici materyal sağlayın.

A5.Düzenleyin (arrange): İzlem görüşmelerini programlayın. İzlem görüşmesi sırasında hastayı ve bu dönemde yaşadıklarını değerlendirin

Sigarayı O Sırada Bırakmak İstemeyen Hasta İçin , Bırakma Motivasyonunu Artırma R1. Uygunluk (relevance): hasta ile tütün kullanımını bırakmasının kişisel olarak neden uygun olacağı konuşulur.

R2. Riskler (risks) : Tütün kullanımının olası olumsuz riskleri konuşulur. R3. Ödüller (rewards) : Bırakmanın yararları konuşulur.

R4. Engeller (roadblocks): Hastanın sigarayı bırakmaya yönelik engelleri ve sorunları belirlemesi istenir ve bunlara yönelik tedavi unsurları konuşulur. R5. Yineleme (yineleme) : Motive olmayan bir hastanın klinik bir ortama her gelişinde motive edici girişim yinelenmelidir.

Tütün Kullanımında Nüksü Önlemeye Yönelik Kısa Stratejilerin Bileşenleri : En alt düzeyde nüks önleme uygulaması Her başarısını kutlayın, cesaretlendirin. Açık uçlu sorularla elde ettiği, edeceği yararları, karşılaşılan sorunlar ya da uzak durmayı sürdürmeye yönelik tehditleri konuşun.

Sıkı kurallarla nüksü önleme: Hastanın uzak durmayı sürdürme konusunda karşılaştığı sorunlarla ilgili bilgilere dayanılarak kişiselleştirilir. Özellikle bunun için gerçekleştirilen izlem görüşmeleri özel bir klinik ya da programlar yoluyla uygulanabilir.

Yoğun Sigara Bırakma Girişiminin Bileşenleri 1) Değerlendirme : Hastanın yoğun bir bırakma tedavisi almak istediğinden emin olunmalıdır. 2) Program Hekimleri : Çeşitli alanlardaki hekimlerden, klinisyenlerden yararlanılmalıdır.

3) Program Yoğunluğu: Program 4 ya da daha fazla seanstan oluşmalı 30 dakikadan uzun sürmelidir. 4) Bireysel veya grup danışmanlığı, telefon danışmanlığı gibi yöntemler kullanılabilir.

5) Danışmanlık ve davranışsal terapiler, pratik danışmanlık (sorun çözme/beceri eğitimi) ve tedavi içi/tedavi dışı sosyal desteği de içermelidir. 6) Uygun farmakoterapi verilmeli ve açıklanmalıdır.

7) Yoğun girişim programları böylesi bir çaba göstermek isteyen bütün tütün kullanıcılarına uygulanabilir.