Düşünme Becerileri ve Eleştirel Düşünme

Düşünme bilişsel bir etkinliktir.

Düşünme becerileri terimiyle ise bir amaç doğrultusunda gerçekleştirilen kasıtlı düşünmenin kapasitesi ifade edilmektedir.

Düşünme becerileri ve düşünme türleriyle ilgili farklı sınıflandırmalar bulunmaktadır.

Ancak genel olarak düşünme becerilerinin eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve problem çözme olarak anlaşıldığı söylenebilir.

Eleştirel düşünme Eleştirme, bir şeyi iyi ya da kötü yanlarıyla değerlendirme anlamına gelmektedir. Eleştirel düşünme, ne yapılacağına ve neye inanılacağına karar verme amaçlı yargıda bulunma olarak tanımlanabilir.

Eleştirel düşünmenin temelinde kuşku duyma, sorgulama, analitik düşünme ve mantık yürütme yatmaktadır. Eleştirel düşünmenin geçmişi, ünlü filozof Sokrates’e kadar dayanmaktadır. İletişim olanaklarının arttığı ve bilgi akışının hızlandığı günümüzde her bireyin eleştirel düşünebilmesi bir gereklilik halini almıştır.

Eleştirel düşünme sürecinde gerçekleştirilen düşünme türleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: Çıkarımda bulunma Değerlendirme Sınıflandırma İlişkileri belirleme Seçenekleri belirleme Ölçütleri yargılama Önyargıları fark etme Çelişkileri belirleme Mantık yürütme Varsayımları belirleme Bir düşüncenin dayanak noktalarını belirleme Bir çıkarımın öncüllerini belirleme Kaynağı sorgulama Kanıtları sorgulama

Bireylerin eleştirel düşünebilmeleri için konuyla ilgili yeter düzeyde bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında konuyla ilgili bilinenlerin ve bilinmesi gerekenlerin belirlenebilmesi de eleştirel düşünme becerilerine dâhil edilebilir.

Öğrencilerin eleştirel düşüme becerilerini kazanabilmeleri için her şeyden önce serbest ve hoşgörülü bir öğrenme ortamının oluşturulması gerekmektedir. Öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları ve bu becerileri kullanmaları ise oldukça önemli diğer bir noktadır.

Düz anlatım ve sunuş yoluyla öğrenme yerine buluş, tartışma, probleme dayalı öğrenme gibi yöntemlerin tercih edilmesi, kısa ve tek cevaplı sorular yerine açık uçlu soruların sorulması, verilen cevapların açıklattırılması, dayanak noktalarının sorgulanması, çıkarımların sağlıklı olup olmadığının sorgulanması, bilgi kaynaklarının sorgulanması, benzerlik ve farklılıkların buldurulması gibi uygulamalar etkinlikler öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmede kullanılabilmektedir.

Sokratik sorgulama Sokratik sorgulama terimi eleştirel düşünmeyle ilişkilidir. İlkçağ felsefesinin en önemli isimlerinden biri olan Sokrates tarafından, düşüncelerdeki çelişki ve zayıf noktaların açığa çıkarılması amacıyla kullanılmıştır.

Sokratik sorgulama aslında soru cevap tekniğini andırmaktadır. Sokratik sorgulama iki aşamadan oluşur. İlk aşama olan ironi aşamasında kişinin kesin doğru olarak bildiği daha doğrusu bildiğini sandığı bilgilerle ilgili sorular sorulur. Bu aşamada bireyin doğru olarak bildiklerinin aslında sağlam temellere sahip olmadığını, bireyin düşünceleri arasında tutarsızlıklar ve çelişkiler olduğunu kanıtlamaktır. Sokratik sorgulamanın ikinci aşaması ise doğurtmadır. Bu aşamada kişinin bildiklerinden yola çıkılarak gerçeğin bulunmasına yönelik sorular sorulmaktadır.

Kısacası Sokrates, karşısındaki insanın doğru olarak bildiğini sandığı düşüncelerini çürüttükten sonra gerçeği bulmasını sağlamaktadır.

Uygulama 1 Verilen gazete manşetlerini sorgulayınız.

Türk firmasına ait yük gemisi önündeki gemiye çarptı SİNGAPUR Boğazı'nda hareket halinde bulunan Beks Gemi İşletmeciliği A.Ş.'ye ait M/V Beks Halil adlı yük gemisinin önündeki bir başka gemiye çarpma anı amatör kameralarca kaydedildi.

Uygulama 2 Eleştirel düşünmenin aşağıdaki boyutlarıyla ilgili sorular oluşturunuz: Bilgi kaynaklarının güvenirliliğini değerlendirme Görüşleri, yorumları, inançları analiz etme Çözümler üretme ve çözümleri değerlendirme Farklı görüşleri karşılaştırma İlgili olan ve olmayan olguları ayırt etme Çelişkileri fark etme

Uygulama 3 Aşağıdaki iddianın dayanak noktalarını ve itirazlarını düşünerek iddiayı geçerli kılacak bir yazıyı kaleme alınız. Okullarda cep telefonu kullanımı yasaklanmalıdır

Kaynaklar Akbıyık, C. (2002). Eleştirel Düşünme Eğilimleri ve Akademik Başarı. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006).Eleştirel Düşünme ve Öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30. Taşdelen, İ. ve Taşdelen, D. (2011). Sembolik Mantık. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. Yorulmaz, A. (2011). Öğretmen Adayları için KPSS Eğitim Bilimleri. Zambak Yayınları, İstanbul.