Tarih Çağları Ağustos 2008

Geçmiş, geleceğe yön verir Geçmiş, geleceğe yön verir. Geçmiş nasıl yazılırsa yetişen kuşaklar o geçmişe bakarak geleceğin doğrultusunu çizmeye çalışırlar. Başka deyişle nasıl bir gelecek tasarımı yapılmışsa, ona göre bir geçmiş yazılır. Tarihi olayları sınıflandırarak, insanlara tarihe nasıl bakmaları gerektiği konusunda bir bakış açısı veririz. 1. Liberal Tarih Anlayışının Sınıflaması 2. Tarihsel Materyalizmin Sınıflaması 3. Üç Dalga Kuramı (Alvin Toffler)

Liberal Tarih Anlayışının Çağ Sınıflaması: Belirli olayları dönüm noktası olarak alır. İLKÇAĞ -3000/ 476 => Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ORTAÇAĞ 476 /1453 => İstanbul’un Fethi – Rönesans YENİÇAĞ 1453-1789 => Fransız İhtilâli   YAKINÇAĞ 1789- .........?

Ortaçağ 1071-1839 (Yerleşiklik, tarım, köylülük) Bu çağ sınıflamasının gerek bizim, gerekse insanlık tarihi açısından açıklayıcılığı tartışılabilir. Örneğin Sina Akşin (1997: 11) Türkiye açısından ayrı bir çağ sınıflaması yapmıştır: İlkçağ -220-MS 1071 (Göçebelik-hayvancılık) Ortaçağ 1071-1839 (Yerleşiklik, tarım, köylülük) Yeniçağ 1839-1908 (Çağdaşlaşma çabaları) Yakınçağ 1908- ....... (Modernleşme, kapitalizme yöneliş)  

Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışının batılılar için anlamı olabilir ama söz konusu olan tüm insanlık tarihini bilimsel olarak açıklamak ise “Batı Roma’nın yıkılışının Pigmeler, Amazon yerlileri, Peştunlar ya da Tatarlar için nasıl bir dönüşüme yol açtığını açıklamak” zorunluluğu vardır. Benzer soruları diğer çağların başlangıç ya da bitişleri için de sorabiliriz. Üstelik böylesi bir açıklama devletler ya da hanedanlar tarihi açısından açıklayıcı olsa bile uygarlık tarihi bakımından yeterli değildir.

Tarihsel Materyalizmin Çağ Sınıflaması: Marksçı tasnif ezen ve ezilen sınıflar arasındaki mücadele sonucu çağın değiştiği tezine dayanır. Onlara göre bütün insanlık bu aşamalardan geçmiş ya da geçecektir. Bu sınıflama da şöyledir: İLKEL TOPLUM (Komünal - Sınıfsız) KÖLECİ TOPLUM (Efendi-Köle) FEODAL TOPLUM (Ağalık, derebey-serf, maraba) KAPİTALİST TOPLUM (Burjuvazi-proletarya) Sosyalist Toplum (Ütopya – Ülkü) Komünist (Sınıfsız) Toplum (Ütopya-Ülkü)

Bu açıklama da öncekine göre daha açıklayıcı olsa bile genelleme yapmada yine sıkıntılar taşımaktadır. Örneğin Asya toplumlarında kölecilik uygulamaları yoktur. Türkler köle kullanmamışlardır. Cariyelik gibi uygulamalar hem kısa süreli ham de ciddiye alınır bir yekûn oluşturmamıştır. Durumu “Asya Tipi Üretim Tarzı-ATÜT” ile açıklamak kolaycılıktır. Üstelik ütopya ya da ülkü olarak nitelenen geleceğin sosyalist ya da komünist toplumları görünür değildir. Kısacası bu açıklama da doyurucu değildir.

Yeni Paradigma (Alvin Toffler-Üç Dalga Kuramı): Temel üretim araçlarındaki (üretim teknolojisindeki) değişme, toplumları, kültürleri baştan aşağı değiştirir. Yeni paradigmalar oluşur. Bunlar dalgalar halindedir ve tüm insanlık bu aşamalardan ya geçmiş ya da geçmek zorundadır. Şimdiye kadar insanlık üç büyük devrim (dalga) yaşamıştır: Tarım, Sanayi, Bilişim.   Bu yaklaşıma göre;

İLK TOPLUM (İlkel yaşam, avcılık ve toplayıcılık) TARIM TOPLUMU (I. Dalga)-Geleneksel Toplum. (-6000 / 1750,1950) Karasaban SANAYİ TOPLUMU (II. Dalga) - Çağcıl (Modern) Toplum. (1750-1950) Buharlı Makine BİLİŞİM TOPLUMU (III. Dalga) – Modern ötesi Toplum (1950- ) Bilgisayar

Aşağıda Toffler’in üç dalga yaklaşımı ele alınmakta ve tarihsel sınıflama yapılmaktadır. Yaklaşıma göre üç büyük teknolojik buluş tüm toplumsal yapıları, kültürleri, değerler sistemini baştan aşağı değiştirmiştir. Bunlar ve yol açtıkları gelişmeler aşağıda sıralanmıştır. Bunlar yapılırken bir teknolojik determinizme düşmemek için uygarlık tarihi de göz önünde tutulmalıdır. Örneğin karasabanın, buharlı makinenin ya da bilgisayarın bulunuşunu tetikleyen ekonomik, siyasal, kültürel ... mekanizmaların neler olduğu bilinmelidir.

I. İLK TOPLUM Ekonomi: Avcılık, toplayıcılık, balıkçılık Yaşama biçimi: Göçebelik, küçük gruplar, aşiretler Önderler: Büyücüler, Şamanlar, Kâhinler, aşiret şefleri İşbölümü: Kadın-Erkek Eğitim: Yaygın eğitim, ailede ve çevrede Enerji: İnsan enerjisi İletişim: İşaretler ve konuşma   İnsanlık bu koşullarda yaşayıp giderken, muhtemelen ateşin bulunuşunun da etkisiyle karasaban keşfedilmiştir. Karasaban ilk dalgaya yol açmıştır: Tarım toplumu ortaya çıkmıştır. Aşağıdaki gelişme ve değişmeler karasabanın devrim yaratan sonuçlarıdır.

II. TARIM TOPLUMU   (Geleneksel Toplum) Karasabanın bulunuşuyla başlar. (-6000) Ekonomi: Takas ekonomisi Temel üretim etkeni: Toprak Temel yerleşim birimi: Köy Yaşama biçimi: Yerleşik yaşam (tek tanrılı dinlerin yayılması, geleneklerin ortaya çıkışı) Dünya görüşü: Geleneklerin belirlediği durağanlık İdeoloji: Teosantrik, ümmetçilik, erkek egemen düşünüş.

Önder: Din adamları, ulema, aristokratlar (doğumdan kazanılan yetki) Eğitim: Yaygın eğitim, dinsel örgün eğitim (isteğe bağlı) seçkinlerle sınırlı formal eğitim İşbölümü: Soylular, Askerler, Köleler ve Serfler (maraba) Değerler: Dindarlık (tasavvuf), namus (=kadın) Aile tipi: Geniş aile (çok eşlilik), kadının itilmişliği Güvence: Aile Enerji: Doğal (insan, hayvan, rüzgâr) İletişim: Söz ve Yazı

III. SANAYİ TOPLUMU   Sanayi Toplumu (Modern Toplum) Buharlı makinenin icadı ile başlar. (1750-1950) Reform, Rönesans ve Aydınlanma Felsefesinin birikimi sonucu ortaya çıkmıştır. Geleneksel düşünceden mekanik düşünceye geçilmiştir (Newton Fiziği).

Ekonomi: Para ekonomisi, ulusal pazar, sermaye birikimi, fiziki sermaye Temel üretim etkeni: Sanayi, emek yoğun üretimden teknoloji yoğun üretime geçiş Temel yerleşim birimi: Kent Yaşama biçimi: Kentlileşme Dünya görüşü: Aydınlanma, akılcılık, bilimsellik (pozitivist), laiklik, ulus devlet İdeoloji: Kapitalist ve sosyalist temsili demokrasi, güçlü merkeziyetçilik Önder: Bilginler, örgüt (sendika, dernek, parti) liderleri

Eğitim: Yetişkinlikte tamamlanan kitle eğitimi (zorunlu) İşbölümü: Kapitalistler, İşçiler, hizmet sektörleri, bilimsel işbölümü (bürokrasi), uzmanlaşma Değerler: Değişme ve yenileşme, rekabet, tasavvuf değerlerinin reddi, laiklik, ulusçuluk, eşitlik, özgürlük, insan hakları, temsili demokrasi, kalkınma, rekabet, verimlilik, tutumluluk

Aile tipi: Çekirdek aile, kadın haklarında gelişmeler, güvence; aile ve sigorta Enerji: Petrol, kömür Öncü Bilim: Fizik, kimya İletişim: Basın, televizyon Sorunlar: Büyük savaşlar, işsizlik, grevler, dikta rejimleri (faşizm, komünizm), yabancılaşma, bunalım, hazcılık, sınıflar arası farkın büyümesi, terör

IV. BİLİŞİM TOPLUMU   Bilgisayarın bulunuşuyla başlar. 1950- Mekanik düşünceden kuantum düşünce ve teknolojisine geçiş (Kuantum Fiziği) önemli bir belirleyicidir. Ekonomi: Bilgi ekonomisi Temel üretim etkeni: İnsan sermayesi (bilgi) Üretim araçları: Robotlar ve nanoteknoloji Yaşama biçimi: Kentli, aykırı yaşam biçimleri Dünya görüşü: Büyük anlatıların çöküşü, çokkültürlülük, postpozitivizm, küreselleşme, sermayenin küreselleşmesine karşı ulusçuluk İdeoloji: Önder: Bilginler, felsefeciler, sanatçılar Eğitim: Kitle eğitimi (zorunlu), yaşamboyu eğitim (zorunlu)

İşbölümü: Bilişimciler, medya, hizmet sektörleri, adhokrasi, teleiş Değerler: Hızlı değişme, rekabet, eşitlik, özgürlük, bireyin hakları, zaman, yaratıcılık, işbirliği, özdenetim, hazcılık, ahlak, çevrecilik, kalite, özgerçekleştirim, ademi merkeziyetçi yönetim, doğrudan demokrasi (sanal demokrasi) Aile tipi: Çekirdek ailenin parçalanması ya da daha güçlenmesi, kadın egemen düşüncenin ağırlığı Enerji: Doğal (güneş, rüzgâr), nükleer İletişim: Elektronik ağ Öncü Bilim: Kuantum elektroniği, moleküler biyoloji, çevre bilimleri Sorunlar: Gelecek şoku, değer bunalımı, terör, insanlar arası eşitsizlik, sermayenin küreselleşmesi

ÖDEV : İslam tarihinin başlangıcından günümüze kadar olan sınıflandırmasını yapınız.