MODERN PORTFÖY TEORİSİ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Metin Kamil ERCAN M.Aykut KELECİOĞLU Aralık 2009

PORTFÖY NEDİR? Portföy kelime anlamı olarak ‘cüzdan’ demektir Portföy, riski azaltmak ve üstlenilen riske göre en yüksek getiriyi sağlamak amacı ile en az iki çeşit menkul kıymetten oluşan bir havuzdur. Yatırım kavramı genel olarak sermaye ve/veya servet birikimini artırma amaçlı gerçekleştirilen her türlü faaliyet olarak ifade edilirken; portföy ise, bu servetin oluşturulma biçimidir

SPK AÇISINDAN PORTFÖY TANIMI Sermaye Piyasası Kanunu ve portföy yönetimi ile ilgili tebliğlerde portföyün ne olduğu konusunda bir tanım yoktur. Ancak Sermaye Piyasası Kanunu’nun 35 ve 37. Maddesinde yatırım fonları düzenlenirken “ sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer madenler portföyü işletmekten” söz edilmektedir. Yine, Portföy Yöneticiliği Faaliyetine ve Bu Faaliyette Bulunacak Portföy Yönetim Şirketlerine İlişkin Esaslar Tebliğinde portföy yöneticiliğinin konusunu sermaye piyasası araçlarının oluşturacağı ifade edilmektedir. Bu bilgiler ışığında portföy, işletilmek veya yönetilmek amacıyla bir araya getirilen sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer madenleri ifade etmektedir.

PORTFÖY ÇEŞİTLERİ Tamamı Tahvillerden Oluşan Portföyler: Tamamı Hisse Senetlerinden Oluşan Portföyler Hisse Senedi ve Tahvillerden Oluşan Portföyler Diğer Yatırım Araçlarından Oluşan Portföyler

PORTFÖY YÖNETİMİ NEDİR? Portföy yönetimi, tek tek menkul kıymetleri inceleyen diğer analiz metotlarını tamamlar niteliktedir. Pazardaki hisse senetlerinin genel ekonomik şartlardan etkilenmeleri farklı yönde ve değişik şiddettedirler. Değişik parametreler menkul kıymetleri de farklı etkilerler. İşte farklı etkilenme durumundaki menkul kıymetlerden bir karışım yaparak çeşitlendirme yoluyla risk ve geliri etkileyerek yatırımcının faydasını artırma işlemlerine portföy yönetimi denilmektedir.

PORTFÖY YÖNETİMİ NEDİR? Portföy Yönetimi, portföyü oluşturmak ve oluşturulan portföylerden hangi menkul kıymetlerin ne zaman çıkarılacağına ve çıkarılan menkul kıymetlerin yerine ne zaman hangi menkul kıymetlerden alınacağına karar vermektir. Portföy yönetimi; yatırımcıların ihtiyaçlarına ve ekonomik koşullara göre portföye çeşitli menkul kıymetleri alarak bunları en uygun biçimde yönetmektir.

PORTFÖY YÖNETİMİ Portföy yönetimi kavramı üç temel faaliyeti içeren şekilde tanımlanabilir. 1. Varlık tahsisi 2. önemli varlık sınıflarının değişimi 3. Varlık sınıfındaki menkul kıymetlerin seçimi   Portföy yönetiminde amaç, karar vericinin riske ve getiriye karşı gösterdiği tutum çerçevesinde portföy içine hangi varlıkların hangi oranlarda alınacağına ve zamanla değişen ekonomik koşullara bağlı olarak hangi varlıkların portföyden çıkarılacağına karar vermektir.

PORTFÖY YÖNETİMİ Portföy sahibi veya yatırımcıların görevleri portföy yöneticisine belirli zaman aralıklarında yatırımdan amaçlanan kazançları ve kabul edilebilecek risk seviyesini bildirmek Portföy yöneticisinin görevleri portföy sahibinin veya yatırımcının menkul kıymetlerini, uygun çeşitlendirme ile cazip risk seviyesinde, amaçlanan getiriyi sağlamak

SİSTAMETİK RİSKİN ÖLÇÜM MODELLERİ 1. Geleneksel Portföy Teorileri 2. Modern Portföy Teorisi 3. İndeks Modelleri 4. Sermaye Varlıklarını Fiyatlama Modeli 5. Arbitraj Fiyatlama Modeli Geliştirilen bu portföy teorileri, sistematik riski, risk ve getiri arasındaki ilişkiden hareketle ölçmeye çalışmış ve yatırımcının riske karşı davranışına göre uygun portföyün seçileceğini vurgulamıştır.

MENKUL KIYMET YATIRIMLARI AÇISINDAN RİSK ÇEŞİTLERİ Firmanın yönetim, üretim, pazarlama ve finans gibi temel iş anlayışı, faaliyet yaklaşımları ve stratejilerinden kaynaklanan, dolayısıyla firma tarafından kontrol edilebilen ve firmanın kendi işleyişine ait olan değişimlerin neden olduğu risk sistematik olmayan risk Değişime neden olan koşulların diğer kısmı ise, firmayı çevreleyen ve firmanın kontrolünde olmayan, faiz ve enflasyon oranlarında, döviz kurlarında, genel ekonomi ve piyasa koşullarındaki değişmeler sonucu ortaya çıkan değişme yada risk sistematik risk

MENKUL KIYMET YATIRIM ARAÇLARI AÇISINDAN RİSK ÇEŞİTLERİ SİSTEMATİK RİSK - Enflasyon Riski - Piyasa Riski - Faiz Oranı Riski - Ülke Riski - Döviz Kuru Riski SİSTEMATİK OLMAYAN RİSK - Finansal Risk -Yönetim Riski -Faaliyet (sektör) riski

SİSTEMATİK RİSK Enflasyon riski, paranın satın alma gücünün kaybına bağlı olarak menku kıymet getirilerinin de azalması durumudur. Yatırımcılar, hem edindikleri menkul kıymetlerin değerlerini korumayı hem de yatırımdan getiri sağlamayı hedeflerler. Ancak, genel fiyat düzeyinin yükseldiği, satın alma gücünün düştüğ ve dolaşımdaki para miktarının arttığı enflasyonist ortamda bu mümkün olmamaktadır

SİSTEMATİK RİSK Faiz Oranı Riski: Menkul kıymet yatırımları açısından faiz oranı riski, faiz oranlarındaki değişimin menkul kıymet getirileri üzerinde yarattığı etkidir. Faiz oranında artışın etkisi Menkul kıymetin gerçek değerindeki azalış ve Kaçırılan kazanç (fırsat maliyeti)

SİSTEMATİK RİSK Piyasa riski, menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasada enflasyon veya faiz oranlarındaki dalgalanma gibi belirli bir ekonomik neden olmaksızın menkul kıymet fiyatlarının değişmesidir

SİSTEMATİK RİSK Ülke Riski; bir ülkedeki, ekonomik ve siyasi gelişmelerin menkul kıymet fiyatları, işletme kararları ve işletme sonuçları üzerindeki etkisidir. Ülke riski, alınan siyasi kararların ve uygulamaların ülke ekonomisi ve ulusal veya uluslar arası ticaret hacmi üzerine etkisini ifade eder. Döviz kuru riski; Yabancı paranın değerinde yaşanan dalgalanmaların yabancı para cinsinden menkul kıymet fiyatlarında yaratacağı etkidir.

GELENEKSEL PORTFÖY TEORİSİ Geleneksel portföy yaklaşımı,1950’li yıllara kadar yaygın olarak kullanılan bilimsel bir dayanağı olmamasına rağmen, uygulama kolaylığından maksimum fayda sağlanması ve riskin birden fazla riske dağıtılması amaçlanmaktadır. Geleneksel portföy teorisinde değişik sektörlere göre menkul kıymet seçimi ve aşırı çeşitlendirme yapılmaktadır.   Geleneksel portföy yaklaşımı, portföye alınacak olan menkul kıymetler arasındaki ilişkileri dikkate almamakta ve menkul kıymet seçiminde sayısal yöntemlere fazla yer vermemektedir. Bu yaklaşıma göre; farklı endüstri gruplarından işletmelerin menkul kıymetlerinden oluşan bir çeşitlendirmeye gidilmesinin olumlu bir etki yapacağı varsayılmaktadır.

GELENEKSEL PORTFÖY TEORİSİNİN SAKINCILARI Oluşturulan portföyde riskine katlanılmaması gereken menkul kıymetler de satın alınabilir. Büyük çapta oluşturulan portföyde, yöneticiler bazı menkul kıymetler hakkında tam bilgiye sahip olmayabilir.   Bir çok sayıda menkul kıymet hakkında araştırma yapılması maliyetlerin yükselmesine neden olur. Çok sayıda alım satımın yapılması portföy içinde komisyon giderlerinin artmasına neden olabilir.

MODERN PORTFÖY TEORİSİ Geleneksel portföy teorisi menkul kıymet yatırım fonları arasındaki ilişkileri ve aynı zamanda nicel verileri önemsememesi nedeniyle 20.yy.ın ikinci yarısında yerini matematiksel ve istatiksel yöntemlerden hareket ederek yatırım yapmayı öngören Modern Portföy Teorisi’ne bırakmıştır. Kendisine Nobel Ödülü kazandıran makalesi ve makalenin daha detaylı devamı olan kitabıyla Harry M. Markowitz 1952 yılında Modern Portföy Teorisi’nin temelini atmış ve Ortalama Varyans Modeli’ni ortaya koymuştur.

MARKOWİZT’TEN GELENEKSEL TEORİYE 3 ÖNEMLİ KATKI 1. Portföy yönetiminde kısımların veya parçaların toplamının bütününe eşit değildir. 2. Yatırımcıların bazı portföyleri aynı getiriyi sağlamakla birlikte, daha riskli oldukları için, bazı portföyleri de aynı risk düzeyinde olmakla birlikte, daha az getiri sağladıkları için tercih etmeyeceklerini, dolayısıyla bazı portföyler diğerlerine göre daha üstündürler. 3. Etkin sınır bir çok hesaplama ile yapılabilmektedir

MARKOWİTZ’İN ETKİN SINIRI Beklenen Getiri **** ******* Etkin Sınır ******* Standart Sapma

MODERN PORTFÖY TEORİSİNİN AŞAMALARI Modern portföy teorisini ortaya koyan Markowitz, belirli bir parayı menkul değerlere yatıran yatırımcının dönem sonunda elde edebileceği parayı bilmesi mümkün değildir diyerek, yatırımcının hisse senedinin geçmişteki performansından yararlanarak bazı tahminlerde bulunabileceğini belirtmiştir. Modern Portföy Teorisinde, portföy seçiminde iki aşama vardır. Birinci aşama, menkul değerin gelecekteki performansı hakkında bilgi edinmek ve tecrübe kazanmaktır. İkinci aşama ise, alınan bilgiler sonucunda portföy seçimi yapılmasıdır.

MODERN PORTFÖY TEORİSİ Markowitz’in ele aldığı önemli bir nokta da, menkul kıymetlerin göze çarpan bir özelliği olan getiriler arasındaki ilişkidir. Bu teorinin önemli mesajı, varlıkların yalnızca menkul kıymetlerin kendi özeliklerine göre seçilmemeleri gerektiğidir. Bunun yerine, bir yatırımcı her menkul kıymetin diğer menkul kıymetlerle olan karşılıklı hareketlerini de dikkate almalıdır. Birçok ekonomik nicelik gibi, menkul kıymetlerin getirileri de birlikte artıp, azalma eğilimindedir. Bu korelasyon mükemmel değildir. Eğer menkul kıymet getirileri ilişkili değilse, çeşitlendirme riski elimine edebilir. Tüm menkul kıymetlerin getirileri mükemmel bir uyum içinde artıp, azaldığı durumda ise çeşitlendirme riski elimine etmek için bir şey yapamaz.

MODERN PORTFÖY TEORİSİ Markowitz, finansal varlık getirileri arasındaki ilişkilerin dikkate alınması ve tam pozitif ilişki içinde bulunmayan varlıkların aynı portföyde birleştirilmesiyle, beklenen getiriden feragat etmeden riskin azaltılabileceğini göstermiştir. Markowitz çeşitlendirmesiyle, varlıklar arasındaki ilişkileri dikkate alınmaksızın yapılacak basit çeşitlendirmeye nazaran, riski daha düşük portföyler elde etmek mümkündür.

MODERN PORTFÖY TEORİSİ Modern Portföy teorisi, yatırımcının karşılaştığı riske karşı beklenen getiri olarak tanımlanmaktadır. Markowitz Ortalama Varyans Modeli, “bütün yumurtaları aynı sepete koyma” deyişine matematiksel bir anlam vermiştir.

MODERN PORTFÖY TEORİSİNİN VARSAYIMLARI Yatırımcılar yatırım kararlarını sadece beklenen getiri ve riske göre verirler   Sermaye piyasaları etkindir. Etkin sermaye piyasalarının özellikleri ise aşağıdaki gibidir. Tüm yatırımcılar aynı risk düzeyinde daha fazla getiriyi, aynı getiri düzeyinde daa düşük riski tercih ederler. Bütün yatırımcılar rasyonel düşünmektedirler. Geçmişteki getirilerin standart sapması riskin tek göstergesi olup, yatırımcıların risk tahmini beklenen getirideki değişmeyle orantılıdır.

MPT’NİN VARSAYIMLARI/ ETKİN PİYASALARIN ÖZELLİKLERİ Piyasada çok sayıda katılımcı olup, hiçbiri piyasayı etkileyecek paya sahip değildir Menkul kıymetlerle ilgili bilgiler düşük maliyetlerle elde edilir.   Piyasada alım satım giderleri düşük, likidite yüksektir Ekonomik, politik ve sosyal değişiklikler piyasada hızla yayılır Piyasaların kurumsal yapısı çok gelişmiştir ve düzenlemeler piyasaların istikrarlı çalışmasını sağlar.

OPTİMAL PORTFÖY OLUŞTURULMASINSDA KULLANILAN YÖNTEMLER Ortalama Varyans Optimizasyonu Risk Tahmini Simülasyon   Kaodratik OptimizasyonProgramı Örnek Kütle Analizi

MODERN PORTFÖY TEORİSİ Bir yatırımcı, beklenen getiriyi istenen bir şey olarak düşünürken, getirilerin varyansını ise arzulanmayan bir şey olarak düşünür veya düşünmelidir” Harry Markowitz